Ίσως έχεις συνδυάσει τη χοληστερόλη με καρδιαγγειακά νοσήματα και φραγμένες αρτηρίες. Τι είναι όμως η χοληστερόλη και γιατί έχει τόση σημασία για την υγεία; Ποιες διαφορές υπάρχουν στη ρύθμιση των επιπέδων της, σε άτομα με γενετική προδιάθεση, όπως η οικογενής υπερχοληστερολαιμία;
Η οικογενής υπερχοληστερολαιμία (FH) είναι μια γενετική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα LDL χοληστερόλης, η οποία συχνά οδηγεί σε πρώιμη καρδιαγγειακή νόσο. Εάν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό υψηλής χοληστερόλης ή καρδιακής νόσου, είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει τακτικός έλεγχος των επιπέδων χοληστερόλης.
Παρακάτω θα αναλυθούν στρατηγικές και εργαλεία που θα σε βοηθήσουν να ελέγξεις τη χοληστερόλη σου και να μειώσεις τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων- από αλλαγές στη διατροφή και τον τρόπο ζωής μέχρι την κατανόηση του πότε και πόσο συχνά πρέπει να παρακολουθείς τη χοληστερόλη σου.
Βασικές πληροφορίες για την Χοληστερόλη
Η χοληστερόλη είναι ένα μόριο λίπους απαραίτητο για την ακεραιότητα της δομής των κυτταρικών μεμβρανών, τη δημιουργία νέων κυττάρων και τη σύνθεση διαφόρων ορμονών (πχ στεροειδείς ορμόνες), χολικών οξέων (απαραίτητα στοιχεία στη διαδικασία της πέψης) και της βιταμίνης D. Ωστόσο, η υπερβολική ποσότητα χοληστερόλης στο αίμα μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων. Τρία “είδη” χοληστερόλης που συναντάς στις αιματολογικές εξετάσεις σου είναι:
- Η LDL χοληστερόλη: Γνωστή και “κακή χοληστερόλη", επειδή τα υψηλά επίπεδα LDL μπορούν να οδηγήσουν σε συσσώρευση πλάκας στις αρτηρίες, αυξάνοντας τον κίνδυνο καρδιακής νόσου και εγκεφαλικού επεισοδίου.
- Η HDL χοληστερόλη: Γνωστή ως "καλή χοληστερόλη", βοηθά στην απομάκρυνση της χοληστερόλης από την κυκλοφορία του αίματος προς το συκώτι, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων
- Η ολική χοληστερόλη: Συμπεριλαμβάνει όλους τους τύπους χοληστερόλης στο αίμα. Αποτελεί σημαντικός δείκτης για την αξιολόγηση του λιπιδαιμικού προφίλ, της υγείας της καρδιάς και του κινδύνου εμφάνισης καρδιακών παθήσεων
Το σώμα παράγει όλη τη χοληστερόλη που χρειάζεται, επομένως δεν έχουμε ανάγκη την επιπλέον χοληστερόλη από τα τρόφιμα. Σημαντικές πηγές της είναι τα αβγά (ιδιαίτερα οι κρόκοι), το κρέας (ειδικά το συκώτι), τα πουλερικά (κυρίως στο δέρμα και στα πιο σκούρα κρέατα) και τα γαλακτοκομικά προϊόντα (πχ βούτυρο, τυρί, πλήρες γάλα).
Από τι εξαρτάται
1.Ποιότητα της διατροφής
Είναι σημαντικό να κατανοήσεις ότι η διαιτητική χοληστερόλη έχει σχετικά μικρή επίδραση στα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα, ιδίως σε σύγκριση με την επίδραση των κορεσμένων και των τρανς λιπαρών στη διατροφή. Τα τρόφιμα, βέβαια, με υψηλή περιεκτικότητα σε αυτά τα λιπαρά είναι συχνά επίσης υψηλά σε διαιτητική χοληστερόλη. Τέτοια τρόφιμα είναι:
- Κόκκινο κρέας και επεξεργασμένα κρέατα, όπως μοσχάρι, χοιρινό, αρνί, λουκάνικα, μπέϊκον και αλλαντικά.
- Γαλακτοκομικά προϊόντα με πλήρη λιπαρά, όπως το πλήρες γάλα, την κρέμα γάλακτος, το βούτυρο, το τυρί με πλήρη λιπαρά και το παγωτό.
- Fast food και τηγανιτά, ειδικά αυτά που τηγανίζονται σε ανθυγιεινά έλαια όπως τα "υδρογονωμένα έλαια" ή “μερικώς υδρογονωμένα έλαια”, που αναγράφεται συχνά στις ετικέτες τροφίμων.
