Είναι γεγονός ότι η καλλιέργεια της γης πραγματοποιείται με σύγχρονα μέσα, με τη βοήθεια της επιστήμης και με τη χρήση διαφόρων μέσων.
Μερικά απ' αυτά είναι:
- η εντατικοποίηση των καλλιεργειών
- η μονοκαλλιέργεια
- η υπερβολική άντληση των υπόγειων νερών
- η χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων κ.ά.
Υπάρχουν όμως ανησυχίες ότι τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται για να ελέγξουν τα παράσιτα στις συγκομιδές τροφίμων είναι επικίνδυνα στους ανθρώπους που καταναλώνουν εκείνα τα τρόφιμα. Πολλές συγκομιδές φρούτων και λαχανικών περιέχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων ακόμα και μετά το πλύσιμο τους. Γεγονός που εγκυμονεί κινδύνους, όπως η πιθανή τοξικότητα στους ανθρώπους (εργαζόμενους και καταναλωτές) άλλα και στα ζώα ή τα προϊόντα τους.
Τι είναι φυτοφάρμακα και πώς ταξινομούνται;
Ένα φυτοφάρμακο μπορεί να είναι μία χημική ουσία, ένας βιολογικός παράγοντας (όπως ένας ιός ή κάποια βακτηρίδια), ή και μία συσκευή που χρησιμοποιείται ενάντια σε οποιοδήποτε παράσιτο. Τα φυτοφάρμακα μπορούν γενικά να ταξινομηθούν ως συνθετικά φυτοφάρμακα ή ως βιολογικά φυτοφάρμακα. Με μια πιο σαφή ματιά τα διακρίνουμε σε:
- Αλγοκτόνα (Algaecides) που περιέχουν θειικό χαλκό
- Πτηνοκτόνα (Avicides)
- Βακτηριοκτόνα (Bactericides)
- Μυκητοκτόνα
- Ζιζανιοκτόνα
- Εντομοκτόνα (Ovicides, Larvicides, Adulticides)
- Ακαριοκτόνα (Miticides)
- Μαλακιοκτόναγια (Molluscicides)
- Νηματοδοκτόνα (Nematicides)
- Τρωκτικοκτόνα
Τα φυτοφάρμακα και η επίδρασή τους στην υγεία
Μεγάλη προσοχή έχει δοθεί τα τελευταία χρόνια στα φυτοφάρμακα και την επίδραση τους στη υγεία των καταναλωτών. Μια γενική ταξινόμηση των φυτοφαρμάκων με βάση την χρήση τους, τα διακρίνει σε εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα, τρωκτικοκτόνα, μυκητοκτόνα, ενώ ανάλογα με τη χημική τους δομή, μια απλή γενική κατάταξη θα είναι αζωτούχα, πυρεθρίνες, οργανοφωσφορικά, οργανοχλωριωμένα, καρβαμιδικά κ.λπ. Η τοξικότητα και εμφάνιση των συμπτωμάτων της δράσης των φυτοφαρμάκων μπορεί διακριθεί σε δύο σαφείς κατηγορίες:
- στην οξεία από έκθεση 12- 24 ωρών, με συμπτώματα από ερεθισμό δέρματος αναπνευστικού και διάφορες αλλεργικές αντιδράσεις
- στην χρόνια από επαναλαμβανομένη έκθεση, που εκδηλώνεται με διαταραχές του ανοσοποιητικού και ενδοκρινικού συστήματος μέχρι και καρκίνο. Οι πληθυσμιακές ομάδες που είναι πιο ευαίσθητες στη δράση αυτών των ουσιών είναι πρώτα από όλα οι εργαζόμενοι στη γεωργία και στις διάφορες βιομηχανίες παραγωγής φυτοφάρμακων και στη συνέχεια σε επίπεδο οικογένειας, τα παιδιά, οι έγκυες γυναίκες και οι ηλικιωμένοι.
Παρενέργειες στα παιδιά
Οι άμεσες παρενέργειες που έχουν αναφερθεί σε παιδιά περιλαμβάνουν:
- Δερματικούς Ερεθισμούς
- Αλλεργικές αντιδράσεις –άσθμα
- Γαστρεντερολογικά συμπτώματα
- Νευρολογικά συμπτώματα
- Ερεθισμός αναπνευστικού συστήματος
- Ειδικά σύνδρομα όπως η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ADHD - ΔΕΠΥ )
Η δε μακροχρόνια έκθεση ενός μικρού παιδιού, μπορεί να οδηγήσει σε ανωμαλίες στην ανάπτυξη, αυξημένη ευαισθησία σε μολύνσεις, ακόμη και σε καρκίνο. Σε αυτό το πλαίσιο, το θέμα των βιολογικών προϊόντων έρχεται πάλι δυναμικά στην επιφάνεια σαν μια εναλλακτική ασφαλή πρόταση. Είναι όμως έτσι;
Φρούτα & λαχανικά με υψηλότερη και χαμηλότερη συγκέντρωση φυτοφαρμάκων
Σε μια έρευνα που έγινε στην Αμερική από έναν μη κυβερνητικό οργανισμό (Environmental Working Group) αρχικά το 1995, και στη συνέχεια το 2010, ταξινόμησαν τα δώδεκα πιο επιβαρυμένα φρούτα και λαχανικά (dirty dozen), με κριτήριο την υψηλή συγκέντρωση φυτοφαρμάκων. Έτσι, σύμφωνα με την έρευνα αυτή η λίστα των πιο επιβαρυμένων τροφίμων περιλαμβάνει τα εξής:
- μήλο
- λάχανο
- μαρούλι
- φράουλες
- καρότα
- κεράσια
- σταφύλια
- πιπεριές
- ροδάκινα
- αχλάδια
- νεκταρίνια
- σέλινο.
