Η μείωση των επιπέδων των οιστρογόνων, που παρατηρείται στην εμμηνόπαυση οδηγεί σε αύξηση της ολικής και LDL χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων, που αποτελούν υψηλούς παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση πρώιμης στεφανιαίας νόσου, καρδιαγγειακών και εγκεφαλικών επεισοδίων.
Ωστόσο η υγιεινή διατροφή – και κυρίως η αντικατάσταση των κορεσμένων με πολυακόρεστα λιπαρά- η τακτική άσκηση και η διακοπή του καπνίσματος μειώνουν τα επίπεδα χοληστερόλης και κατ’ επέκταση τις πιθανότητες εμφάνισης καρδιαγγειακών και εγκεφαλικών επεισοδίων, επισημαίνει η Γενοβέφα Κολοβού, Αναπληρώτρια Διευθύντρια Α’ Καρδιολογικής Κλινικής, Υπεύθυνη Θαλάμων και Λιπιδαιμικού Ιατρείου, στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο σε συνέντευξή της στη δημοσιογράφο Μίνα Ράλλη.
Παράλληλα σημειώνει ότι γυναίκες που παρουσίασαν πρώιμα εμμηνόπαυση είχαν αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση στεφανιαίας νόσου, ανεξάρτητα από τους κλασικούς παράγοντες κινδύνου, όπως η αρτηριακή υπέρταση, η δυσλιπιδαιμία, η παχυσαρκία και το κάπνισμα. Η κ. Κολοβού τονίζει ότι τα καρδιαγγειακά νοσήματα αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου στο δυτικό κόσμο τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες. Ειδικά στις γυναίκες, οι θάνατοι από καρδιαγγειακά είναι πιο συχνοί ακόμα και από τον καρκίνο του μαστού.
Τι πιθανότητες έχει μία γυναίκα στην εμμηνόπαυση να εμφανίσει αυξημένη χοληστερόλη;
Σε πληθώρα μελετών που έχουν διενεργηθεί σε διάφορους πληθυσμούς και έθνη έχει τεκμηριωθεί ότι υπάρχει θετική συσχέτιση των επιπέδων της ολικής χοληστερόλης στο πλάσμα με την εμφάνιση πρώιμης στεφανιαίας νόσου. Αυτός είναι και ο λόγος που τα τελευταία χρόνια έχει τονιστεί η αναγκαιότητα προσδιορισμού του λιπιδαιμικού προφίλ στις ομάδες υψηλού κινδύνου, όπως και προληπτικά στις εμμηνοπαυσιακές γυναίκες.
Είναι πλέον γνωστό, ότι οι γυναίκες πριν την εμμηνόπαυση έχουν σημαντικά μικρότερο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα από τους άνδρες της ίδιας ηλικίας. Επίσης, έχει διαπιστωθεί ότι οι άνδρες έχουν υψηλότερα επίπεδα της χοληστερόλης και της χοληστερόλης χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης (LDL), συγκριτικά με τις γυναίκες πριν την εμμηνόπαυση. Αυτό οδήγησε στο συμπέρασμα ότι τα οιστρογόνα μειώνουν τον κίνδυνο στις νέες γυναίκες, μέσω της ευνοϊκής επίδρασής τους στο λιπιδαιμικό προφίλ.
Οι πιθανότητες είναι ίδιες για τις γυναίκες που πριν από την εμμηνόπαυση ήταν υπερτασικές;
Η αυξημένη αρτηριακή πίεση είναι παράγοντας κινδύνου για εμφάνιση αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων. Σε μια μεγάλη επιδημιολογική μελέτη παρατηρήθηκε ότι οι γυναίκες με αρτηριακή πίεση 160/95 mmHg ή υψηλότερη, έχουν 2,9 φορές περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Η ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης στις εμμηνοπαυσιακές γυναίκες επιφέρει μείωση της συχνότητας των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων κατά 40%.
Ποιες οι επιπτώσεις της αυξημένης χοληστερόλης; Εμφανίζονται οι ίδιες επιπτώσεις και στις άλλες ηλικιακές ομάδες και τους άνδρες;
Η επίπτωση του εμφράγματος του μυοκαρδίου στις γυναίκες με φυσιολογικά επίπεδα οιστρογόνων είναι πολύ μικρή (1%-7% ανά 100.000 γυναίκες) και συγκριτικά με τους άνδρες είναι 3-5 φορές μικρότερη. Ωστόσο, η ευνοϊκή αυτή συσχέτιση για τις γυναίκες ηλικίας άνω των 65 ετών χάνεται.