- Αρτοσκευάσματα και επεξεργασμένα σνακ: Τα αρτοσκευάσματα, τα μπισκότα, τα κέικ και τα κράκερ συχνά περιέχουν τρανς λιπαρά και κορεσμένα λίπη. Ακόμα και το λευκό ψωμί, το λευκό ρύζι και άλλα ραφιναρισμένα δημητριακά μπορούν να αυξήσουν τα τριγλυκερίδια.
- Απλοί υδατάνθρακες: Τα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, όπως τα αναψυκτικά, τα γλυκά και τα αρτοσκευάσματα.
- Κρόκοι αβγών και ορισμένα θαλασσινά: Ενώ τα αβγά και τα θαλασσινά είναι θρεπτικά, έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε χοληστερόλη, οπότε πρέπει να καταναλώνονται με μέτρο.
- Αλκοόλ: Ακόμη και μικρές ποσότητες αλκοόλ μπορούν να επηρεάσουν το λιπιδαιμικό προφίλ αλλά η επίδραση αυτή διαφέρει από άτομο σε άτομο.
2. Σωματική δραστηριότητα
Η έλλειψη άσκησης μπορεί να συμβάλει στα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης. Η τακτική σωματική δραστηριότητα συμβάλλει στη βελτίωση των επιπέδων της HDL (καλής) χοληστερόλης και της συνολικής υγείας της καρδιάς.
3.Γενετικοί παράγοντες
Ορισμένα άτομα κληρονομούν γενετική προδιάθεση για υψηλά επίπεδα χοληστερόλης, όπως η οικογενειακή υπερχοληστερολαιμία.
4.Ηλικία και φύλο
Τα επίπεδα χοληστερόλης τείνουν να αυξάνονται με την ηλικία και οι άνδρες έχουν συνήθως υψηλότερα επίπεδα χοληστερόλης από τις προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Ο κίνδυνος της γυναίκας αυξάνεται μετά την εμμηνόπαυση. Η εμμηνόπαυση μειώνει τα επίπεδα των γυναικείων ορμονών που προστατεύουν από την υψηλή χοληστερόλη στο αίμα.
5.Παχυσαρκία
Το υπερβάλλον σωματικό λίπος αυξάνει την LDL (“κακή”) χοληστερόλη, αλλά επιβραδύνει και την απομάκρυνσή της από το αίμα. Άρα για τους δυο αυτούς λόγους το αυξημένο βάρος επηρεάζει τη χοληστερόλη και τα σχετιζόμενα με αυτή νοσήματα.
6. Το κάπνισμα
Μειώνει την HDL (“καλή”) χοληστερόλη, βλάπτει τα αιμοφόρα αγγεία, επιταχύνει τη σκλήρυνση των αρτηριών και αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για καρδιακές παθήσεις.
7. Το Στρες
μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα ορισμένων ορμονών , όπως τα κορτικοστεροειδή, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν την παραγωγή περισσότερης χοληστερόλης στο σώμα.
Ποιος ο ρόλος της Κληρονομικότητας;
Βασικά χαρακτηριστικά
Α. Γενετική βάση
Η πλειοψηφία των ατόμων με FH έχουν μια μετάλλαξη που βρίσκεται σε ένα από τρία γονίδια (το LDLR, το APOB και το PCSK9). Υπάρχουν διαθέσιμες γενετικές εξετάσεις για τον έλεγχο μεταλλάξεων σε αυτά τα γονίδια. Ωστόσο, είναι πιθανό να υπάρχουν περισσότερα γονίδια που εμπλέκονται στην FH και παραμένουν άγνωστα.
Όλοι οι άνθρωποι έχουν δύο γονίδια (ένα από κάθε γονέα) που είναι υπεύθυνα για την απομάκρυνση της LDL ("κακής") χοληστερόλης από το αίμα. Σε άτομα που κληρονομούν μόνο ένα αντίγραφο του ελαττωματικού γονιδίου (ετερόζυγοι για FH), η LDL απομακρύνεται σε μικρότερο βαθμό σε σχέση με άτομα με δυο φυσιολογικά γονίδια. Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, ένα άτομο μπορεί να έχει κληρονομήσει 2 μεταλλαγμένα γονίδια, γεγονός που οδηγεί σε μια πολύ πιο σοβαρή, σπάνια μορφή που ονομάζεται ομοζυγωτική FH.
