Μικροοργανισμοί ωφέλιμοι για την υγεία
Στον πεπτικό σωλήνα του ανθρώπου περιέχεται τεράστιος αριθμός μικροβίων, δημιουργώντας μία συμβίωση με οφέλη και για τις δύο πλευρές. Τα ευβιοτικά, τα προβιοτικά και τα συμβιοτικά είναι σκευάσματα που έχουν σκοπό να αυξήσουν ή να αποκαταστήσουν τον αριθμό τον "ωφέλιμων" βακτηριδίων προς το συμφέρον της υγείας μας.
Τροφές που περιέχουν ωφέλιμους μικροοργανισμούς (όπως προϊόντα της ζύμωσης του γάλακτος), καταγράφονται ήδη από την εποχή της αρχαιότητας σε ορισμένους πολιτισμούς.
Τι είναι τα ευβιοτικά;
Τα ευβιοτικά είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί, οι οποίοι εάν χορηγηθούν σε επαρκή ποσότητα προάγουν την υγεία του ξενιστή. Οι περισσότεροι ανήκουν στα γένη Lactobacillus και Bifidobacterium, τα οποία αποτελούν μεγάλο μέρος της φυσιολογικής χλωρίδας ανθρώπων και ζώων.
Επίσης και άλλα βακτηρίδια (όπως ορισμένοι εντερόκοκκοι, το E. coli Nissle 1917) και μη παθογόνοι μύκητες (Saccharomyces boulardii) χρησιμοποιούνται ως ευβιοτικά.
Πώς δρουν;
Ο μηχανισμός δράσης τους περιλαμβάνει
- την παρεμπόδιση του αποικισμού του εντέρου από παθογόνους μικροοργανισμούς μέσω του ανταγωνισμού για θρεπτικά συστατικά και της παραγωγής αντιμικροβιακών ουσιών
- αναστολή της βακτηριδιακής μετάθεσης δια μέσου του εντερικού τοιχώματος
- ενίσχυση της άμυνας του βλεννογόνου
- ρύθμιση της ανοσολογικής απάντησης του οργανισμού
Πού οφείλεται η αποτελεσματικότητα των ευβιοτικών;
Η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα των ευβιοτικών πρέπει να τεκμηριώνεται με καλά σχεδιασμένες κλινικές μελέτες σε ανθρώπους. Η αποτελεσματικότητα ενός ευβιοτικού σε μια πάθηση αφορά μόνο το συγκεκριμένο στέλεχος, το οποίο έχει μελετηθεί και όχι σε άλλα όμοια προς αυτό στελέχη. Η δράση εμφανίζεται με την ημερήσια πρόσληψη τουλάχιστον 108-109 βακτηριδίων. Παρ' ότι αυτοί προσλαμβάνονται ζωντανοί, δεν είναι απαραίτητο να αποικίζουν ή να επιβιώνουν στο έντερο, καθώς ακόμα και συστατικά τους μπορούν να έχουν ευβιοτική δράση.
Σε ποιες κλινικές καταστάσεις βρίσκουν εφαρμογή;
Διάρροια
Η διάρροια είναι μία παθολογική κατάσταση στην οποία τα ευβιοτικά έχουν κλινική εφαρμογή. Συγκεκριμένα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την θεραπεία της λοιμώδους (κυρίως από ροταϊό) διάρροιας των παιδιών και την αποτροπή της διάρροιας από λήψη αντιβιοτικών. Ακόμη φαίνεται πως μπορούν να μειώσουν την υποτροπή διάρροιας από C. difficile.
Ελκώδης κολίτιδα
Τα ευβιοτικά χορηγούνται επίσης στην ιδιοπαθή φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, στην οποία η αυξημένη ανοσολογική αντίδραση του οργανισμού θα μπορούσε να οφείλεται σε διαταραχή της χλωρίδας του εντέρου. Ειδικά, στην ελκώδη κολίτιδα, τα ευβιοτικά βοηθούν στην διατήρηση της ύφεσης και λιγότερο στην θεραπεία της έξαρσης.
Νόσος Crohn
Αντίθετα, δεν φαίνεται να είναι αποτελεσματικά στην νόσο του Crohn. Το ευβιοτικό VSL#3, ένα μείγμα οκτώ βακτηριδιακών στελεχών, αποτρέπει την φλεγμονή της νεοληκύθου (pouchitis) και διατηρεί την ύφεση, αλλά δεν είναι εξίσου αποτελεσματικό για θεραπεία.
Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
Το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου, μία λειτουργική διαταραχή που σε μερίδα των ασθενών μπορεί να εμφανιστεί μετά από οξεία γαστρεντερίτιδα ή να συσχετίζεται με υπερανάπτυξη βακτηριδίων, είναι μία ακόμα πάθηση στην οποία τα ευβιοτιοκά έχουν δοκιμαστεί. Ωστόσο χρειάζεται περισσότερη έρευνα στον τομέα αυτό. Αν και χορηγούνται συμπληρωματικά με τις κλασσικές θεραπείες, δεν είναι ευρέως αποδεκτά ως μονοθεραπεία.
Νεκρωτική εντεροκολίτιδα των νεογνών
Μέτρια είναι η αποτελεσματικότητα των ευβιοτικών στην νεκρωτική εντεροκολίτιδα των νεογνών και ακόμη μικρότερη στην μετακτινική κολίτιδα.
Εκτός του πεπτικού συστήματος, τα ευβιοτικά χορηγούνται σε αλλεργίες, στην κολπίτιδα και για την βελτίωση της ανοσολογικής ανταπόκρισης γενικότερα.