Οι ερευνητές κατέγραψαν ότι οι παράγοντες που συσχετίζονται με τον αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων στις γυναίκες ήταν η ανωμαλία του εμμηνορρυσιακού κύκλου, ο αριθμός των αποβολών και κυρίως η ηλικία εμφάνισης της εμμηνόπαυσης.
Επίσης, έδειξαν ότι γυναίκες που παρουσίασαν πρώιμα εμμηνόπαυση είχαν αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση στεφανιαίας νόσου, ανεξάρτητα από τους κλασικούς παράγοντες κινδύνου, όπως η αρτηριακή υπέρταση, η δυσλιπιδαιμία, η παχυσαρκία και το κάπνισμα.
Για ποιον λόγο οι γυναίκες που βρίσκονται στην εμμηνόπαυση είναι επιρρεπείς στην αύξηση της χοληστερόλης;
Τα αποτελέσματα των μελετών που σημειώθηκαν από πολλούς ερευνητές, σχετικά με την ορμονική κατάσταση των γυναικών και την εμφάνιση των καρδιαγγειακών επεισοδίων, οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι τα οιστρογόνα έχουν προστατευτική δράση στην αθηρογένεση, στο σχηματισμό της αθηρωματικής πλάκας και κατ′επέκταση στις κλινικές εκδηλώσεις της αθηρογένεσης, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Οπότε, οι μεταβολές των επιπέδων των λιπιδίων και των λιποπρωτεϊνών, που παρατηρούνται περί- και μεταεμμηνοπαυσιακά (αύξηση της ολικής και LDL χοληστερόλης, αύξηση των τριγλυκεριδίων) συμβαίνουν λόγω μείωσης των επιπέδων των οιστρογόνων που παρατηρούνται σε αυτήν την περίοδο της γυναίκας.
Σε μια μελέτη με 12.115 μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες παρατηρήθηκε ότι κάθε ένα έτος καθυστέρησης της εμφάνισης της εμμηνόπαυσης στη γυναίκα μειώνεται κατά 2% ο κίνδυνος θανάτου από καρδιαγγειακά επεισόδια (έμφραγμα μυοκαρδίου, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, αιφνίδιος θάνατος). Επίσης, έχει διαπιστωθεί μείωση κατά 20% της θνησιμότητας από στεφανιαία νόσο στις γυναίκες με μεγαλύτερη έκθεση στα ενδογενή οιστρογόνα κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
Ποια είναι τα τελευταία επιδημιολογικά δεδομένα για τα καρδιαγγειακά νοσήματα σε γυναίκες που βρίσκονται σε εμμηνόπαυση;
Η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρία (AHA Scientific Statement, Evidence-Based Guidelines for Cardiovascular Disease Prevention in Women) ανακοίνωσε, ότι μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής κάθε χρόνο πεθαίνουν περισσότερες από μισό εκατομμύριο γυναίκες από καρδιαγγειακά νοσήματα.
Επίσης, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (World Health Organization, WHO) πληροφόρησε, ότι οι οφειλόμενοι στο έμφραγμα του μυοκαρδίου ή στο αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο θάνατοι στις γυναίκες συσχετίζονται (γραμμική συσχέτιση) με την ηλικία τους.
Οι δημογραφικές μελέτες έχουν προβλέψει ότι σε 20 χρόνια από τώρα θα υπάρχουν πάνω από 1.200 εκατομμύρια μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Το 2004 η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας δημοσίευσε ότι στην Ευρώπη τα καρδιαγγειακά νοσήματα ευθύνονται για το 43% των θανάτων στους άνδρες και το 55% στις γυναίκες.
Η στεφανιαία νόσος ευθύνεται για το 21% των θανάτων στους άνδρες και το 23% στις γυναίκες, και τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια για το 11% των θανάτων στους άνδρες και το 18% στις γυναίκες. Ωστόσο, οι γυναίκες δε συνειδητοποιούν τον κίνδυνο αυτό, πιστεύοντας ότι ο καρκίνος του μαστού προκαλεί τους περισσότερους θανάτους.
Σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι οι εμμηνοπαυσιακές γυναίκες σε όλη την Ευρώπη εκτίθενται εν αγνοία τους σε κίνδυνο καρδιακών και εγκεφαλικών επεισοδίων στα τελευταία χρόνια της ζωής τους, επειδή δεν γνωρίζουν ότι η εμμηνόπαυση προκαλεί αύξηση των επιπέδων χοληστερίνης, αυξάνοντας έτσι και τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου.
Σε τι ποσοστό οι γυναίκες είναι ενημερωμένες για τη σχέση εμμηνόπαυσης-χοληστερόλης;
Τα καρδιαγγειακά νοσήματα, παρά τις σημαντικές παρεμβάσεις που έχουν γίνει στην πρωτογενή και τη δευτερογενή πρόληψή τους, παραμένουν η πρώτη αιτία θανάτου στον δυτικό κόσμο τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες.
