Η Αμερικανίδα καθηγήτρια Sharron Dalton, σε συνέντευξή της στη δημοσιογράφο Μίνα Ράλλη εξηγεί ότι οι δύο σημαντικότεροι παράγοντες που ευθύνονται για τη σύγχρονη επιδημία είναι η γενετική προδιάθεση και η κακή διατροφική συμπεριφορά (υπερκατανάλωση φαγητού, συχνή κατανάλωση παχυντικών σνακ, παράλειψη πρωινού), η οποία εξαρτάται από το παράδειγμα που δίνουν οι γονείς αλλά και από το σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον.
Αν σε αυτά προσθέσουμε και την καθιστική ζωή, ο κίνδυνος της παχυσαρκίας αυξάνεται. Ήδη στις Ηνωμένες Πολιτείες το ποσοστό των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών αγγίζει το 31.9%.
Η Sharron Dalton, που έχει ασχοληθεί εκτενώς με την παιδική παχυσαρκία ενώ πρόσφατα έγραψε και βιβλίο για το θέμα αυτό, τονίζει την ανάγκη ευαισθητοποίησης μαθητών, γονέων, επαγγελματιών υγείας και κοινωνικών φορέων για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Τι συμβουλεύει; Τα παιδιά να περνούν το πολύ 2 ώρες την ημέρα παρακολουθώντας τηλεόραση ή παίζοντας βιντεοπαιχνίδια και να υιοθετούν από μικρή ηλικία την αρχή: τρώμε λιγότερο και κινούμαστε περισσότερο.
H παιδική παχυσαρκία έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας σε όλο τον κόσμο
Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι το 20% των παιδιών σχολικής ηλικίας έχουν παραπάνω βάρος από το κανονικό και από αυτά το 25% είναι παχύσαρκα
Ποια είναι η κατάσταση στην Αμερική;
Σύμφωνα με εθνική έρευνα που έγινε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2006 ποσοστό μεγαλύτερο του 16% των παιδιών που συμμετείχαν στην έρευνα ήταν παχύσαρκα. Επιπλέον το 15,6 % των παιδιών ήταν υπέρβαρα.
Τα σημερινά δεδομένα είναι ότι το ποσοστό των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών στις Ηνωμένες Πολιτείες αγγίζει το 31.9%. Τα ποσοστά είναι μεγαλύτερα στα παιδιά λατινοαμερικανικής και αφροαμερικανικής καταγωγής.
Ποιοι είναι οι παράγοντες που ευθύνονται για την παιδική παχυσαρκία;
Η αλληλεπίδραση της υπερκατανάλωσης χαμηλού κόστους φαγητού, στο οποίο τα παιδιά έχουν εύκολη πρόσβαση, με τη γενετική προδιάθεση φαίνεται ότι ευνοεί την εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας. Με λίγα λόγια η αλληλεπίδραση φύσης και ανατροφής.
Η συχνή κατανάλωση πρόχειρου φαγητού αυξάνει τον κίνδυνο παχυσαρκίας στα παιδιά;
Πολλά τρόφιμα που ανήκουν στην κατηγορία τροφίμων που αποκαλούμε fast food έχουν πολλές θερμίδες, και είναι ευρέως διαθέσιμα, φτηνά, και καταναλώνονται συχνά σε μεγάλες ποσότητες. Αυτό αποτελεί συνταγή για την παχυσαρκία.
Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος των γονέων στην αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας;
Τόσο η κληρονομική προδιάθεση (γενετική) όσο και η διατροφική συμπεριφορά των γονέων (μιμητική συμπεριφορά) είναι σημαντικοί παράγοντες. Ωστόσο το περιβάλλον, στο οποίο τα παιδιά περνούν τον περισσότερο χρόνο τους, παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο: παιδικοί σταθμοί, το σχολείο, κοινωνικές εκδηλώσεις που συνεπάγονται υπερκατανάλωση φαγητού και ελάχιστη φυσική δραστηριότητα.
Πόσο σημαντικό είναι να μάθουμε στα παιδιά να μην ξεκινάνε τη μέρα τους χωρίς να φάνε ένα υγιεινό πρωινό;
Πολλές έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά έχουν καλύτερη επίδοση στο σχολείο όταν τρώνε καλό πρωινό.
