Τι είναι η ελκώδης κολίτιδα;
Όταν μιλάμε για την ελκώδη κολίτιδα, αναφερόμαστε σε μία από τις πιο γνωστές φλεγμονώδεις νόσους του γαστρεντερικού συστήματος. Πρόκειται για μία ιδιοπαθή και χρόνια φλεγμονή του εντέρου. Μπορεί να έχει συμπτώματα από το έντερο, αλλά φυσικά και εξωεντερικές (ή συστηματικές) εκδηλώσεις, δηλαδή από άλλα όργανα και συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού εκτός του εντέρου.
Ποια τα αίτια εμφάνισής της;
Μολονότι η νόσος έχει περιγραφεί ως μία κλινική οντότητα για πάνω από έναν αιώνα τώρα, η αιτιολογία και η παθογένειά της δεν έχουν πλήρως προσδιοριστεί. Γενετικά, έχει βρεθεί πως μπορεί να ευθύνονται τα χρωμοσώματα κυρίως το 16 και σπανιότερα τα 12, 7, 5, 3 και 1. Εκτός από τα γονίδια, μία υπόθεση που κερδίζει έδαφος είναι ότι σε ήδη γενετικά προδιατεθειμένα άτομα υπάρχουν συγκεκριμένοι παράγοντες που οδηγούν στην εμφάνιση της νόσου. Αυτοί είναι διάφοροι λοιμώδη παράγοντες (όπως το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, η Σαλμονέλλα ή η Σιγκέλλα), το εντερικό μικροβίωμα της φυσιολογικής εντερικής χλωρίδας, η αιμάτωση του αυλού του εντέρου καθώς και η λειτουργία των κυττάρων που εσωτερικά καλύπτουν τον αυλό αυτό. Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση της νόσου, όπως ένα ισχυρό σοκ και στρες. Όλα τα παραπάνω δρώντας στην πορεία των ετών προκαλούν μια ειδική ανοσολογική απάντηση του οργανισμού σε συγκεκριμένα κυτταρικά σήματα και έτσι ενεργοποιείται μία ειδική κατάσταση που ονομάζεται καταρράκτης της φλεγμονής. Άπαξ και ξεκινήσει αυτός, η ανοσολογική φλεγμονώδης αντίδραση διαιωνίζεται λόγω της ενεργοποίησης των Τ-λεμφοκυττάρων. Και φυσικά η φλεγμονή συνεχίζει να επεκτείνεται.
Πολύ ενδιαφέρον είναι ότι το κάπνισμα φαίνεται σε αυτή τη νόσο να παίζει προστατευτικό ρόλο.
Ποιος ο επιπολασμός της νόσου;
Ανάλογα με την περιοχή, η ελκώδης κολίτιδα έχει διαφορετική γεωγραφική κατανομή. Για παράδειγμα σε βορειότερες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι σκανδιναβικές χώρες παρατηρούνται τα υψηλότερα ποσοστά. Αυτό σε αριθμούς μεταφράζεται σε 7-11 περιστατικά ανά 100000 πληθυσμό. Αντιθέτως, οι χώρες της Νότιας Ευρώπης, η Νότια Αφρική και η Αυστραλία έχουν χαμηλότερα ποσοστά (2-6 ανά 100000), ενώ στην Ασία και στη Νότια Αμερική η εμφάνιση της νόσου είναι αρκετά σπανιότερη.
Χαρακτηριστικό της νόσου είναι ότι εμφανίζει ηλικιακή κατανομή. Δηλαδή εμφανίζει μία αιχμή στην ηλικία των 15-30 ετών και μία δεύτερη αιχμή στα 60-75 περίπου ανθρώπινα έτη.
Επιπλέον, φυλετικά παρατηρείται έξαρση της νόσου στην εβραϊκή φυλή των Εβραίων Askenazi. Τέλος, έχει μεγαλύτερη συχνότητα στις αστικές περιοχές και μάλιστα στις υψηλότερες κοινωνικές τάξεις παρά στις φτωχότερες.
Ποια τα συμπτώματά της; (εντερικά, εξω εντερικά)
Τα κύρια συμπτώματα της νόσου είναι η διάρροια, η αιμορραγία από το παχύ έντερο και συγκεκριμένα το ορθό, το αίσθημα τυμπανισμού και πρηξίματος στην κοιλιά και οι συσπάσεις που μπορεί να προκαλούν πόνο και δυσφορία στην κοιλιά.
