Όσο ο άνθρωπος διατηρούσε με τη φύση δεσμούς σεβασμού και εξάρτησης, όπως τα λοιπά θηλαστικά, η διατροφή κάθε νεογνού και βρέφους αποτελούσε μια εξατομικευμένη διαδικασία που ρυθμίζονταν από τους νόμους του ενεργειακού ισοζυγίου και τη διαθέσιμη τροφή στο περιβάλλον. Η ρήξη των δεσμών αυτών κατά τον παρελθόντα αιώνα είναι αναμφισβήτητη. Ιδιαίτερα οι αναπτυγμένες χώρες «σύρθηκαν σ’ ένα τεράστιο διατροφικό πείραμα που προέκυψε από τις αλλαγές που επέφερε η βιομηχανοποίηση».
Οι στόχοι που καλείται να καλύψει η διατροφή του βρέφους κατά τον 1ο χρόνο είναι:
- η βέλτιστη ανάπτυξη σωματική και ψυχοκινητική (επάρκεια θερμιδική, πρωτεϊνική, απαραίτητων λιπαρών οξέων, βιταμινών, ιχνοστοιχείων σύμφωνα με τις συνιστώμενες ημερήσιες δόσεις για τον παιδικό πληθυσμό κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ή τις Εθνικές Διατροφικές συστάσεις σε κάθε τόπο)
- θέματα ασφάλειας κατά την κατανάλωση καθώς και
- αποφυγή αρνητικών επιδράσεων που θα μπορούσαν να επιβαρύνουν την απώτερη υγεία του βρέφους κατά την ενήλικη ζωή. Σ’ αυτές συμπεριλαμβάνονται επιδράσεις τοξικές ή επιδράσεις στα συστήματα του βρέφους που το εκθέτουν σε αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης χρόνιων προβλημάτων υγείας, όπως αλλεργίας, παχυσαρκίας, αγγειακών προβλημάτων, σακχαρώδη διαβήτη κ.α.
Παρ’ όλες τις τεχνολογικές προόδους, παραμένει ανυπέρβλητη η αξία του θηλασμού, αναντικατάστατα τα πλεονεκτήματά του και -όσον αφορά το μητρικό γάλα- επιστήμη και τεχνολογία έχουν από καιρό περιλάβει στους στόχους τους την παραγωγή υποκατάστατων βρεφικών γαλάτων με σημείο αναφοράς τη σύστασή του.
Πλήθος στοιχείων υποστηρίζουν την αξία του θηλασμού ως ιδεώδους τρόπου για τη σίτιση των βρεφών ιδιαίτερα στη διάρκεια των πρώτων 6 μηνών της ζωής και αντισταθμίζουν πλήρως τη συζητούμενη περιβαλλοντική επιβάρυνση του από τα εντομοκτόνα και τις διοξίνες.
Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στη μελέτη τρόπων για την προαγωγή του θηλασμού, που φαίνεται ότι επηρεάζεται θετικά από την αυξανόμενη γνώση για τις τροφές και τη διατροφή, τη μόρφωση των γυναικών και την κοινωνική κινητοποίηση.
Πλεονεκτήματα του θηλασμού
- Η ποιότητα της διατροφής είναι εξασφαλισμένη. Όλα τα συστατικά βρίσκονται στην καταλληλότερη μορφή. Δεν υπάρχει κίνδυνος λάθους.
- Η θερμοκρασία της τροφής είναι με ακρίβεια ρυθμισμένη.
- Ο κίνδυνος βακτηριακής μόλυνσης του γάλακτος είναι ελάχιστος.
- Το μητρικό γάλα είναι πλούσιο σε προστατευτικούς παράγοντες, ‘όπως λυσοζύμη, λακτοσφαιρίνη, κυτταρικά στοιχεία, αλλά επίσης αντιβιοτικές και αντιπαρασιτικές πρωτεΐνες, αντιφλεγμονώδεις ουσίες, αυξητικούς παράγοντες και ορμόνες που προάγουν την εντερική χλωρίδα και αναστέλλουν την ανάπτυξη παθογόνων μικροβίων.
- Τα βρέφη που θηλάζουν προστατεύονται από λοιμώξεις και από αλλεργίες.
Κατά τη διάρκεια των 6 πρώτων μηνών της ζωής οι ανάγκες του βρέφους καλύπτονται από το θηλασμό κατά βούληση.
Σ’ εκείνες τις περιπτώσεις που ο θηλασμός είναι αδύνατος, η σίτιση των βρεφών γίνεται αποκλειστικά με το τροποποιημένο γάλα αγελάδας. Το γάλα αγελάδας για να γίνει κατάλληλο για τη χορήγηση σε βρέφη τροποποιείται, δηλαδή υφίσταται συγκεκριμένη επεξεργασία, όπως: θερμική ή άλλη επεξεργασία της πρωτεΐνης, απομάκρυνση του λίπους και αντικατάσταση με φυτικής προέλευσης λιπίδια, εμπλουτισμός με σίδηρο και βιταμίνες καθώς και ρύθμιση του νεφρικού φορτίου.
Μετάβαση στη στερεά τροφή
Ο απογαλακτισμός θα πρέπει να ξεκινά όταν η νευρομυϊκή ανάπτυξη του βρέφους είναι σε στάδιο συμβατό με τη λήψη τροφών απογαλακτισμού. Όσο το βρέφος έχει φτωχά αντανακλαστικά κατάποσης, μπορεί να έχει δυσκολία στην αποδοχή τροφής από το κουτάλι.