Ειδικά στις γυναίκες, οι θάνατοι από καρδιαγγειακά νοσήματα είναι πιο συχνοί ακόμα και από τον καρκίνο του μαστού σε όλες τις ηλικίες. Επιπλέον, όταν στις γυναίκες εμφανιστούν τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η πρόγνωση είναι δυσμενέστερη, συγκριτικά με τους άνδρες. Μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής κάθε χρόνο πεθαίνουν περισσότερες από μισό εκατομμύριο γυναίκες από καρδιαγγειακά νοσήματα, ενώ οι περισσότερες γυναίκες που πέθαναν από αιφνίδιο θάνατο ήταν ασυμπτωματικές, δηλαδή δεν είχαν προηγουμένως συμπτώματα και δεν είχαν παρουσιάσει κλινικές εκδηλώσεις στεφανιαίας νόσου.
Ποιο είναι το καρδιαγγειακό προφίλ της Ελληνίδας;
Οι μεταβολές των επιπέδων των λιπιδίων και των λιποπρωτεϊνών, που παρατηρούνται περί - και μετεμμηνοπαυσιακά (αύξηση της ολικής και LDL χοληστερόλης, αύξηση των τριγλυκεριδίων) λόγω της μείωσης των επιπέδων των οιστρογόνων, ευθύνονται, εν μέρει, για την αύξηση των καρδιαγγειακών επεισοδίων στις γυναίκες.
Πιστεύεται ότι τα αυξημένα επίπεδα της ολικής χοληστερόλης και της LDL χοληστερόλης στις ηλικιωμένες γυναίκες, είναι περισσότερο επιβαρυντικός παράγοντας, παρά στους ηλικιωμένους άνδρες.
Τι πρέπει να προσέχουν οι γυναίκες στην εμμηνόπαυση στη διατροφή τους;
Έχει γίνει σύσταση από την Ομάδα των Ειδικών για την Πρόληψη των Καρδιαγγειακών Νοσημάτων στις Γυναίκες, για αλλαγή του τρόπου ζωής τους, όχι μόνο για την εν δυνάμει μείωση των καρδιαγγειακών επεισοδίων, αλλά και διότι οι κατάλληλες αλλαγές του τρόπου ζωής μπορεί να αποτρέψουν την εμφάνιση κυρίων παραγόντων κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα.
Η πρόληψη της εμφάνισης αυτών των παραγόντων κινδύνου μπορεί να μειώσει στις γυναίκες αυτές την ανάγκη για επιθετικούς χειρισμούς στο μέλλον.
Ποιος ο ρόλος της μεσογειακής διατροφής στην πρόληψη της αυξημένης χοληστερόλης;
Κορεσμένα λιπαρά οξέα
Τα κορεσμένα λιπαρά οξέα έχουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή στα επίπεδα της χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων στο πλάσμα, από τις άλλες διαιτητικές ουσίες. Προέρχονται από τα ζωικά λίπη και τα φυτικά έλαια. Τα κορεσμένα λιπαρά οξέα, όπως και η εξωγενής χοληστερόλη, αυξάνουν τα επίπεδα της χοληστερόλης, των τριγλυκεριδίων και της HDL χοληστερόλης στο πλάσμα. Είναι γνωστό ότι τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα όταν αντικαθιστούν τα κορεσμένα λιπαρά οξέα στη διατροφή μειώνουν τη χοληστερόλη στο πλάσμα. Από τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα στην τροφή, επικρατέστερο είναι το λινολεϊκό οξύ που συναντάται στα φυτικά έλαια.
Κατανάλωση ψαριών
Στα θηλαστικά, ορισμένα λιπαρά οξέα, όπως τα ωμέγα 3 και ωμέγα 6, δεν συντίθενται στον οργανισμό τους και πρέπει να προσλαμβάνονται από την τροφή. Η κατανάλωση ψαριών έχει συσχετιστεί με τη μείωση του κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα. Γενικά η υγιεινή διατροφή μπορεί να επηρεάσει την έκβαση των καρδιαγγειακών νοσημάτων, μέσω της μεταβολής του λιπιδαιμικού προφίλ (ολική χοληστερόλη, τριγλυκερίδια).
Υδατάνθρακες
Οι υδατάνθρακες σε μεγάλες ποσότητες αυξάνουν τη σύνθεση των τριγλυκεριδίων στο ήπαρ. Στα φυσιολογικά άτομα η πλούσια σε υδατάνθρακες δίαιτα αυξάνει παροδικά τα τριγλυκερίδια του πλάσματος, ενώ σε ασθενείς με υπερτριγλυκεριδαιμία προκαλεί μεγάλη αύξηση των τριγλυκεριδίων.