Παρόλο που η ελκώδης κολίτιδα μπορεί να εμφανιστεί ξαφνικά και οξέως, τα συμπτώματα συνήθως έχουν εκδηλωθεί για εβδομάδες έως μήνες. Περιστασιακά, η διάρροια και η αιμορραγία είναι τόσο ήπιες που πολλές φορές ο ασθενής δεν θορυβείται για να αναζητήσει ιατρική συμβουλή.
Σε όσους ασθενείς εμφανίζεται φλεγμονή στο τελικό τμήμα του πρωκτού, τότε μπορεί να βλέπουν φρέσκο κόκκινο αίμα στις κενώσεις τους με βλέννη. Όταν η νόσος επεκτείνεται πιο βαθιά, τότε το αίμα αναμειγνύεται με τα κόπρανα και μπορεί να εμφανίζεται μακροσκοπικά. Σε μια πιο εκτεταμένη νόσο, οι ασθενείς έχουν ευαισθησία στην ψηλάφηση στην κοιλιακή περιοχή.
Επιπλέον η νόσος σχετίζεται με μια ποικιλία από εξωεντερικές εκδηλώσεις. Σχεδόν το 1/3 των ασθενών εμφανίζει μία από αυτές. Μπορεί να είναι:
- Δερματολογικές, όπως το οζώδες ερύθημα
- Ρευματολιγικές, όπως η περιφερική αρθρίτιδα
- Οφθαλμικές, όπως η επιπεφυκίτιδα
- Ήπαρ-χοληφόρα, όπως η ηπατομεγαλία και η ηπατική στεάτωση, με παθολογικές βιοψίες του ήπατος
- Ουρολογικές, όπως οι λίθοι και η απόφραξη του ουρητήρα
- Άλλες, όπως η εμφάνιση θρομβοεμβολικής νόσου
Σχετίζεται με κάποιον τύπο καρκίνου;
Δυστυχώς, οι ασθενείς με μακράς διάρκειας ελκώδη κολίτιδα ενέχουν αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη δυσπλασίας και καρκίνου στο παχύ έντερο και συγκεκριμένα το κόλον. Ο κίνδυνος αυξάνεται με την διάρκεια και την έκταση της νόσου. Μπορεί να αυξάνεται από 0,5-1% κάθε χρόνο μετά από 8 έως 10 χρόνια νόσησης. Αυτή η αύξηση των ποσοστών του καρκίνου έχει οδηγήσει στην αποδοχή του μέτρου των τακτικών κολονοσκοπήσεων με λήψη βιοψιών ως κλασσικό μέτρο πρόληψης και φροντίδας.
Ποιοι οι τύποι εμφάνισής της; Ποιες επιπλοκές προκαλούνται;
Η νόσος της ελκώδους κολίτιδας μπορεί να είναι ήπια, μέτρια, σοβαρή και κεραυνοβόλος. Αυτό εξαρτάται από τον αριθμό των κενώσεων σε καθημερινή βάση, την παρουσία αίματος στα κόπρανα, την εμφάνιση ή όχι πυρετού, την παρουσία σοβαρής αναιμίας που φυσικά συνδέεται με την αιμορραγία από το έντερο, την παθολογική τιμή της ταχύτητας καθίζησης αίματος (ΤΚΕ) στα εργαστηριακά ευρήματα και βεβαίως τα συγκεκριμένα ευρήματα από την κολονοσκόπηση μετά την εξέταση του δείγματος που λαμβάνεται για βιοψία.
Μιλώντας για επιπλοκές, μόνο το 15% των ασθενών μπορεί να παρουσιάσει εξαρχής κεραυνοβόλο ή καταστροφική μορφή της νόσου. Μαζική αιμορραγία εμφανίζεται με βαριές προσβολές στο 1% των ασθενών και η θεραπευτική αγωγή για τη νόσο, συνήθως την σταματά. Το τοξικό μεγάκολο είναι μία σπάνια επιπλοκή της νόσου, δηλαδή είναι το εγκάρσιο τμήμα του παχέος εντέρου που διατείνεται παθολογικά πολύ. Μπορεί να φτάσει και σε ρήξη και διάτρηση του εντέρου κι αυτό είναι πολύ επικίνδυνη και επείγουσα ιατρική κατάσταση.
