Η έννοια του "εθισμού σε τροφές" (food addiction) έχει πάρει μεγάλη έκταση τα τελευταία χρόνια και προσελκύει το ενδιαφέρον τόσο του κοινού, όσο και των επιστημόνων. Ακόμη και σήμερα υπάρχει έντονη αντιπαράθεση στο αν η έννοια αυτή μπορεί να υποστηριχθεί και να επισημοποιηθεί επιστημονικά, καθώς και κατά πόσο συσχετίζεται με την επιδημία της παχυσαρκίας.
Υπάρχουν τελικά κάποια επιστημονικά δεδομένα που να μπορούν να υποστηρίξουν τον εθισμό ενός ατόμου σε κάποια τρόφιμα ή μήπως χρησιμοποιούμε τον όρο στην προσπάθειά μας να απενοχοποιήσουμε τους εαυτούς μας από την υπερκατανάλωση τροφής και την σταδιακή πρόσληψη βάρους;
Ποια είναι η έννοια του εθισμού;
Η έννοια του εθισμού εκλαμβάνεται διαφορετικά από τους κλινικούς ιατρούς και από τους ερευνητές. Για παράδειγμα, το Εθνικό Ινστιτούτο Κατάχρησης Ναρκωτικών των ΗΠΑ αναφέρεται στην έννοια του εθισμού ως μια χρόνια, υποτροπιάζουσα νόσος του εγκεφάλου, η οποία χαρακτηρίζεται από ψυχαναγκαστική αναζήτηση και χρήση ουσιών, παρά την επίγνωση των επιβλαβών τους συνεπειών.
Με τι σχετίζεται η έννοια του εθισμού;
Σύμφωνα με μία παλαιότερη μελέτη, η έννοια του εθισμού σχετίζεται με την ύπαρξη πέντε καταστάσεων:
- Δέσμευση σε μία συμπεριφορά για την επίτευξη επιθυμητών αποτελεσμάτων
- Ενασχόληση με τη συμπεριφορά
- Προσωρινός κορεσμός
- Απώλεια ελέγχου
- Αποδοχή αρνητικών συνεπειών.
«Εθισμός σε τροφές»;
Εάν δεχτούμε ότι σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία ο "εθισμός σε τροφές" παρομοιάζεται περισσότερο με εθισμό σε συγκεκριμένες ουσίες παρά με εθισμό σε συμπεριφορές. Θα πρέπει να υπάρχει μια ουσία μέσα στα τρόφιμα, η οποία να προκαλεί αυτό τον εθισμό. Μέχρι και σήμερα δεν υπάρχουν κλινικές μελέτες οι οποίες να υποστηρίζουν ότι η ύπαρξη ενός συγκεκριμένου συστατικού στα τρόφιμα μπορεί να οδηγήσει σε εθισμό.
Από την άλλη, έρευνες σε ζώα υποστηρίζουν ότι υπάρχει η πιθανότητα να προκληθεί εθισμός στο φαγητό και μάλιστα να οδηγήσει σε αύξηση βάρους όταν τα ζώα καταναλώνουν τρόφιμα συγκεκριμένης περιεκτικότητας σε λίπος και ζάχαρη και σε συγκεκριμένα περιορισμένα χρονικά διαστήματα τα οποία καθορίζονται από τους ερευνητές. Αν και φαίνεται ότι η κατανάλωση πολύ εύγεστων τροφίμων μπορεί να οδηγήσει σε εθιστικά συμπτώματα στα ζώα, μία αντίστοιχη συμπεριφορά δεν μπορεί εύκολα να υποστηριχθεί και για τους ανθρώπους γιατί η πρόσβαση στην τροφή τους δεν έγκειται στους περιορισμούς που θέτουν οι ερευνητές στα ζώα. Το σημαντικότερο ίσως συμπέρασμα στο οποίο θα μπορούσαμε να καταλήξουμε με βάση αυτές τις μελέτες είναι ότι η μεγάλη διαθεσιμότητα των εύγεστων τροφίμων μπορεί να αλλάξει τη συμπεριφορά των ανθρώπων απέναντι στην τροφή τους.
Τρόφιμα ανταμοιβής και ενίσχυσης
Ορισμένα τρόφιμα έχουν ιδιότητες ανταμοιβής και ενίσχυσης, προκαλούν δηλαδή συγκεκριμένα αισθήματα με την κατανάλωσή τους. Στη σύγχρονη κοινωνία τέτοιου είδους τρόφιμα, συνήθως εύγεστα και υψηλής ενεργειακής απόδοσης, βρίσκονται σε αφθονία με αποτέλεσμα να επηρεάζονται οι μηχανισμοί αυτοσυγκράτησης και ομοιόστασης των ανθρώπων και να οδηγούνται σε πρόσληψη βάρους. Εξαιτίας της πολύπλοκης δομής των τροφίμων είναι σχεδόν αδύνατον να μας προκληθεί η λαχτάρα για πρόσληψη ενός συγκεκριμένου συστατικού που βρίσκεται μέσα στο τρόφιμο.
Τι ισχύει τελικά;
Μήπως, επομένως, ο εθισμός δεν έχει να κάνει με συγκεκριμένες ουσίες, αλλά περισσότερο με τη διαδικασία και την ευχαρίστηση που μπορεί να προσφέρει η κατανάλωση ορισμένων τροφίμων; Εθιζόμαστε τελικά στα τρόφιμα ή μήπως αντιμετωπίζουμε μια διαταραγμένη συμπεριφορά στην κατανάλωσή τους; Το μόνο σίγουρο είναι ότι έχουμε πολύ δρόμο ακόμα μέχρι να επισημοποιήσουμε τον όρο "εθισμός στο φαγητό" και να βρούμε τόσο τα αίτιά του όσο και τους τρόπους αντιμετώπισης.
Μέχρι τότε, ίσως είναι πιο σωστό να αναφερόμαστε σε αντίστοιχες καταστάσεις ως "εθισμός στη διαδικασία κατανάλωσης φαγητού" (eating addiction) και όχι ως "εθισμός στο φαγητό" (food addiction) καθώς το πρώτο συμπεριλαμβάνει και συμπεριφορικές συνιστώσες, ενώ το δεύτερο είναι μια παθητική διαδικασία η οποία συμβαίνει απλώς σε ένα άτομο.