Υπάρχουν ομάδες τροφών, οι οποίες έχουν ευνοϊκή επίδραση στο λιπιδαιμικό προφίλ.
Οι Gylling και συνεργάτες παρατήρησαν, ότι οι γυναίκες, με η χωρίς στεφανιαία νόσο, που κατανάλωναν 3 g φυτικές στερόλες ημερησίως, μείωσαν την ολική χοληστερόλη κατά 9%-11%
Αυτή η μείωση παρέμεινε ακόμα και όταν η δόση μειώθηκε σε 2 g ημερησίως (ποσότητα που έχει συμπεριληφθεί και στις οδηγίες).
Αντικατάσταση βουτύρου
Σε μια μελέτη παρατηρήθηκε μείωση της ολικής χοληστερόλης κατά 9% και της LDL χοληστερόλης κατά 12% στα άτομα που αντικατέστησαν το βούτυρο με 2 g φυτικές στερόλες ημερησίως.
Άλλοι ερευνητές σύγκριναν τα αποτελέσματα των μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών που, είτε κατανάλωναν, εκτός των άλλων, 4 g φυτικές στερόλες ημερησίως, είτε ακολουθούσαν τη συνηθισμένη υγιεινή δίαιτα. Οι ερευνητές παρατήρησαν μείωση της ολικής χοληστερόλης κατά 16%, της LDL χοληστερόλης κατά 158% και των τριγλυκεριδίων κατά 45% στην ομάδα με κατανάλωση φυτικών στερολών, συγκριτικά με την ομάδα της συνηθισμένης δίαιτας.
Το βάρος μίας γυναίκας στην εμμηνόπαυση επηρεάζει τα επίπεδα χοληστερόλης;
Η συμβολή της παχυσαρκίας, και κυρίως της κοιλιακής, στην εμμηνόπαυση είναι σημαντική, διότι μπορεί να επηρεάσει την υγεία της γυναίκας (παρουσία παραγόντων κινδύνου όπως δυσλιπιδαιμία, αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης).
Οι γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση έχουν την τάση να συσσωρεύουν σπλαχνικό λίπος. Αυτό φαίνεται να οφείλεται στην έλλειψη της παραγωγής των οιστρογόνων (μείωση της χρησιμοποίησης της ενέργειας).
Παίζει ρόλο πού υπάρχει μεγαλύτερη συγκέντρωση λίπους;
Οι ορμονικές μεταβολές που συνοδεύουν την περίοδο περί - και μετεμμηνόπαυσης, και συγκεκριμένα η μείωση των οιστρογόνων, ασκούν σημαντική επίδραση στον μεταβολισμό και το σωματικό βάρος των γυναικών.
Επίσης, παρατηρείται μεγαλύτερη αύξηση της λιπώδους μάζας και της περιμέτρου μέσης ή του πάχους της κοιλιακής πτυχής στις μετεμμηνοπαυσιακές, συγκριτικά με τις γυναίκες πριν την εμμηνόπαυση.
Ποια η σημασία της άσκησης;
Πολλές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η άσκηση (περπάτημα, τρέξιμο, κολύμβηση, ποδηλασία) σε καθημερινή βάση έχει ευμενή δράση στα λιπίδια. Ειδικότερα μειώνει τα τριγλυκερίδια και την LDL χοληστερόλη, και αυξάνει τη χοληστερόλη υψηλής πυκνότητας (HDL). Για την αύξησηαυτή χρειάζεται άσκηση από 15 χιλιόμετρα εβδομαδιαίως και άνω, ενώ ελαφρύτερη άσκηση αρκεί για να μειώσει τα τριγλυκερίδια.
Η καθημερινή φυσική δραστηριότητα στις γυναίκες έχει συσταθεί από την Ομάδα των Ειδικών για την Πρόληψη Καρδιαγγειακών Νοσημάτων στις Γυναίκες (40 λεπτά καθημερινό περπάτημα ή ποδηλασία και 1 ώρα την εβδομάδα άσκηση).
Ποιες άλλες συνήθειες παίζουν ρόλο στην αύξηση της χοληστερόλης στην εμμηνόπαυση;
Η διακοπή του καπνίσματος στην πρωτογενή και τη δευτερογενή πρόληψη δεν είναι διαπραγματεύσιμη στην εποχή μας. Αναλύθηκαν μετά από 14 χρόνια τα στοιχεία των γυναικών της μελέτης Nurses′ Health Study από τη σκοπιά της αλλαγής τρόπου ζωής και διαπιστώθηκε ότι η διακοπή καπνίσματος και η βελτίωση της δίαιτας συμβάλλουν στη μείωση των καρδιακών επεισοδίων.