Τέλος, αποφράξεις στον εντερικό αυλό μπορεί να προκληθούν από τον σχηματισμό καλοήθων στενώσεων στο 10% των ασθενών και αυτές εμφανίζονται κυρίως στο ορθό.
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Αυτή γίνεται κλινικά, εργαστηριακά και ακτινολιγικά. Σε αιματολογικές εξετάσεις φαίνεται πως η νόσος μπορεί να σχετίζεται με αύξηση των πρωτεϊνών οξείας φάσης (CRP), του αριθμού των αιμοπεταλίων, της ΤΚΕ και με μείωση του αιματοκρίτη και της αιμοσφαιρίνης. Η ενδοσκόπηση του εντερικού σωλήνα απαιτείται για την εκτίμηση της έκτασης και της ενεργότητας της νόσου. Από την βιοψία, τα ιστολογικά χαρακτηριστικά είναι ενδεικτικά για την κολίτιδα αυτή. Η νόσος περιορίζεται συνήθως στην επιφανειακή κυτταρική εντερική στιβάδα, χωρίς να προσβάλλει τα βαθύτερα στρώματα. Ο βλεννογόνος του εντέρου είναι τόσο ευπαθής που παρομοιάζεται με γυαλόχαρτο. Ένα χαρακτηριστικό της νόσου είναι ότι μπορεί να εκτείνεται σε όλο τον γαστρεντερικό σωλήνα.
Αντιμετώπιση της νόσου: Ποια τρόφιμα επιτρέπονται και ποια απαγορεύονται; Ποια η διατροφική αντιμετώπιση; Ποια η θεραπευτική αντιμετώπιση;
Η ελκώδης κολίτιδα μπορεί να σχετίζεται με την παθολογική απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών στον οργανισμό. Η παρουσία ελκώδους κολίτιδας χωρίς τον έλεγχο με φαρμακευτική αγωγή μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη όρεξη, περιορισμένη απορρόφηση βιταμινών και ιχνοστοιχείων και κατά συνέπεια απώλεια βάρους.
Συνεπώς, οι ασθενείς θα πρέπει να καταναλώνουν επαρκείς ποσότητες πρωτεΐνης, βιταμινών και ιχνοστοιχείων, ωστόσο πρέπει να αποφεύγουν τις τροφές που ερεθίζουν τον εντερικό βλεννογόνο. Αυτές μπορεί να είναι τα γαλακτομικά προϊόντα, οι πολύ λιπαρές τροφές (λίπη, βούτυρα), το αλκοόλ και η καφεΐνη καθώς και οι τροφές που είναι πλούσιες σε φυτικές ίνες, γιατί δεν μπορούν επαρκώς να απορροφηθούν και προκαλούν πρήξιμο.
Στην έξαρση και στην βαριά μορφή της νόσου πρέπει να αποφεύγεται πλήρως η σίτιση από το στόμα και να αντικαθίσταται από την παρεντερική σίτηση για να ηρεμήσει το έντερο.
Φαρμακευτικά, η αντιμετώπιση γίνεται με την σουλφασαλαζίνη και άλλους παράγοντες του 5-ASA (αμινοσαλικυλικό οξύ). Επίσης, τα γλυκοκορτικοειδή και σε τοπική χρήση και από το στόμα, η αζαθειοπρίνη, η 6-μερκαπτοπουρίνη, η μεθοτρεξάτη και η κυκλοσπορίνη αποτελούν κάποιες από τις θεραπευτικές προσεγγίσεις. Νεότερες φαρμακευτικές θεραπείες είναι το αντίσωμα έναντι μιας κυταροκίνης που λέγεται TNF (tumor necrosis factor), το τακρόλιμους, η μοφετιλική μυκοφαινολάτη, η 6-θειογουανίνη, η θαλιδομίδη και η ναταλιζουμάμπη.
Να μην παραληφθεί να αναφερθεί η χειρουργική θεραπεία με εκτομή του πάσχοντος τμήματος του εντέρου, ειδικά σε επείγουσες καταστάσεις ελκώδους κολίτιδας που αποτελεί την μοναδική επιλογή.
