Ο καθηγητής κ. Τριανταφυλλίδης Ιωάννης, Διευθυντής Γαστρεντερολογικής Κλινικής Κρατικού Νοσοκομείου Νίκαιας, PhD, MACG, FEBG απάντησε στις ερωτήσεις της Σταματάκης Αστερίας, Διαιτολόγου - Διατροφολόγου, MSc στην Κλινική Διατροφή
Τι είναι το Σ.Ε.Ε. ή αλλιώς σπαστική κολίτιδα;
Το σύνδρομο του ευερεθίστου εντέρου αλλά και γενικότερα οι λειτουργικές παθήσεις του πεπτικού συστήματος αποτελούν σημαντικό μέρος των ασθενών που προσέρχονται για ιατρική βοήθεια στο ιδιωτικό ιατρείο και στα εξωτερικά ιατρεία των μεγάλων νοσοκομείων. Είναι μια καλοήθης «ασθένεια» με συμπτώματα από το κατώτερο πεπτικό κυρίως και η οποία «ταλαιπωρεί» μεγάλο μέρος του πληθυσμού (κυρίως γυναίκες) χωρίς όμως να μεταβάλλει το προσδόκιμο επιβίωσης τους (δηλαδή το πόσα χρόνια θα ζήσουν).
Ποια είναι η παθογένεια αυτού του συνδρόμου;
Η παθογένεση της σπαστικής κολίτιδος είναι όχι μόνο πολύπλοκη, αλλά και δύσκολα κατανοητή, ακόμη και σήμερα. Για την γένεση της ασθένειας έχουν ενοχοποιηθεί γενετικοί (κληρονομικοί) παράγοντες, λοιμώδη (μολυσματικά) αίτια, ψυχολογικά αίτια, καθώς και παράγοντες του περιβάλλοντος (κυρίως διαιτητικοί) Οι διαιτητικοί παράγοντες φαίνεται ότι συνεισφέρουν στην πρόκληση του συνδρόμου.
Για παράδειγμα δυσανεξία ή αλλεργία σε ορισμένες τροφές, τοξικοί μεταβολίτες τροφών, ακόμη όμως και το κανονικό περιεχόμενο των τροφών, όλα μπορεί να δρουν ως σκανδάλη η οποία προκαλεί την έκλυση των συμπτωμάτων του συνδρόμου. Το γεγονός ότι δίαιτες αποκλεισμού βασιζόμενες σε δερματικά test, καθώς και υποαλλεργικές δίαιτες μπορεί να βοηθήσουν κάποιο ποσοστό των ασθενών με ευερέθιστο έντερο, αποτελεί ένδειξη για ενδεχόμενη εμπλοκή διαιτητικών παραγόντων στην αιτιολογία της νόσου. Η κινητικότητα και η εκκριτική ικανότητα του εντέρου είναι διαταραγμένη.
Οι ασθενείς χαρακτηρίζονται από σπλαχνική υπερευαισθησία, από «ικανότητα» δηλαδή να αισθάνονται τον πόνο ακόμη και όταν αυτός είναι τέτοιου μεγέθους που ένα φυσιολογικό άτομο δεν θα τον αισθανόταν. Σήμερα το σύνδρομο του ευερεθίστου εντέρου θεωρείται σαν μια κατάσταση που προέρχεται από κακή λειτουργία του άξονα εγκεφάλου-εντέρου που έχει ως αποτέλεσμα παθολογική λειτουργία του νευρικού συστήματος του εντέρου. Τέλος, υπάρχουν ενδείξεις ότι επεισόδια λοιμώξεων του εντέρου (γαστρεντερίτιδες) από μικρόβια ή ιούς μπορεί να προκαλέσουν τη νόσο τουλάχιστον σε κάποιο ποσοστό (15-20%) των ασθενών.
Ποια είναι η συχνότητα εμφάνισης του συνδρόμου και σε ποιες ηλικίες συνήθως παρουσιάζεται;
Υπολογίζεται ότι 10-20% του φυσιολογικού πληθυσμού παρουσιάζει συμπτώματα ευερεθίστου εντέρου άλλοτε άλλης βαρύτητος. Αυτό σημαίνει ότι για τη χώρα μας περίπου 1 έως 2 εκατομμύρια ατόμων πάσχουν από τη νόσο. Η κατάσταση αυτή εμφανίζεται κυρίως σε γυναίκες για ανεξήγητους ακόμη λόγους και μάλιστα γυναίκες νεαρής ηλικίας.
