Φθαλικά άλατα: ο εντοπισμός και ο ρόλος τους

Οι εστέρες του φθαλικού οξέος, ιδιαίτερα το βουτυλ-βενζιλ-φθαλικό και το δι-εν-βουτυλ- φθαλικό (DBP), που γενικά αναφέρονται με τον όρο φθαλικά άλατα και τα οποία είναι χημικές ουσίες που ανήκουν στη μεγάλη οικογένεια των ενδοκρινών απορυθμιστών (EDS). Οι τελευταίες (EDS) είναι χημικές ουσίες, φυσικές ή συνθετικές που επηρεάζουν την ισορροπία των κανονικών ορμονικών λειτουργιών στα ζώα (συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου).

Που βρίσκονται τα φθαλικά άλατα;

Μερικές από αυτές τις ουσίες που βρίσκονται ευρέως στο περιβάλλον, μπορούν να περάσουν μέσω της τροφικής οδού και να συσσωρευτούν στο εσωτερικό του οργανισμού. Τα φθαλικά άλατα είναι ουσίες που χρησιμοποιούνται ευρέως από διάφορες βιομηχανίες για τη δημιουργία πλαστικών. Εμφανίζονται ανάμεσα στα πρόσθετα του PVC, στο οποίο δίνουν αντοχή, εμποδίζουν την αλλοίωση του από το φως και κάνουν πιο εύπλαστα-μαλακά τα παιχνίδια.

Τα φθαλικά άλατα επίσης μπορεί να βρεθούν σε λιπαντικά, σε αρώματα, σε καλλυντικά, σε ιατρικά εργαλεία και σε μεμβράνες για τρόφιμα. Η χρήση διάφανων μεμβρανών για το τύλιγμα των τροφών είναι εδώ και χρόνια αιτία συζητήσεων για το περιεχόμενο τους σε φθαλικά άλατα, ουσίες πρόσθετες του PVC που κάνουν πιο ελαστικές και διασταλτικές τις μεμβράνες. Οι πρόσθετες αυτές ουσίες είναι διαλυτές στα λίπη και μπορούν να περάσουν στο εσωτερικό των τροφών πλούσιων σε λίπος ή εκείνων που έχουν λιπαρή επιφάνεια (όπως βούτυρα, τυριά, σαλάμια).

Είναι επικίνδυνα;

Αφού περάσουν στο εσωτερικό του οργανισμού τα φθαλικά άλατα μπορεί να συσσωρευτούν στο λίπος του σώματος, με μακροπρόθεσμους κινδύνους τόσο για το ενδοκρινικό και αναπαραγωγικό σύστημα, όσο και για τα νεφρά και το συκώτι. Στην Αγγλία ήδη από το 1996, τα φθαλικά άλατα έχουν απαγορευτεί στην παραγωγή ελαστικών μεμβρανών και οι βιομηχανίες έχουν στραφεί στη παραγωγή «film» από πολυαιθυλένιο.

Στην Ιταλία, το Υπουργείο Υγείας έχει περιορίσει τη χρήση των φθαλικά άλατα στο 5%, ενώ την έχει απαγορεύσει σε πλαστικά που προορίζονται για το περιτύλιγμα λιπαρών τροφών. Επίσης τα φθαλικά άλατα ελευθερώνονται κατά τη παραγωγή, τη χρήση και την αποσύνθεση των προϊόντων στα ρηχά νερά ποταμών και θαλασσών. Γι’ αυτό και θεωρούνται μολυσματικές ουσίες που βρίσκονται παντού και ιδιαίτερα φθαλικά άλατα όπως τα ΒΒP και DBP έχουν ταξινομηθεί ως estrogen-mimicking compounds.

Πιο συγκεκριμένα, στο νερό υπάρχουν ουσίες όπως οι αλκιφενόλες, οι νονιλφενόλες και άλλες ουσίες που περιέχονται σε απορρυπαντικά, φυτοφάρμακα και καλλυντικά. Οι ουσίες αυτές που διανέμονται τόσο στην επιφάνεια των νερών όσο και στην εκβολή των ποταμών, είναι μικρά μόρια, ικανά να σχηματίσουν δεσμούς με τους υποδοχείς των οιστρογόνων και να παίξουν το ρόλο τους ως γοναδοτρόποι. Το αυξημένο ενδιαφέρον που συνδέεται άμεσα με τη ευρεία παρουσία των φθαλικών αλάτωνοδήγησε τις έρευνες στον εντοπισμό τους.

Ιδιαίτερες μελέτες έχουν γίνει στο ενδοκρινικό και αναπαραγωγικό σύστημα των ψαριών. Για παράδειγμα ο ρόλος του της εστραδιόλης είναι ουσιαστικός στην αναπαραγωγή. Στα ωότοκα η ορμόνη αυτή προκαλεί τη σύνθεση μιας γλυκολιποφωσφοπρωτείνης, της βιτελογεννίνης, πρόδρομος των πρωτεϊνών της λεκίθου που θα χρησιμοποιήσει το έμβρυο κατά την ανάπτυξη. Στα αρσενικά το γονίδιο για τη βιτελογεννίνη δεν εκφράζεται και επομένως αυτή η πρωτεΐνη δεν υπάρχει στο κυκλοφορικό.

Παρ' ολα αυτά, η χορήγηση οιστρογόνων στα αρσενικά ψάρια προκαλεί την εμφάνιση της βιτελογεννινης. Επομένως ο εντοπισμός αυτής της πρωτείνης σε αρσενικά ψάρια είναι δείκτης παρουσίας ουσιών με τις ιδιότητες των οιστρογόνων σε υδάτινο περιβάλλον. Όσον αφορά τα θηλαστικά, έχει παρατηρηθεί ότι στα ποντίκια οι επαναλαμβανόμενες δοκιμές από ΒΒΡ προκαλούν μείωση του βάρους του σώματος και αύξηση του βάρους ορισμένων οργάνων σε σχέση με το σώμα, ιδιαίτερα των νεφρών και του ήπαρ.

Η χορήγηση ΒΒΡ σε ποντικούς στην αρχή της κύησης φαίνεται να ευνοεί την εμβρυοθνησιμότητα και την τερατογένεση. Επίσης, βρέθηκε ή διαπιστώθηκε ότι ποντικοί εκτέθηκαν σε χαμηλές δόσεις ΒΒΡ κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού, γέννησαν ποντικούς με όρχεις μειωμένου βάρους καθότι οι ουσίες μιμούνται τη δράση του εστραδιόλου και έχουν μια δράση αντιανδρογεννή όπως έχει άλλωστε αποδειχτεί in vitro.

Το ΒΒΡ πράγματι μπορεί να επιδράσει ή στη σύνθεση της τεστοστερόνης ή στο δεσμό της με τον υποδοχέα, ή κατά τη δράση της ορμόνης στα καρκινικά κύτταρα των πνευμόνων, σε καρκίνωμα του τράχηλου της μήτρας, αλλά και σε κύτταρα μαγιάς το ΒΒΡ εμφανίζει ασθενή δράση οιστρογόνου, αλλά σε συγκεντρώσεις 1000 φορές πιο υψηλές από το εστραδίολο.

Κοινή διαπίστωση των ερευνητών βιολόγων όλου του κόσμο καθώς και των χημικών αναλυτών είναι ότι απαιτείται ακόμη μεγαλύτερη και εκτενέστερη έρευνα και αναζήτηση μεθόδων screening & monitoring των περιβαντολογικών ενδοκρινών απορυθμιστών EEDS).

Υλικά συσκευασίας και τρόφιμα