Ωστόσο πολλά παιδιά δεν ξυπνάνε αρκετά νωρίς ώστε να προλάβουν να πάρουν πρωινό ή να επιδοθούν σε δραστηριότητες πριν το σχολείο (π.χ. να πάνε με τα πόδια στο σχολείο αντί να πάνε με το λεωφορείο) και να ανοίξει η όρεξή τους. Αντίθετα, μπορεί συχνά να τρώνε στο σχολείο πολλά σνακ, που αν και πλούσια σε θερμίδες είναι φτωχά σε θρεπτικά συστατικά.
Η έλλειψη ύπνου είναι επίσης ένας αρνητικός παράγοντας. Εξαιτίας του ότι τα παιδιά μένουν ξύπνια μέχρι αργά παρακολουθώντας τηλεόραση, τρώνε υψηλής θερμιδικής αξίας σνακ αργά το βράδυ και έτσι δεν πεινάνε το πρωί. Παράλληλα αισθάνονται κουρασμένα και δεν έχουν όρεξη για παιχνίδι πριν το σχολείο ή την ώρα του διαλείμματος.
Ποιος είναι ο ρόλος της σωματικής άσκησης;
Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι για να χάσει κανείς βάρος χωρίς να μειώσει την ημερήσια θερμιδική πρόσληψη, απαιτούνται τουλάχιστον 70 λεπτά έντονης σωματικής άσκησης καθημερινά.
Ελάχιστα παιδιά ή ενήλικοι, που έχουν φυσιολογικό βάρος ασκούνται τόσο πολύ σε καθημερινή βάση. Και βέβαια ούτε τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά, στην πλειοψηφία τους, ασκούνται τόσο πολύ και αν αποφασίσουν να εντάξουν στο πρόγραμμά τους τη φυσική δραστηριότητα, σε γενικές γραμμές δεν επιλέγουν έντονη σωματική άσκηση.
Πάντως η φυσική δραστηριότητα συμβάλλει στην απώλεια βάρους εφόσον συνδυάζεται με μειωμένη πρόσληψη θερμίδων και οπωσδήποτε μας βοηθά να διατηρήσουμε φυσιολογικό βάρος αλλά και να μην ξαναπάρουμε τα κιλά που χάσαμε.
Τα παιδιά που περνούν πολλές ώρες παρακολουθώντας τηλεόραση ή παίζοντας βιντεοπαιχνίδια έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνουν παχύσαρκα;
Από τις περισσότερες μελέτες προκύπτει κάποια σχέση μεταξύ του χρόνου που αφιερώνεται σε τέτοιου είδους δραστηριότητες και την αύξηση του σωματικού βάρους. Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν προκύπτει σαφώς άμεση σύνδεση μεταξύ της καθιστικής ζωής και της παχυσαρκίας.
Η πρότασή μου είναι τα παιδιά να περνούν το πολύ 2 ώρες την ημέρα παρακολουθώντας τηλεόραση ή παίζοντας βιντεοπαιχνίδια.
Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στην καταπολέμηση της παιδικής παχυσαρκίας;
Η προβολή τροφίμων μέσω των διαφημίσεων σίγουρα συνδέεται με την παχυσαρκία. Δεν είναι όμως μόνο οι διαφημίσεις στην τηλεόραση, υπάρχουν και άλλες πρακτικές που ευθύνονται για την παιδική παχυσαρκία: εκπτωτικά κουπόνια για καταστήματα fast food, προσφορά παιχνιδιών με αγορές συγκεκριμένων τροφίμων, σχολικοί έρανοι, κοινωνικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο φιλανθρωπικών προγραμμάτων, ο τρόπος τοποθέτησης των προϊόντων στα ράφια των εμπορικών καταστημάτων κ.α.
Σκεφτείτε: πότε ήταν η τελευταία φορά που είδατε μία διαφήμιση με πράσινα, φρέσκα και λαχταριστά λαχανικά ή φρέσκα φρούτα;
Η απαγόρευση της διαφήμισης fast food στη ζώνη παιδικής τηλεθέασης θα μπορούσε να αποτελέσει λύση στο πρόβλημα;
Η απαγόρευση της διαφήμισης fast food προβάλλεται ως αίτημα από πολλούς φορείς στις ΗΠΑ. Ωστόσο τα έσοδα από τη συγκεκριμένη διαφήμιση είναι πάρα πολλά για τις τηλεοπτικές επιχειρήσεις, για να επιτρέψουν κάτι τέτοιο. Οι τηλεοπτικές επιχειρήσεις συχνά ελέγχονται από τις τοπικές κυβερνήσεις (πολιτείες και περιφέρειες), οπότε είναι δύσκολο να απαγορευτεί κάτι τέτοιο σε εθνική βάση.