Τέλος, έχουν γίνει κλινικές μελέτες για την χρησιμότητα των ευβιοτικών στην πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου, την δυσκοιλιότητα, την δυσανεξία στην λακτόζη, την θεραπεία του ελικοβακτηρηδίου του πυλωρού, την πρόληψη αναπνευστικών λοιμώξεων και ουρολοιμώξεων, την μείωση της χοληστερόλης, την στεφανιαία νόσο, την τερηδόνα και την αρθρίτιδα. Τα αποτελέσματα δεν είναι ικανοποιητικά, ώστε να υπάρχει σύσταση για την χορήγησή τους σε αυτές τις καταστάσεις.
Ποιες ομάδες πληθυσμού χρειάζεται να προσέχουν κατά τη χορήγησή τους;
Τα ευβιοτικά σκευάσματα θεωρούνται ιδιαίτερα ασφαλή και υπάρχει εμπειρία αρκετών ετών από την χρήση τους. Λίγες είναι οι αναφορές για επιπλοκές από την λήψη τους, όπως βακτηριαιμία, ενδοκαρδίτιδα και ισχαιμία των μεσεντέριων αγγείων σε ασθενείς με οξεία παγκρεατίτιδα. Σε ορισμένες ευπαθείς ομάδες πληθυσμού χρειάζεται προσοχή κατά την χορήγησή τους.
Ποιες τροφές περιέχουν ευβιοτικά;
Τα φαρμακευτικά σκευάσματα ευβιοτικών θα πρέπει να διαχωρίζονται από τις εμπλουτισμένες με ευβιοτικά τροφές. Τέτοιες θεωρούνται οι τροφές που περιέχουν ευβιοτικά σε επαρκή ποσότητα, ώστε μετά την κατανάλωσή τους να ωφελούν την υγεία. Η συντριπτική πλειοψηφία είναι γαλακτοκομικά προϊόντα και κυρίως το γιαούρτι.
Επίσης, παγωμένα επιδόρπια και γλυκά, παγωτά, αλλά και μπάρες δημητριακών, πίκλες και αλλαντικά τα οποία δεν κυκλοφορούν στην χώρα μας, αλλά στην Δυτική Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική. Αν και όλα προβάλλονται ως υγιεινή διατροφή, για πολλά από αυτά δεν έχει τεκμηριωθεί το όφελός τους με κλινικές μελέτες.
Τι είναι τα προβιοτικά;
Σε αντίθεση με τα ευβιοτικά, με τα οποία εισάγονται μικροοργανισμοί στον άνθρωπο, τα προβιοτικά είναι άπεπτες τροφές, οι οποίες υπόκεινται σε ζύμωση από τα μικρόβια του εντέρου και προκαλούν επιλεκτικές μεταβολές στην σύσταση της μικροβιακής χλωρίδας προς όφελος της υγείας.
Ποια ειναι τα προβιοτικά;
Μερικά από αυτά είναι η ινουλίνη, οι φρουκτολιγοσακχαρίτες (FOS) και οι γαλακτολιγοσακχαρίτες (GOS). Τα προβιοτικά περιέχονται στο μητρικό γάλα και σε πολλά φρούτα και λαχανικά (σιτάρι, κρεμμύδια, ραδίκια, σκόρδο, πράσο, αγκινάρες και μπανάνες).
Προβιοτικά είναι επίσης η λακτουλόζη και οι φυτικές ίνες, τα οποία χρησιμοποιούνται στην θεραπεία της δυσκοιλιότητας και του ευερέθιστου εντέρου. Έχει μελετηθεί επίσης η επίδραση των προβιοτικών στην πρόληψη του καρκίνου, στην απορρόφηση ηλεκτρολυτών και ιχνοστοιχείων, στην μείωση της χοληστερόλης και την βελτίωση της άμυνας του οργανισμού χωρίς ακόμη οι μελέτες να δείχνουν την σημαντική βοήθεια από την χορήγηση τους.
Ποιες οι παρενέργειές τους;
Παρενέργειες από την χρήση των προβιοτικών είναι ο τυμπανισμός, η αυξημένη αποβολή αερίων και η διάρροια. Γενικά είναι ιδιαίτερα ασφαλή. Τα τελευταία χρόνια συχνά τα προβιοτικά προστίθονται σε διάφορες τροφές.
Τι είναι τα συμβιοτικά;
Τα συμβιοτικά είναι μείγματα ευβιοτικών και προβιοτικών με σκοπό να συνδυαστούν τα οφέλη και των δύο. Δεν υπάρχουν αρκετά δεδομένα για την αποτελεσματικότητά τους, αλλά ίσως να φανούν χρήσιμα στο σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου.
Η ιδέα της απομάκρυνσης από το ανθρώπινο σώμα των βλαβερών βακτηριδίων με την χορήγηση άλλων, ''ωφέλιμων'' τα οποία συνεισφέρουν στην υγεία και την μακροζωία μας είναι ιδιαίτερα ελκυστική. Βρισκόμαστε στη εποχή της αποκάλυψης του ανθρώπινου μικροβιώματος και η διερεύνηση των πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων του ανθρώπινου οργανισμού με τα μικρόβια που φιλοξενεί μπορεί να οδηγήσει σε νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις.
Αναδημοσίευση του περιοδικού "Ευεξία & Διατροφή", τεύχος 61 Μάιος-Ιούνιος 2013
