Αρωματίζουν το φαγητό μας, δημιουργούν πρωτότυπους γευστικούς συνδυασμούς, ενισχύουν τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά συγκεκριμένων τροφίμων και αποτελούν και πρώτη ύλη για μαγειρικά «πειράματα» στην κουζίνα μας…. Τι άλλο προσφέρουν όμως τα βότανα στην υγεία μας;
Τα βότανα και τα αρτύματα χρησιμοποιούνται από την αρχαιότητα και όχι τυχαία! Εκτός από τη γεύση και το άρωμά τους, η επιστήμη της διατροφής σήμερα αναδεικνύει πλήθος θεραπευτικών ιδιοτήτων. Συγκεκριμένα, κάποια βότανα και αρτύματα μπορεί και να συσχετίζονται με την προάσπιση της ψυχικής μας υγείας και την ενίσχυση της πνευματικής μας λειτουργίας.
Στον Ελληνικό κώδικα τροφίμων και ποτών υπάρχει η κατηγορία αρτυματικές ύλες: «Ως αρτυματικές ύλες νοούνται εκείνες που έχουν κατά κανόνα έντονη οσμή και γεύση και που η προσθήκη τους στα τρόφιμα αποσκοπεί στο να προσδώσει σ’ αυτά ιδιάζοντα χαρακτηριστικά, που βελτιώνουν τη γεύση τους και το εύληπτό τους». Εδώ ανήκουν λοιπόν -σύμφωνα με τον ορισμό- και τα μπαχαρικά. Η λέξη αρτύματα προέρχεται από την αρχαία ελληνική γλώσσα και αναφέρεται σε καθετί που προστίθεται στο φαγητό και το νοστιμίζει, είτε είναι μπαχαρικό είτε βότανο ή υγρό (κρασί, ξύδι, πιπέρι κ.λπ.).
Βότανα, σύμφωνα με το λεξικό της αγγλικής της Οξφόρδης, είναι τα φυτά των οποίων τα φύλλα ή οι μίσχοι και τα φύλλα χρησιμεύουν ως τροφή ή θεραπεία ή με κάποιον τρόπο, χάρη στη μυρωδιά ή το άρωμα τους. Βέβαια, η κοινή αντίληψη περιορίζει τα βότανα για συγκεκριμένη χρήση και όχι για απλή κατανάλωση. Για παράδειγμα, το νεροκάρδαμο ως σαλάτα είναι απλώς ένα λαχανικό. Αλλά σε μια συνταγή του 18ου αιώνα, όπου το σιγόβραζαν σε συνδυασμό με χόρτα και πορτοκάλια, το χρησιμοποιούσαν και το θεωρούσαν αναμφισβήτητα ως βότανο. Συνήθως ένα συγκεκριμένο βότανο/ άρτυμα είναι και σήμα κατατεθέν κάποιας χώρας και χαρακτηρίζει τα παραδοσιακά της φαγητά. Χαρακτηριστική είναι η γεύση του κάρυ στην Ινδική κουζίνα, της ρίγανης στην Ελλάδα και του τζίντζερ στην Ταϋλάνδη.
Οι άνθρωποι καταναλώνουν ένα ευρύ φάσμα τροφίμων και ουσιών, που τροποποιούν τη λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος. Οι ψυχοενεργές ιδιότητες αυτών των ουσιών αποδίδονται στην παρουσία ουσιών, τους μεταβολίτες. Οι μεταβολίτες είναι απαραίτητοι για να αυξήσουν την ικανότητα του φυτού να επιβιώσει. Πολλά από αυτά τα φυτοχημικά συστατικά μπορούν να ομαδοποιηθούν από τη χημική φύση των ενεργών μεταβολιτών σε αλκαλοειδή (καφεΐνη, νικοτίνη), τερπένια (ginkgo, ginseng, valerian, Melissa officinalis, φασκομηλιά) και φαινολικές ενώσεις (κουρκουμίνη, resveratrol, epigallocatechin-3-gallate, perforatum Hypericum, isoflavones σόγιας).
Γενικά, η βιβλιογραφία σχετικά με την αποτελεσματικότητά τους στην ανθρώπινη εγκεφαλική λειτουργία είναι κάπως διφορούμενη. Μέσα από ένα πλήθος πειραματικών και επιδημιολογικών μελετών, αναγνωρίζονται τα ευεργετικά αποτελέσματα μερικών φαινολικών ουσιών, που περιλαμβάνονται σε μπαχαρικά και καρυκεύματα. Συγκεκριμένα, παρατηρείται μείωση του κινδύνου εμφάνισης νευρολογικών παθήσεων. Τα στοιχεία από τις αντίστοιχες εργαστηριακές έρευνες απέδειξαν ότι η κουρκουμίνη, η κίτρινη χρωστική ουσία του κάρυ, προκαλεί κάποια δραστηριότητα στα εγκεφαλικά κύτταρα. Πρόσφατα στοιχεία αποκάλυψαν ότι οι χαμηλές συγκεντρώσεις του epigallocatechin-3-gallate, η σημαντικότερη κατεχίνη του πράσινου τσαγιού, προστατεύει τους νευρώνες από το οξειδωτικό στρες.
Χρησιμοποιώντας βότανα και αρτύματα, δίνουμε γεύση στο φαγητό μας, χωρίς να αυξάνουμε τις θερμίδες, ενώ παράλληλα είναι και ένας νόστιμος τρόπος μείωσης του αλατιού! Έτσι, τα άτομα που πρέπει να ακολουθούν μία διατροφή χαμηλή σε αλάτι, δηλαδή όσοι έχουν υψηλή αρτηριακή πίεση ή είναι νεφροπαθείς, μπορούν να χρησιμοποιούν τα βότανα και τα αρτύματα για να δίνουν γεύση στο φαγητό τους.