Οι διαφορές που παρατηρούνται στις διάφορες χώρες μπορεί να οφείλονται σε διαφορετικά κριτήρια που χρησιμοποίησαν οι ερευνητές για τον ορισμό της νόσου. Για παράδειγμα στην Κορέα η συχνότητα κυμαίνεται από 6 έως 22% ανάλογα με το ποια και πόσα κριτήρια καθοριστικά για τη νόσο χρησιμοποιήθηκαν. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι από τον συνολικό αριθμό των ατόμων που παρουσιάζουν συμπτώματα ευερεθίστου εντέρου μόνο 30% ζητούν ιατρική βοήθεια. Παρόλα αυτά η νόσος κοστίζει στον ασθενή και στο Εθνικό Σύστημα Υγείας σημαντικά ποσά με επί πλέον τίμημα την μείωση της καθημερινής ποιότητος της ζωής των πασχόντων.
Ποια είναι τα συμπτώματα του συνδρόμου;
Το σύνδρομο του ευερεθίστου εντέρου χαρακτηρίζεται από άθροισμα συμπτωμάτων όπως κοιλιακή δυσφορία, μετεωρισμός κοιλιάς (φούσκωμα) και διαταραχές στον αριθμό των κενώσεων και στη σύσταση των κοπράνων (διάρροια ή δυσκοιλιότητα ή εναλλαγές διάρροιας με δυσκοιλιότητα). Υπάρχουν δηλαδή ασθενείς στους οποίους το προέχον σύμπτωμα είναι διάρροια, επείγουσα ανάγκη για κένωση του εντέρου ή/και κωλικοειδής κοιλιακός πόνος. Άλλοι ασθενείς μπορεί να παρουσιάζουν ως κυρίαρχο σύμπτωμα τη δυσκοιλιότητα. Στις γυναίκες μπορεί να υπερτερεί η κλινική εικόνα της δυσκοιλιότητος. Οι ασθενείς με ευερέθιστο έντερο δεν παρουσιάζουν στην αντικειμενική εξέταση και στις διάφορες εργαστηριακές εξετάσεις (ακτινολογικές, ενδοσκοπικές κλπ) καμία ένδειξη ανωμαλίας.
Πως γίνεται η διάγνωση του συνδρόμου;
Η διάγνωση τίθεται με βάση τα συμπτώματα του αρρώστου και επιβεβαιώνεται με τις εξετάσεις που διενεργούνται από τον ειδικό γαστρεντερολόγο ή τον παθολόγο και οι οποίες είναι αρνητικές για παθολογικά ευρήματα.
Υπάρχουν συγκεκριμένες εξετάσεις που βοηθούν στη διάγνωση;
Η διάγνωση είναι έμμεση αφού δηλαδή αποκλειστεί με τις εξετάσεις η περίπτωση ύπαρξης άλλης οργανικής ασθένειας. Ο ελάχιστος απαιτούμενος αριθμός εξετάσεων περιλαμβάνει γενικό αιματολογικό και βιοχημικό έλεγχο, εξετάσεις κοπράνων για παθογόνα μικρόβια και παράσιτα, υπερηχογράφημα κοιλίας και ενδοσκοπική εξέταση του παχέος εντέρου (κολονοσκόπηση ή ορθοσιγμοειδοσκόπηση).
Ποια είναι η θεραπευτική αντιμετώπιση της σπαστικής κολίτιδας;
Δεν υπάρχει καθορισμένη θεραπεία για όλους τους ασθενείς. Η θεραπεία θα πρέπει να εξατομικεύεται και να αποτελείται από συνδυασμό πολλών θεραπευτικών παραγόντων. Η θεραπευτική στρατηγική θα πρέπει να επικεντρωθεί σε ειδικά συμπτώματα σε πιθανώς συνυπάρχουσες παθολογικές καταστάσεις καθώς και σε τυχόν συνυπάρχον ψυχολογικό stress. Σε σχέση με τα φάρμακα μόνο δύο σκευάσματα το tegaserod για ασθενείς με ευερέθιστο έντερο και δυσκοιλιότητα και το alosetron για ασθενείς με προέχον σύμπτωμα την διάρροια είναι σήμερα εγκεκριμένα. Ασφαλώς άλλα φάρμακα όπως μυοχαλαρωτικά, αντιδιαρροϊκά και αναλγητικά μπορούν κατά περίπτωση να χρησιμοποιηθούν. Οι ασθενείς συχνά επιζητούν διαιτητικές συμβουλές. Θέλουν να γνωρίζουν πως και τι πρέπει να τρώνε. Οι σύγχρονες διαιτητικές οδηγίες συνιστούν την αυξημένη πρόσληψη φυτικού υπολείμματος στους ασθενείς με προέχον σύμπτωμα τη δυσκοιλιότητα.