Ακόμη, ο πρώιμος απογαλακτισμός μπορεί να οδηγήσει στον περιορισμό του γάλακτος από την μητέρα, καθώς η ποσότητα γάλακτος που εκκρίνεται από το μαστό εξαρτάται από τη συχνότητα του θηλασμού.
Επιπλέον, ο πρώιμος απογαλακτισμός μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση αλλεργικών αντιδράσεων και τροφικών δυσανεξιών ή παχυσαρκίας.
Κίνδυνοι όμως υπάρχουν και από τον καθυστερημένο απογαλακτισμό. Καθώς το βρέφος μεγαλώνει και γίνεται πιο δραστήριο, οι ενεργειακές ανάγκες μεγαλώνουν. Συνεπώς, το μητρικό ή βρεφικό γάλα δεν μπορούν να καλύψουν τις διατροφικές ανάγκες για αύξηση και ανάπτυξη. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να εμφανιστεί υποθρεψία και αναστολή της ανάπτυξης, σωματικής και ψυχοκοινωνικής, μέχρι να χορηγηθούν τροφές απογαλακτισμού.
Σε αυτή την περίοδο αναπτύσσονται διατροφικές συνήθειες που παραμένουν για όλη τη ζωή και έτσι η σίτιση με σωστή τροφή σε σωστή ποσότητα είναι σημαντική. Οι επιλογές κατά το στάδιο αυτό της διατροφής φαίνεται να επηρεάζουν τις διατροφικές συνήθειες όλης της ζωής.
Οι τροφές απογαλακτισμού γίνονται δεκτές ικανοποιητικά από το βρέφος περίπου στους 6 μήνες ζωής. Η ικανότητα κατάποσης στερεάς τροφής σε ηλικία περίπου 9-12 μηνών οδηγεί πλέον σε σίτιση από το φαγητό της οικογένειας.
Εισαγωγή συμπληρωματικών τροφών στη δίαιτα απογαλακτισμού
- Όταν εισάγονται νέες τροφές πρέπει μεσολαβούν διαστήματα 5 με 7 μέρες ανάμεσα σε κάθε νέα τροφή, ώστε να μπορεί το βρέφος να προσαρμοστεί στην κάθε νέα γεύση και υφή.
- Ένα σημαντικό στοιχείο που θα πρέπει να επισημανθεί είναι ότι όλες οι καινούριες τροφές θα πρέπει να εισάγονται μια-μια και σταδιακά, ώστε να μπορούν να αναγνωριστούν συμπτώματα τροφικής αλλεργίας και δυσανεξίας.
- Είναι απαραίτητος ο σωστός συνδυασμός των τροφών απογαλακτισμού, ώστε το βρέφος να λαμβάνει μια ισορροπημένη διατροφή.
- Η εισαγωγή πιθανώς αλλεργιογόνων τροφών όπως τα αυγά και τα ψάρια θα πρέπει να καθυστερείται. Σε βρέφη που υπάρχει οικογενειακό ιστορικό αλλεργίας, τροφές με υψηλό αντιγονικό φορτίο θα πρέπει να αποφεύγονται αυστηρά τον πρώτο χρόνο. Αποφύγετε τροφές που μπορεί να έχουν μεγάλες ποσότητες νιτρικών, όπως το σπανάκι και τα παντζάρια τους πρώτους μήνες.
- Αποφύγετε τροφές που μπορεί να έχουν μεγάλες ποσότητες νιτρικών, όπως το σπανάκι και τα παντζάρια τους πρώτους μήνες.
- Ανακεφαλαιώνουμε τα διατροφικά χαρακτηριστικά των κυριοτέρων ομάδων τροφών απογαλακτισμού:
- Τα δημητριακά συμβάλλουν σημαντικά στο ενεργειακό περιεχόμενο της τροφής και είναι κατάλληλα για εμπλουτισμό με σίδηρο.
- Συνιστάσται ορισμένη ποσότητα πρωτεΐνης υψηλής βιολογικής αξίας ζωικής προέλευσης, όπως οι πρωτεΐνες του γάλακτος, κρέας, ψάρι ή αυγό.
- Το κρέας αποτελεί σημαντική πηγή σιδήρου.
- Φρούτα και λαχανικά περιέχουν βιταμίνες και μέταλλα. Τα φρούτα και τα λαχανικά επίσης περιέχουν φυτικές ίνες που είναι σημαντικές και συμβάλλουν στη γεύση και την υφή των γευμάτων και παίρνουν μέρος στη ρύθμιση της κινητικότητας των εντέρων.
- Το γάλα θα πρέπει να δίνεται σε ποσότητα τουλάχιστον 500ml ημερησίως
- Το γάλα από άλλα οικόσιτα θηλαστικά (κατσίκας, πρόβειο) θεωρείται διατροφικά ανεπαρκές και ακατάλληλο για τη σίτιση βρεφών.
- Αποκλείονται από το διαιτολόγιο του παιδιού «αποβουτυρωμένα γάλατα» μέχρι τη συμπλήρωση του 2ου έτους.
Αναδημοσίευση από το περιοδικό Ευεξία & Διατροφή. Τεύχος 29 ΙΑΝ - ΦΕΒ 2008, 38 - 40