Όπως είπα, όμως, υπάρχουν και άλλοι τρόποι προώθησης του fast food εκτός από τις τηλεοπτικές διαφημίσεις. Μία μεγάλη κυβερνητική μελέτη του 2006 έδειξε μικρή πρόοδο στις προσπάθειες να μειωθεί το marketing της αγοράς τροφίμων που απευθύνεται στα παιδιά.
Λαμβάνονται μέτρα από την πολιτεία και από τα αρμόδια υπουργεία στην Αμερική προκειμένου να κατασκευαστούν παιδικές χαρές και πάρκα σε κάθε γειτονιά ώστε να παρέχεται στα παιδιά η δυνατότητα για παιχνίδι και άσκηση;
Πολλές πολιτείες και τοπικές αρχές φροντίζουν για την κατασκευή παιδότοπων και πάρκων στις γειτονιές. Ωστόσο, συχνά το πρόβλημα είναι ότι οι γονείς δεν επιτρέπουν στα παιδιά να παίζουν σε αυτούς τους χώρους επειδή ανησυχούν για την ασφάλειά τους εξαιτίας της εγκληματικότητας.
Στις αστικές περιοχές, πολλά σχολικά προαύλια δε διαθέτουν χώρο για να παίζουν τα παιδιά. Συχνά, ειδικά στα προάστια, τα παιδιά προτιμούν να μένουν μέσα με τα ηλεκτρονικά τους παιχνίδια και τον κλιματισμό, ιδιαίτερα όταν ο καιρός είναι πολύ ζεστός.
Το κράτος ενθαρρύνει στην Αμερική τους μαθητές να πηγαίνουν σε γυμναστήρια;
Όλα τα σχολεία στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι εξουσιοδοτημένα να περιλαμβάνουν τη γυμναστική στα σχολικά μαθήματα. Ωστόσο οι περισσότερες πολιτείες συχνά δεν απαιτούν κάτι τέτοιο και πολλά παιδιά και γονείς βρίσκουν δικαιολογίες για να μη συμμετέχουν οι μαθητές στο μάθημα της γυμναστικής.
Υπάρχουν ακόμη αρκετά εξωσχολικά προγράμματα φυσικής αγωγής αλλά οι περισσότεροι μαθητές επικεντρώνονται στη βελτίωση της επίδοσής τους στα μαθήματα παρά στην ενασχόληση με τη σωματική άσκηση.
Ποιες καμπάνιες κατά της παιδικής παχυσαρκίας έχουν διοργανωθεί στα αμερικανικά σχολεία;
Οι Πολιτικές για τη Σχολική Υγιεινή (School Wellness Policies) εφαρμόζονται σε όλα τα σχολεία που λαμβάνουν ομοσπονδιακή χρηματοδότηση για τα σχολικά γεύματα (περίπου 98% των σχολείων στις Ηνωμένες Πολιτείες). Η πολιτική αυτή υποτίθεται ότι περιλαμβάνει κατευθυντήριες γραμμές για τα τρόφιμα που πρέπει να πωλούνται στα σχολικά κυλικεία και τα μηχανήματα αυτόματης πώλησης καθώς και για τα τρόφιμα που θα προσφέρονται σε φιλανθρωπικές ή άλλες σχολικές εκδηλώσεις.
Θεωρείτε ότι η ενημέρωση μαθητών και γονέων για την παιδική παχυσαρκία βοηθά στην αντιμετώπιση του προβλήματος;
Αυτός θα ήταν ένας καλός τρόπος ενημέρωσης τόσο των μαθητών όσο και των γονέων για τους κινδύνους της παχυσαρκίας. Πρόσφατες μελέτες όμως δείχνουν ότι ελάχιστα σχολεία έχουν αναπτύξει και εφαρμόσει μία τέτοια πολιτική.
Πρέπει να επισημάνουμε εξάλλου ότι σε πολλές περιπτώσεις όταν μεταφέρθηκε από το σχολείο στους γονείς ότι το βάρος των παιδιών τους ήταν πάνω από το φυσιολογικό, οι γονείς ισχυρίστηκαν ότι δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητες του σχολείου να τους υποδείξει πόσο πρέπει να ζυγίζει το παιδί τους. Ορισμένοι γονείς δήλωσαν εξοργισμένοι ότι πρέπει να περιοριστεί το είδος και η ποσότητα των τροφίμων που προσφέρονται στις σχολικές γιορτές.
