Είναι γνωστό, ότι η μεσογειακή δίαιτα δρα ευεργετικά περισσότερο στην πρόληψη και λιγότερο στη θεραπεία της κατάθλιψης. Είναι επίσης γνωστό, ότι πίσω από την κατάθλιψη υπάρχει άγχος, ένα συναίσθημα που δημιουργείται από χρόνιες εκκρεμότητες, διλήμματα, μικρά ή μεγάλα, απώλειες, αναποφασιστικότητα, αισθήματα πόνου, σκέψεις αδυναμίας κ.λπ.
Η κατάθλιψη, σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα, έχει συσχετισθεί με αυξημένη προτίμηση για τις γλυκές και λιπαρές τροφές, αν και είναι γνωστό ότι η μεσογειακή διατροφή έχει αντικαταθλιπτική δράση. Απαντάται λοιπόν το εξής παράδοξο: το άτομο, κάτω από συνθήκες άγχους και κατάθλιψης, ωθείται αυθόρμητα στους υδατάνθρακες και στα λιπαρά, ενώ θα έπρεπε να κινηθεί αντίθετα και να επιλέξει λαχανικά, όσπρια, ελαιόλαδο και άλλες τροφές, που θεωρούνται ότι έχουν ευεργετικά αποτελέσματα στην αίσθηση του ψυχικού πόνου.
Άγχος και χημεία του οργανισμού
Ο οργανισμός, και ιδιαίτερα ο εγκέφαλος, είναι πολύ ευαίσθητος στο χημικό περιβάλλον του και αναζητά την ισορροπία με διάφορους λειτουργικούς αλλά και μη λειτουργικούς τρόπους.
Το ενεργειακό «καύσιμο» του εγκεφάλου είναι η γλυκόζη. Ο εγκέφαλος επηρεάζεται άμεσα από την έλλειψη του σακχάρου στο αίμα και μπαίνει σε συναγερμό για να αντιμετωπίσει την επικίνδυνη για τις λειτουργίες του υπογλυκαιμία.
Κάτω από συνθήκες επίμονου άγχους και κατάθλιψης, ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται σε συνεχή ψευδομηνύματα κινδύνου, φόβου και απειλής, κινητοποιώντας συνεχώς τις δομές του και δίνοντας εντολές αντιμετώπισης των επικίνδυνων ερεθισμάτων. Το αποτέλεσμα είναι ότι έτσι, καταναλώνει μεγάλες ποσότητες γλυκόζης. Επιλέγει να αντιμετωπίσει μόνο την απειλή, αναστέλλοντας τις εγκεφαλικές λειτουργίες ανωτέρου επιπέδου, όπως η αντίληψη, τα θετικά συναισθήματα, η λογική, η συνείδηση κ.λπ. Το εγκεφαλικό σχέδιο επιβίωσης, δεν έχει καταγράψει ως πρώτη προτεραιότητα την παραγωγή ενδορφινών, της σεροτονίνης για παράδειγμα, που είναι υπεύθυνη για την καλή διάθεση, την ηρεμία και λογική σκέψη.
Ο εγκέφαλος, παίρνοντας ένα έστω και λανθασμένο μήνυμα ότι κινδυνεύουν οι λειτουργίες του, απαντά και δίνει μια ακόμη εντολή: να παραχθούν οι ορμόνες κορτιζόλη, ντοπαμίνη, αδρεναλίνη, νοραδρεναλίνη κ.λπ., που είναι γνωστές και ως ορμόνες «μάχης ή φυγής». Αυτές οι ορμόνες δρουν στην εγκεφαλική δομή «αμυγδαλή», που είναι υπεύθυνη για την διεργασία του άγχους και του φόβου, η οποία επίσης ενεργοποιείται με γλυκόζη. Η αμυγδαλή είναι εκείνη που θα κινητοποιήσει το συμπαθητικό νευρικό σύστημα και θα το βάλει σε θέση μάχης, μια μάχη όμως που στο καταθλιπτικό άτομο δεν εξωτερικεύεται, αλλά παραμένει μέσα στον οργανισμό του.
Οι μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει σχέση μεταξύ άγχους και κατανάλωσης τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος και ζάχαρη. Αυτό εξηγείται από τις παραπάνω εγκεφαλικές εντολές. Αν ο εγκέφαλος κρίνει ότι οι ποσότητες σακχάρου στο αίμα του δεν είναι αρκετές, θα αναγκάσει τον οργανισμό να στραφεί προς τα έξω ,να βρει τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες και λιπαρά, ικανές να του δώσουν άμεση και γρήγορη ενέργεια.
Σεροτονίνη και κατλαθλιψη
Κάτω από συνθήκες άγχους και κατάθλιψης, η σεροτονίνη παράγεται με αργούς ρυθμούς, καθώς δεν είναι η πρώτη προτεραιότητα επιβίωσης του οργανισμού. Όσο μειώνεται η σεροτονίνη, το άγχος και η κατάθλιψη αυξάνονται. Η μείωση της σεροτονίνης επιδρά αυξητικά στα συναισθήματα πόνου, δηλαδή στην ένταση, την αίσθηση εγκλωβισμού και τον θυμό. Προκειμένου ένας οργανισμός να καταστείλει τον πόνο, στρέφεται ξανά στους υδατάνθρακες και τα λιπαρά, τους…"επιταχυντές δηλαδή της διάθεσης", επειδή επηρεάζουν τη γρήγορη παραγωγή του αμινοξέος «τρυπτοφάνη», πρόδρομου της σεροτονίνης.
Η σεροτονίνη έχει και μία επιπλέον λειτουργία: αυξάνει το αίσθημα κορεσμού του οργανισμού. Οι ήρεμοι, χαρούμενοι άνθρωποι έχουν μειωμένη όρεξη για λιπαρές και γλυκές τροφές.
Ο φαύλος κύκλος και η διακοπή του
Η έλλειψη σεροτονίνης αυξάνει το άγχος, τον ψυχικό πόνο και την όρεξη, ενώ η κατανάλωση υδατανθράκων και λιπαρών είναι ένα γρήγορο αντίδοτο, όταν ο οργανισμός προσπαθεί να σταθεροποιήσει το εγκεφαλικό σύστημα ανταμοιβής. Έτσι, αναπτύσσεται ένας φαύλος κύκλος ανάμεσα στον πόνο και την ευχαρίστηση. Ο οργανισμός δεν βγαίνει κερδισμένος από μια τέτοια μάχη. Αντίθετα, μπαίνει σε ένα φαύλο και ατελείωτο κύκλο, επαναλαμβανόμενο και αδιέξοδο, ενώ αυξάνονται οι κρίσεις άγχους, λόγω της αύξησης του βάρους. Άλλωστε, οι κρίσεις υπογλυκαιμίας οδηγούν σε κρίσεις κατάθλιψης, με εντονότερη αυτοαμφισβήτηση, παραίτηση και αναποφασιστικότητα.
Τα πιο δραστικά αντικαταθλιπτικά βρίσκονται στην συναισθηματική αποφόρτιση, με αλλαγή της σκέψης και της συμπεριφοράς, στη δράση, την απόφαση να διακοπεί ο φαύλος κύκλος αλλά και στην… κουζίνα: είναι γνωστό ότι η μεσογειακή δίαιτα έχει περισσότερο προληπτική και όχι κατασταλτική αντικαταθλιπτική δράση. Τα όσπρια, το ελαιόλαδο, οι σπόροι και τα λαχανικά αυξάνουν την έκκριση της σεροτονίνης αλλά θα χρειασθεί χρόνος, σταθερότητα και υπομονή για να φανούν τα καλά αποτελέσματα.