Παλιά, υπήρχε η προκατάληψη ότι τα μπαχαρικά και τα μυρωδικά έπρεπε να χρησιμοποιούνται μόνο για ιατρικό σκοπό. Στην Αίγυπτο βρέθηκε πάπυρος του 1550 π.Χ. που καταγράφει περίπου 800 γνωστά βότανα, μπαχαρικά και μυρωδικά της εποχής. Πολλά χρόνια πριν, οι βοτανολόγοι και οι γιατροί της κινέζικης ιατρικής και οι πρακτικοί της Αγιουβέρδα, βάσιζαν τις περισσότερες θεραπείες τους σε συνδυασμούς βοτάνων και μπαχαρικών.
Γνωρίζουμε σήμερα ότι τα μπαχαρικά βοηθούν στην υγεία και την ευεξία. Πολλά από τα μπαχαρικά έχουν και αντιοξειδωτικές ιδιότητες και αντικαθιστούν τα διάφορα συντηρητικά που σε πολλές περιπτώσεις βλάπτουν την υγεία του ανθρώπου. Η υψηλή αντιοξειδωτική τους δράση ευνοεί την πνευματική υγεία και συμβάλλει στην επιβράδυνση της γήρανσης των εγκεφαλικών κυττάρων.
Η ισορροπία στη ψυχική μας υγεία και την καλή διάθεση απασχολεί πολλούς ανθρώπους σήμερα. Και αρκετοί είναι αυτοί που στρέφονται σε πιο «φυσικές» θεραπείες, όπως για παράδειγμα σε ένα ρόφημα από βαλεριάνα για χαλάρωση.
Παραδείγματα
Ginseng
Το παράγωγο της ρίζας Panax ginseng έχει χρησιμοποιηθεί για χρόνια στην Παραδοσιακή Ιατρική της Ανατολής και σήμερα αποτελεί ένα από τα δημοφιλέστερα φυσικά φάρμακα. Τα ενεργά συστατικά του είναι οι ginsenosides, οι οποίες επιδρούν στη διάθεσή μας, στη μείωση της κόπωσης και συμβάλλουν στη βελτίωση της αντοχής και της ψυχολογικής ευημερίας.
Kava kava
Χρησιμοποιείτο ως ψυχοτροπικό ρόφημα για χιλιάδες χρόνια, στον Νότιο Ειρηνικό. Προέρχεται από την ξηρή ρίζα του θαλάσσιου kava (Piper methysticum) και οι μελέτες δείχνουν ότι έχει την ιδιότητα να προκαλεί ευφορία. Το Kava ήταν γνωστό και για τις μυοχαλαρωτικές του ιδιότητες, αλλά και για τις αγχολυτικές. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι έχει επιπτώσεις στο κεντρικό νευρικό σύστημα, είτε με τη διέγερση των γάμμα-αμινοβουτυρικών όξινων δεκτών (GABA) είτε με την παρεμπόδιση της λήψης Noradrenalin.
Βαλεριάνα
Η βαλεριάνα (officinalis Valeriana) προέρχεται από μία ρίζα που είναι γνωστή για τις ηρεμιστικές, αγχολυτικές και καταπραϋντικές της ιδιότητες. Το εκχύλισμα της ρίζας είναι ένας «αγωνιστής GABA» και χρησιμοποιείται συχνά για τη διαχείριση των αϋπνιών, της ανησυχίας, του στρες και της μυϊκής έντασης. Η βαλεριάνα περιέχει sesquiterpenes, valeric οξύ, iridoids (valepotriates), αλακαλοειδή, furanofuran lignans και ελεύθερα αμινοξέα όπως GABA, tyrosine, arginine και γλουταμίνη. Ο ακριβής μηχανισμός από τον οποίο αυτά τα ενεργά συστατικά λειτουργούν είναι άγνωστος, αλλά οι ερευνητές προτείνουν ότι ενεργούν συνεργικά, προκειμένου να παραγάγουν τις κλινικές απαντήσεις.
Ginkgo
Το extract προέρχεται από το Ginkgo biloba και χρησιμοποιείται στην Παραδοσιακή Κινεζική Ιατρική για περισσότερα από 500 χρόνια. Τα ενεργά συστατικά στο ginkgo περιέχουν φλαβονοειδή, τερπενοειδή και οργανικά οξέα. Αν και οι μηχανισμοί λετουργίας δεν έχουν κατανοηθεί πλήρως, οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η ευεργετική του δράση σχετίζεται με τις αντιοξειδωτικές του ικανότητες. Το ginkgo συμβάλλει στην τόνωση της μνήμης, στη θεραπεία της άνοιας, στην αυξημένη συγκέντρωση. Επίσης, έχει την ικανότητα να μειώνει το άγχος, να βελτιώνει τη διάθεση και να βοηθά στις γνωστικές λειτουργίες, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις Alzheimer.
Σήμερα, λοιπόν, ξέρουμε ότι η φύση συμβάλλει όχι μόνο στη σωματική, αλλά και στην ψυχική μας υγεία. Όμως, η υπερβολή μπορεί να κάνει περισσότερη ζημιά και λιγότερο καλό… Τα περισσότερα βότανα ερευνώνται και η χρήση τους θα πρέπει να γίνεται με σύνεση και με την επίβλεψη των ειδικών.