Οι γονείς έχουν μία ευαισθησία στο θέμα αυτό εξαιτίας της κριτικής που υποβόσκει όσον αφορά το πρότυπο που αποτελούν και το παράδειγμα που δίνουν ως γονείς. Αρκετοί γονείς είναι και οι ίδιοι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι και «βλέπουν» την παχυσαρκία διαφορετικά από ό, τι οι κοινωνικοί φορείς που μεριμνούν για την υγεία των παιδιών.
Πόσο αποτελεσματικά είναι τα προγράμματα 5 A Day and 3 A Day;
5 μερίδες λαχανικών και φρούτων καθημερινά συστήνονται από τις αρμόδιες επιτροπές (promotion boards) και 3 μερίδες γαλακτοκομικών προϊόντων με χαμηλά λιπαρά συστήνονται από το Συμβούλιο Γαλακτοκομικών Προϊόντων (Dairy Council). Ο ομοσπονδιακός Οδηγός Διαιτολογίας των Ηνωμένων Πολιτειών (federal US Dietary Guidelines) συνιστά τουλάχιστον 5 μερίδες φρούτων και λαχανικών (μεγαλύτερη ποσότητα για τα μεγαλύτερα παιδιά). Ωστόσο έρευνες δείχνουν ότι το μέσο παιδί καταναλώνει μόνο 2 μερίδες φρούτων και λαχανικών και μία μερίδα τηγανητές πατάτες.
Αυτά τα προγράμματα είναι μόνο εκπαιδευτικά και έχουν μικρή χρηματοδότηση. Οι μεγάλες εταιρίες ξοδεύουν 10 με 20 φορές περισσότερα χρήματα για την προώθηση των προϊόντων τους. Να πει κανείς σε ένα παιδί να φάει 5 φρούτα ή 5 μερίδες λαχανικών την ημέρα διαφέρει από την προσφορά ενός «δωρεάν» παιχνιδιού με κάθε αγορά τροφίμου ή από την προσφορά ενός κουπονιού έκπτωσης για την επόμενη αγορά.
Επίσης αν ένα παιδί ήθελε να φάει λαχανικά, το μοναδικό αντίστοιχο πιάτο στο μενού των καταστημάτων fast food είναι οι σαλάτες, που είναι πολύ ακριβές ή έχουν ένα φύλλο μαρουλιού σκεπασμένο με λιπαρό τυρί, κρέας και παχυντική σως.
Η παχυσαρκία αποτελεί ασθένεια;
Ο ορισμός της παχυσαρκίας ως ασθένειας είναι αμφιλεγόμενος. Εξαρτάται από το πώς ένας πολιτισμός, μία κοινωνία ορίζει την «ασθένεια».
Η παιδική παχυσαρκία μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία ενός παιδιού
Ποιες είναι οι σοβαρότερες χρόνιες παθήσεις που συνδέονται με την παχυσαρκία;
Στις Ηνωμένες Πολιτείες oι κρατικές υπηρεσίες δεν ορίζουν την παχυσαρκία ως ασθένεια, για την οποία θα πρέπει να πληρώνουν για υγειονομική περίθαλψη. Δε θέλουν να πληρώνουν για μία κατάσταση, που επηρεάζει περισσότερο από το 60% του πληθυσμού και για αυτό το λόγο πληρώνουν μόνο για τις ασθένειες που συνδέονται με την παχυσαρκία, από τις οποίες η σοβαρότερη είναι ο διαβήτης τύπου 2.
Ακολουθούν η υπέρταση, και τα πρώιμα καρδιαγγειακά νοσήματα (ο αριθμός των ξαφνικών θανάτων από καρδιακά επεισόδια στους νέους ηλικίας 15-25 ετών αυξάνεται ραγδαία, έχουμε 12% αύξηση τα τελευταία δέκα χρόνια). Η παχυσαρκία συνδέεται άμεσα με την άπνοια στον ύπνο και έμμεσα με άλλα αναπνευστικά προβλήματα, όπως το άσθμα. Και οι δύο αυτές παθήσεις μειώνουν τη φυσική δραστηριότητα και υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής.
Τι μπορούμε να κάνουμε προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος;
Για να μειωθεί ο κίνδυνος στα παιδιά απαιτείται μία ολοκληρωμένη προσπάθεια για τη στήριξη των οικογενειών, την παιδική μέριμνα, την υγειονομική περίθαλψη, επιδοτούμενες πωλήσεις οπωροκηπευτικών, κοινοτικά προγράμματα, ενημερωτικά προγράμματα για τους γονείς, και ισχυρή κανονιστική ρύθμιση της προώθησης της υγιεινής διατροφής στην αγορά.