Στην ίδια ανακοίνωση υπάρχει και μια άλλη λίστα από συμβατικής καλλιέργειας προϊόντα, στα οποία οι συγκεντρώσεις των φυτοφαρμάκων είναι χαμηλή. Σε αυτά περιλαμβάνονται:
- κρεμμύδια
- σπαράγγια
- μπρόκολο
- μάνγκο
- γλυκοπατάτες
- καρπούζι
- αρακάς
- μελιτζάνα
- ακτινίδιο
- ανανάς
- αβοκάντο
- παπάγια
Αυτός ο οργανισμός κάνει σαφείς προτάσεις προς τους καταναλωτές ώστε οι επιλογές τους να είναι με βάση τις λίστες αυτές ώστε να μειώσουν τα επίπεδα των φυτοφαρμάκων που προσλαμβάνουν μέσω των τροφίμων. Τους προτρέπει να χρησιμοποιούν βιολογικά προϊόντα αντί των dirty dozen, ώστε να μειώσουν κατά 80% την πρόσληψη των φυτοφαρμάκων στο καθημερινό τους πιάτο. Είναι έτσι όμως ;
Ο αντίλογος της επιστημονικής κοινότητας
Οι λίστες αυτές δημιούργησαν μεγάλη αίσθηση στην Αμερική και ξεκίνησε μεγάλη συζήτηση για τα αποτελέσματα και για τις λίστες των «καθαρών» και «βρώμικων» τροφίμων, ώσπου το 2011 έρευνα του πανεπιστήμιου της Καλιφόρνιας που δημοσιεύθηκε σε έγκριτο επιστημονικό περιοδικό, ανέτρεψε τους ισχυρισμούς αυτής την ομάδας. Συγκεκριμένα, η έρευνα ανέφερε ότι τα ποσά των φυτοφάρμακων που βασιστήκαν οι λίστες ήταν πολύ χαμηλότερα από τα επιτρεπόμενα όρια, ώστε να μην υπάρχει κανένας κίνδυνος από την κατανάλωση των φρούτων και λαχανικών της λίστας.
Επίσης, τονίζουν την λανθασμένη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε και η οποία οδήγησε σε λανθασμένα συμπεράσματα. Το άρθρο των επιστημόνων είναι καταπέλτης και ανατρέπει ένα ένα τα επιχειρήματα που βασιστήκαν αυτές οι δήθεν λίστες καταλήγοντας στο εξής: η αντικατάσταση των συμβατικών τροφίμων με βιολογικά δεν μειώνει το ρίσκο της έκθεσης του καταναλωτή σε φυτοφάρμακα.
Τι συμβαίνει με τους καταναλωτές στην Ελλάδα;
Ο καταναλωτής βομβαρδίζεται καθημερινά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με ένα καταιγισμό πληροφοριών και πολλές φορές στέκεται αβέβαιος μπροστά στο ράφι του σουπερμάρκετ. Σε κάθε περίπτωση, η σωστή πληροφόρηση από τους αρμόδιους φορείς (ΕΦΕΤ, υπουργείο υγείας, πανεπιστήμια) δεν θα πρέπει να υποκαθίσταται από τις διάφορες «ανεξάρτητες» έρευνες που ξεφυτρώνουν ιδιαίτερα στο Διαδίκτυο. Η πηγή και η αξιοπιστία αυτών των «ανεξάρτητων» ερευνών είναι πολλές φορές ύποπτη και αρκετά συχνά επιστημονικά λάθος.
Ο καταναλωτής πρέπει να είναι ψύχραιμος και να διασταυρώνει τις πληροφορίες μόνο από αξιόπιστες πηγές (ΕΦΕΤ και πανεπιστήμια), ώστε να έχει πάντα την σωστή και αντικειμενική πληροφόρηση για τη διατροφή του.
Ποιες ενέργειες μπορούν να προστατεύσουν τον καταναλωτή;
Ο κίνδυνος «παραμονεύει» όταν μικρές ποσότητες από αυτά παραμένουν στα γεωργικά προϊόντα και έτσι περνούν στην τροφή μας. Τα ανώτατα όρια που επιβάλλονται στα υπολείμματα φυτοφαρμάκων από τη νομοθεσία αποσκοπούν στον περιορισμό της έκθεσης σε αυτά και στην εξάλειψη απαράδεκτων κινδύνων για την υγεία μας.