Β. Υψηλά επίπεδα LDL-C από τη γέννηση
Η χοληστερόλη των περισσότερων ανθρώπων αυξάνεται καθώς μεγαλώνουν και γύρω στα 50 έτη φτάνει πλέον σε επίπεδα που αυξάνουν τον κίνδυνο για καρδιακή νόσο. Αντίθετα, τα άτομα με FH έχουν αυξημένα επίπεδα LDL-C από τη γέννηση, τα οποία μπορεί να είναι σημαντικά υψηλότερα από τον γενικό πληθυσμό.
Γ. Φυσική εξέταση
Ορισμένα άτομα μπορεί να εμφανίσουν σωματικά σημάδια που προκύπτουν από τη συσσώρευση επιπλέον χοληστερόλης σε διάφορα μέρη του σώματος και είναι συνήθως:
- Εξογκώματα γύρω από τα γόνατα, τις αρθρώσεις ή τους αγκώνες
- Πρησμένος ή επώδυνος αχίλλειος τένοντας
- Περιφερειακή θόλωση του κερατοειδούς με εμφάνιση εναποθέσεων λιπιδίων ή κίτρινες λιπώδεις στρογγυλές ή ωοειδής πλάκες γύρω από τα μάτια και τα βλέφαρα.
Ανησυχίες
Πρώιμη καρδιαγγειακή νόσος
Τα άτομα με FH διατρέχουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου σε νεότερη ηλικία, συχνά στα 30-40 έτη. Ο κίνδυνος καρδιακής νόσου είναι υψηλότερος επειδή ο ασθενής έχει αυξημένη χοληστερόλη για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Υποδιάγνωση και υποθεραπεία
Η FH συχνά υποδιαγιγνώσκεται και υποθεραπεύεται, κυρίως επειδή, τόσο οι ασθενείς όσο και οι γιατροί συχνά υποθέτουν ότι έχουν απλώς υψηλή χοληστερόλη που είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χαμένες ευκαιρίες για έγκαιρη παρέμβαση.
Οικογενειακός κίνδυνος
Δεδομένου ότι η FH είναι μια γενετική διαταραχή, τα μέλη της οικογένειας διατρέχουν επίσης κίνδυνο. Είναι σημαντικό, εφόσον γίνει η διάγνωση, οι συγγενείς πρώτου βαθμού των ατόμων με FH να υποβάλλονται σε λιπιδαιμικό έλεγχο.
Πως να τη διαχειριστείς
Συνολικά, η διαχείριση της FH απαιτεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που περιλαμβάνει αλλαγές στον τρόπο ζωής, φαρμακευτική αγωγή, τακτική παρακολούθηση και οικογενειακό έλεγχο. Η έγκαιρη ανίχνευση και η προληπτική διαχείριση αποτελούν το κλειδί για τη μείωση του κινδύνου καρδιακής νόσου σε άτομα με FH.
- Έγκαιρη διάγνωση: μέσω του ελέγχου χοληστερόλης και, εάν ενδείκνυται, γενετικού ελέγχου, είναι πολύ σημαντική, ώστε να ξεκινήσει, όσο το δυνατόν νωρίτερα, η κατάλληλη θεραπεία και υποστήριξη.
- Αλλαγές του τρόπου ζωής: Αν και οι αλλαγές στον τρόπο ζωής από μόνες τους συχνά δεν επαρκούν για τον έλεγχο των επιπέδων χοληστερόλης στην FH, εξακολουθούν να είναι σημαντικές. Οι ασθενείς χρειάζεται να κάνουν τις ίδιες τροποποιήσεις με όσους έχουν υψηλή χοληστερόλη.
- Φαρμακευτική αγωγή: Οι ασθενείς με FH θα πρέπει να παρακολουθούνται από γιατρό και να παίρνουν την αγωγή που τους χορηγείται για τον καλύτερο έλεγχο της χοληστερόλης τους.
- Τακτική παρακολούθηση: παρατήρηση των επιπέδων χοληστερόλης, συζήτηση για τη συμμόρφωση στη φαρμακευτική αγωγή και τη διαχείριση τυχόν παρενεργειών.
Τι μπορείς να κάνεις για να αποφύγεις την υψηλή χοληστερόλη
1. Μείωσε το λίπος (κορεσμένο και τρανς) της διατροφής
Προσπάθησε να κάνεις αλλαγές όπως:
- Επιλογή τροφίμων και ποτών με λιγότερα λιπαρά. Αντί για πλήρες γάλα ή γιαούρτι, προτίμησε χαμηλών λιπαρών. Επίλεξε άπαχα κομμάτια κρέατος, πουλερικών και ψαριών. Αφαίρεσε το ορατό λίπος από το κρέας και απόφυγε το δέρμα από τα πουλερικά.