Πώς πιστεύετε ότι θα επηρεάσουν τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την παιδική παχυσαρκία στο μέλλον οι επιστημονικές εξελίξεις;
Η επιστήμη έχει ήδη βρει την απάντηση: τρώμε λιγότερο και κινούμαστε περισσότερο. Σε λίγο καιρό από σήμερα μπορεί να γίνονται χειρουργικές επεμβάσεις για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, όπως για παράδειγμα ο δακτύλιος στομάχου (lap-band), και σε παιδιά προκειμένου να μπει ένα όριο στο τι τρώνε από μικρή ηλικία. Βέβαια αυτό δεν πιστεύω ότι θα είναι ό, τι καλύτερο.
Υπάρχει η επιστημονική θέση, σύμφωνα με την οποία η αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος πρέπει να ξεκινά από πολύ νωρίς, κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ζωής
Αληθεύει αυτό ή πρόκειται για υπερβολή;
Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα παιδιά, που υποσιτίζονται όσο βρίσκονται ακόμη στη μήτρα και γεννιούνται με χαμηλό βάρος, δεν έχουν την μεταβολική ικανότητα να αφομοιώσουν την τροφή όπως θα έπρεπε και μπορεί να έχουν αυξημένο σωματικό λίπος, ειδικά αν καταναλώνουν τροφές πλούσιες σε θερμίδες αλλά χαμηλής θρεπτικής αξίας.
Ποια είναι η γνώμη σας για τις κρίσιμες διατροφικές περίοδοι στη ζωή μας;
Αν λάβουμε υπ’ όψιν αυτό που μόλις ανέφερα, αντιλαμβανόμαστε ότι ήδη από την εμβρυϊκή ζωή η διατροφή επηρεάζει την ανάπτυξή μας.
Έρευνες για τις κρίσιμες περιόδους στην ανάπτυξη έχουν δείξει ότι τρεις περίοδοι κρύβουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας: η εμβρυϊκή περίοδος, οι πρώτοι 18 μήνες, και η προ-εφηβική περίοδος.
Ένα μωρό που γεννιέται με χαμηλό βάρος, το οποίο υποσιτιζόταν μέσα στη μήτρα, μπορεί να αναπτύξει «ελαττωματικά γονίδια» (έλλειψη ικανότητας να αποθηκεύεται αποτελεσματικά η επιπλέον ενέργεια), να πάρει βάρος γρήγορα μετά τη γέννα και να παραμείνει παχουλός ως ενήλικας σε όλη τη ζωή του.
Μία κρίσιμη διατροφική περίοδος είναι για τα κορίτσια η ηλικία των 12-13 ετών, δηλαδή λίγο πριν εμφανιστεί η έμμηνος ρύση. Κατά την περίοδο αυτή τα κορίτσια συνήθως παίρνουν βάρος («pre-pubescent pudge») καθώς αλλάζει το σώμα τους λόγω ορμονικών μεταβολών. Αυτό είναι φυσιολογικό, όμως χρειάζεται λίγη προσοχή γιατί μπορεί να αποτελέσει η φάση αυτή την αρχή για μία διατροφική συμπεριφορά που δεν είναι φυσιολογική και ξεπερνά τις αναπτυξιακές ανάγκες του κοριτσιού και αυτό να συνεχιστεί και στη διάρκεια της εφηβείας.
Πόσο σημαντικές είναι αυτές οι περίοδοι;
Τα παιδιά, τα οποία παίρνουν βάρος στα τρία αυτά στάδια και συνεχίζουν να τρώνε περισσότερο φαγητό από ό,τι χρειάζονται, μπορεί να γίνουν υπέρβαροι ενήλικες πιο εύκολα από τα παιδιά, που θα διατηρήσουν υγιές βάρος και ύψος στα στάδια αυτά.
Όλοι ξέρουμε ότι ο αμερικανικός τρόπος ζωής ασκεί μεγάλη επιρροή σε πολλούς τομείς της καθημερινότητάς μας
Πιστεύετε ότι η Ευρώπη έχει επηρεαστεί από το αμερικανικό «lifestyle», ειδικά όσον αφορά τη διατροφική συμπεριφορά;
Ναι, δυστυχώς, το πιστεύω. Οι Αμερικανοί συχνά τρώνε πάρα πολύ, πολύ βιαστικά και πρόχειρα, για να αποκτήσουν στη συνέχεια εμμονή με τις δίαιτες, σε μία προσπάθεια να ρίξουν το βάρος τους και να έχουν το σώμα που ονειρεύονται.