Τελικώς οι διαιτητικές συστάσεις εξαρτώνται από το είδος των συμπτωμάτων, από το αν δηλαδή ο ασθενής παραπονείται για διάρροια, δυσκοιλιότητα, πόνο ή μετεωρισμό κοιλίας. Σε πρόσφατη μελέτη η οποία διερεύνησε όλες τις δημοσιευμένες επιστημονικές μελέτες τις σχετικές με την επίδραση της δίαιτας στο ευερέθιστο έντερο φάνηκε ότι δεν υπάρχει σαφής και τεκμηριωμένη άποψη για το μέγεθος της ωφέλειας που προσφέρεται με τους διαιτητικούς περιορισμούς. Όσον αφορά στην επίδραση των προβιοτικών τα οποία είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί που όταν προσλαμβάνονται από το στόμα και σε επαρκείς ποσότητες ασκούν ευνοϊκή δράση στο πεπτικό σύστημα του ανθρώπου και στον οργανισμό γενικότερα, φαίνεται ότι βελτιώνουν τα συμπτώματα του ευερεθίστου εντέρου.
Τι θα πρέπει να προσέξουμε στη διατροφή μας και γενικότερα στον τρόπο ζωής;
Πρόσφατες κλινικές και επιδημιολογικές μελέτες υποδηλώνουν ότι οι διαιτητικοί παράγοντες είναι πολύ πιο σημαντικοί για την παθογένεση της νόσου σε σχέση με αυτό που πιστευόταν τα προηγούμενα χρόνια. Για παράδειγμα περιορισμός ορισμένων τροφών βασιζόμενος στον προσδιορισμό των επιπέδων της ανοσοσφαιρίνης G (IgG) στον ορό των ασθενών με σπαστική κολίτιδα είχε ως αποτέλεσμα σημαντική βελτίωση των ενοχλημάτων των ασθενών συγκριτικώς με ασθενείς οι οποίοι υποβλήθηκαν σε διαιτητικούς περιορισμούς οι οποίοι όμως δεν βασίζονταν στον προσδιορισμό της ανοσοσφαιρίνης G στον ορό.
Έχει βρεθεί τόσο σε πειραματόζωα όσο και σε ανθρώπους ότι υπάρχει αυξημένος αριθμός ενός είδους κυττάρων που ονομάζονται μαστοκύτταρα στο τοίχωμα του εντέρου πιθανώς λόγω υπερευαισθησίας σε αντιγονικές ουσίες που υπάρχουν στις τροφές. Περιοριστικές δίαιτες βασιζόμενες στην κατάδειξη τοπικής υπερευαισθησίας σε ορισμένες τροφές αναμένεται στο προσεχές μέλλον να συμβάλλουν σημαντικά στην θεραπευτική αντιμετώπιση αυτών των ασθενών.
Τι επίπλέον θα θέλατε να προσθέσετε;
Θα ήθελα κλείνοντας την συνέντευξη αυτή να επισημάνω ότι τα συμπτώματα της σπαστικής κολίτιδος είναι παρόμοια με αυτά πολλών άλλων νοσημάτων του πεπτικού συστήματος. Οι ασθενείς με γνωστή από προηγούμενα χρόνια διάγνωση ευερεθίστου εντέρου θα πρέπει να αναφέρουν στο γιατρό τους οποιοδήποτε σύμπτωμα θεωρούν ότι άλλαξε μορφή ή έγινε πολύ έντονο. Αυτό θα εμβάλλει τον ιατρό σε υπόνοια ότι ενδέχεται κάποια άλλη νόσος να ευθύνεται για τα συμπτώματα και να προσπαθήσει να την διαγνώσει. Αυτό γιατί οι πάσχοντες από ευερέθιστο έντερο θα πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν είναι άτρωτοι από άλλες ασθένειες και επομένως θα πρέπει να λαμβάνουν όλα τα προληπτικά μέτρα που ισχύουν για τους άλλους ανθρώπους.