- Περιόρισε την πρόσληψη επιδόρπιων και γλυκών σνακ καταναλώνοντας μικρότερη μερίδα και τρώγοντας αυτά τα τρόφιμα πιο σπάνια. Προτίμησε προϊόντα με υψηλότερη περιεκτικότητα σε ακόρεστα λιπαρά (π.χ. ελαιόλαδο, ελιές, καρύδια, αβοκάντο, λινέλαιο, έλαιο canola) αντί για το βούτυρο, μαργαρίνη, λάδι καρύδας ή φοινικέλαιο.
- Δώσε περισσότερη έμφαση σε τρόφιμα, όπως τα φασόλια, η βρώμη, η πρωτεΐνη σόγιας, οι ξηροί καρποί και οι τροφές με φυτικές στερόλες ή στανόλες, οι οποίες φαίνεται να αυξάνουν την “καλή” HDL χοληστερόλη.
- Έλεγξε τις ετικέτες των τροφίμων για την περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά, και προτίμησε προϊόντα όπου περιέχουν <5% της ημερήσιας θερμιδικής πρόσληψης.
- Ως προς το μαγείρεμα χρησιμοποίησε μεθόδους προετοιμασίας με χαμηλά λιπαρά, όπως ψήσιμο, βράσιμο ή στον ατμό αντί για τηγάνισμα. Χρησιμοποίησε περισσότερα μπαχαρικά και μυρωδικά για την ενίσχυση της γεύσης αντί για σάλτσες, βούτυρο, κρέμα γάλακτος κλπ.
2. Βρες χρόνο για άσκηση
Ο στόχος είναι τουλάχιστον 150 λεπτά αερόβιας άσκησης μέτριας έντασης (πχ. 2,5 ώρες περπάτημα την εβδομάδα) ή 75 λεπτά έντονης άσκησης (πχ ενδυνάμωση) την εβδομάδα. Ακόμα και μικρές αλλαγές όπως η χρήση της σκάλας αντί του ασανσέρ μπορούν να μειώσουν την LDL “κακή” χοληστερόλη και τα τριγλυκερίδια και να αυξήσουν την "καλή" HDL χοληστερόλη.
3. Απόκτησε ή διατήρησε ένα υγιές σωματικό βάρος για τον καλύτερο έλεγχο της χοληστερόλης σου
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ενήλικες με υπερβολικό βάρος μπορούν να πετύχουν ωφέλιμες αλλαγές στην HDL και την LDL χοληστερόλη, ήδη από την απώλεια 3% έως 5% του βάρους τους.
4. Υιοθέτησε έναν υγιεινό τρόπο ζωής που να προστατεύει την καρδιαγγειακή υγεία
Εάν πίνεις αλκοόλ, προσπάθησε να το περιορίσεις. Οι άνδρες δεν πρέπει να πίνουν περισσότερα από δύο ποτά την ημέρα και οι γυναίκες όχι περισσότερα από ένα. Η διακοπή του καπνίσματος επίσης, θα μειώσει τον κίνδυνο για καρδιακές παθήσεις. Δώσε έμφαση σε πρακτικές διαχείρισης του άγχους. Έρευνες έχουν δείξει ότι το χρόνιο στρες μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα της LDL χοληστερόλης και να μειώσει τα επίπεδα της HDL χοληστερόλης. Τέλος, ο ύπνος βοηθά και στην υγεία της καρδιάς και των αιμοφόρων αγγείων, οπότε προσπάθησε να καλύπτεις τη συνιστώμενη ποσότητα για τους ενήλικες (7 έως 9 ώρες ύπνου την ημέρα).
Πότε πρέπει να ανησυχήσεις;
Συνίσταται σε όλους τους ενήλικες 20 ετών και άνω να ελέγχουν την LDL χοληστερόλη τακτικά, εφόσον ο κίνδυνος στις ηλικίες αυτές παραμένει χαμηλός. Εάν έχεις καρδιακή νόσο (ιστορικό καρδιακής προσβολής ή εγκεφαλικού επεισοδίου) ή οικογενειακό ιστορικό καρδιακής νόσου ή πολύ υψηλής χοληστερόλης, συμβουλεύσου έναν επαγγελματία υγείας σχετικά με την κατάλληλη για εσένα συχνότητα των εξετάσεων.