Παράλληλα, υπάρχουν ορισμένες απλές ενέργειες που μπορούν να προστατεύσουν τον καταναλωτή από το κίνδυνο κατανάλωσης υπολειμμάτων βλαβερών ουσιών στα τρόφιμα. Μερικές από αυτές είναι:
- Τα φρούτα και τα λαχανικά πρέπει να πλένονται καλά με αραιωμένο σαπούνι ή ξίδι
- Η αποφλοίωση δεν είναι απαραίτητη, όταν γίνεται όμως μειώνει τα υπολείμματα που πιθανόν να υπάρχουν
- Πριν το στύψιμο ορισμένων φρούτων καλό είναι να απομακρύνεται η φλούδα
- Η αφαίρεση των εξωτερικών φύλλων από διάφορα λαχανικά όπως λάχανο, μαρούλι κ.ά. είναι χρήσιμη ενέργεια
- Το ζεμάτισμα ή ο βρασμός πολλών λαχανικών μειώνει τα επίπεδα φυτοφαρμάκου σε αυτά
- Η διατροφή μας με ποικιλία φρούτων ή λαχανικών, μειώνει τον κίνδυνο αφού δε θα καταναλώνουμε ένα είδος στο οποίο μπορεί να υπάρχει συγκέντρωση ενός συγκεκριμένου φυτοφαρμάκου
- Δεν πρέπει με κανένα τρόπο να τρώμε φρούτα ή λαχανικά τα οποία θα συλλέξουμε από κάποιο χωράφι, χωρίς να ξέρουμε αν και πότε έχουν ραντιστεί με φυτοφάρμακα
- Ιδιαίτερα τα παιδιά που μένουν ή παίζουν κοντά σε περιοχές με δέντρα ή άλλες καλλιέργειες, θα πρέπει να αποφεύγουν να τρώνε καρπούς από αυτές
Τι επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Ένωση για τα όρια των φυτοφαρμάκων;
Από την 1η Σεπτεμβρίου 2008, νέες ρυθμίσεις επιβάλλουν σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση εναρμονισμένα ανώτατα όρια για τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων στα τρόφιμα. Με τις νέες ρυθμίσεις επιδιώκεται να εξασφαλιστεί η προστασία των καταναλωτών και να διευκολυνθούν οι εμπορικές συναλλαγές και οι εισαγωγές. «Τα τρόφιμα που παράγονται ή εισάγονται σε ένα κράτος μέλος πρέπει να είναι ασφαλή για τους καταναλωτές σε όλα τα κράτη μέλη», δήλωσε για το ζήτημα η Επίτροπος Υγείας Ανδρούλλα Βασιλείου.
Η νομοθεσία για τα υπολείμματα των φυτοφαρμάκων καλύπτει περίπου 1.100 φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται στη γεωργία εντός και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και καθορίζει τα ανώτατα όρια υπολειμμάτων για ευρύ φάσμα προϊόντων, όπως το κρέας, το γάλα, τα φρούτα και τα λαχανικά, τα μπαχαρικά και οι ζωοτροφές, τόσο νωπά όσο και μεταποιημένα, προσαρμοσμένα με τρόπο ώστε να λαμβάνεται υπόψη η διάλυση ή η συμπύκνωση κατά τη μεταποίηση.
Κατά το παρελθόν, η ΕΕ καθόριζε τα όρια για ορισμένα φυτοφάρμακα ενώ οι επιμέρους χώρες ήταν αρμόδιες για τον καθορισμό άλλων. Υπολείμματα που υπερέβαιναν το όριο σε μια χώρα γίνονταν δεκτά σε άλλη, ενώ για ορισμένα φυτοφάρμακα δεν υπήρχε κανένα όριο.
Η έλλειψη ομοιομορφίας δημιουργούσε σύγχυση τόσο στους εμπόρους όσο και στους καταναλωτές.
Για τον καθορισμό των νέων ορίων έχουν ληφθεί υπόψη οι ανάγκες των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, όπως τα βρέφη και τα παιδιά, ενώ αναγνωρίζεται η απόλυτη προτεραιότητα της ασφάλειας των τροφίμων έναντι της φυτικής προστασίας.
Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών είναι υπεύθυνες για την εφαρμογή της νομοθεσίας και η Επιτροπή παρακολουθεί τη συμμόρφωσή τους.
Πώς ορίζονται τα όρια ανοχής υπολλειμάτων;
Τέλος, τα όρια ανοχής υπολειμμάτων ορίζονται βάσει επιστημονικών αξιολογήσεων του κινδύνου που προκύπτουν από τοξικολογικές μελέτες, προτού να μπορέσει να καταχωρηθεί ένα φυτοφάρμακο.
Εντούτοις, τα αποτελέσματα εξετάζονται για τα ενιαία φυτοφάρμακα, και υπάρχουν λίγες πληροφορίες για πιθανή συνεργιστική δράση υπολειμμάτων πολλών φυτοφαρμάκων μαζί, είτε στις καλλιέργειες, είτε στον αέρα, είτε στο νερό.
