Σίγουρα έχει τύχει σε όλους μας κάποιες φορές να περνάμε αρκετές ώρες νηστικοί και να γυρνάμε στο σπίτι μας εξαντλημένοι και πολύ, πολύ πεινασμένοι. Και τότε, δεν μας χορταίνει τίποτα στην πραγματικότητα. Αν έχουμε ήδη μαγειρεμένο φαγητό, είμαστε τυχεροί, εναλλακτικά θα παραγγείλουμε κάτι έτοιμο. Μέσα στην ακατανίκητη, ενστικτώδη ανάγκη να ικανοποιήσουμε την πείνα μας (και το αρχέγονο ένστικτο της επιβίωσης), η ευχαρίστησή μας από την κατανάλωση του φαγητού μειώνεται, εξαλείφεται η ικανοποίησή μας και ελαχιστοποιείται η αποθήκευση καλών αναμνήσεων. Για να είμαι ακόμα πιο συγκεκριμένη, πολύ συχνά δυσκολευόμαστε να ανακαλέσουμε με λεπτομέρεια τέτοια γεύματα, εκτός αν τα έχουμε συνδέσει και με το αίσθημα της ενοχής.
Φυσικά, το ίδιο μπορεί να συμβεί σε καταστάσεις μεγάλης χαράς ή απόλαυσης άλλου τύπου ενώ ταυτόχρονα γευματίζουμε, για παράδειγμα ένα ευχάριστο κυριακάτικο οικογενειακό τραπέζι ή ένα τραπέζι με φίλους ή στον γάμο αγαπημένων μας ανθρώπων. Οι αισθήσεις μας είναι υπερφορτωμένες με τόσα συναισθήματα που βιώνουμε εκείνη την ώρα, που οι κύριες αισθήσεις του φαγητού (γεύση, όσφρηση) και η απόλαυση που λαμβάνουμε εκείνη την στιγμή είναι τόσο περιορισμένες που περνούν από το συνειδητό μυαλό μας σχεδόν απαρατήρητες και επίσης δεν καταγράφονται στην μνήμη. Εκτός από την περίπτωση που συνδυάζουμε την «πολύ καλή εμπειρία» του φαγητού με το υπόλοιπο πλαίσιο της εμπειρίας, όμως και πάλι οι λεπτομέρειες δεν μπορούν να ανακληθούν (συγκεκριμένες γεύσεις φαγητών, περιγραφή μερίδας και άλλες λεπτομέρειες).
Αυτό το φαινόμενο το ονομάζουμε «μη συνειδητό φαγητό» (unconscious eating)
Πώς εξηγείται αυτό;
Όλοι άνθρωποι λαμβάνουμε τις πληροφορίες από το εξωτερικό περιβάλλον μέσω των πέντε αισθήσεων και επεξεργαζόμαστε, κατά μέσο όσο, περίπου 4 εκατομμύρια κομμάτια πληροφορίας ανά δευτερόλεπτο. Ένα τεράστιο κομμάτι της απορρόφησης πληροφορίας και της επεξεργασίας γίνεται σε μη συνειδητό επίπεδο.
Τα ατομικά μας φίλτρα έχουν καθοριστεί από τη δική μας αντίληψη του χρόνου, χώρου, σημασίας και ενέργειας, καθώς επίσης και από τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε, τις αναμνήσεις μας, τον μοναδικό τρόπο που έχουμε για να παίρνουμε αποφάσεις, τα μοτίβα που ψάχνουμε όταν συλλέγουμε πληροφορίες, τις αξίες και πεποιθήσεις μας και, τέλος, την συνολική μας στάση απέναντι στη ζωή.
Διαγράφουμε, διαστρεβλώνουμε και γενικοποιούμε τις πληροφορίες με βάση τα δικά μας μοναδικά φίλτρα. Η πραγματικότητα που βιώνουμε καθορίζεται, κυρίως, από αυτά που κάνουμε μέσα στο κεφάλι μας. Αυτό σημαίνει ότι ο κάθε ένας από εμάς βιώνει την οποιαδήποτε κατάσταση διαφορετικά. Συγκεκριμένα στο φαγητό, οι πρώτες αναμνήσεις που έχουμε από την επαφή με κάποιο τρόφιμο, καθορίζουν σε πολύ μεγάλο ποσοστό την προτίμησή μας σε αυτό κατά την ενηλικίωση (2). Επίσης, έχει φανεί σε μελέτες ότι οι συμπεριφορικές τακτικές που εφαρμόζουν οι γονείς στα παιδιά για να φάνε το φαγητό τους, έχει συνδεθεί με περιοριστικές τεχνικές και διαταραχές στη λήψη τροφής (binge eating) όταν αυτά ενηλικιώνονται.
Όπως φαίνεται λοιπόν, η μνήμη, που είναι από τα πιο σημαντικά μη συνειδητά φίλτρα επεξεργασίας μιας πληροφορίας, παίζει σπουδαίο ρόλο στην ικανοποίηση ή μη του φαγητού. Επιπλέον, πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι το πρώτο αισθητηριακό όργανο που καθορίζει την γευστική ικανοποίηση ενός φαγητού είναι η όραση. Αυτό που συμβαίνει όταν καταναλώνουμε το γεύμα μας σε στρεσογόνο περιβάλλον, με γρήγορους ρυθμούς, κουρασμένοι ή ασχολούμενοι με κάτι άλλο (είτε αυτό είναι η τηλεόραση ή ο υπολογιστής, είτε είναι η συνεύρεση με φίλους και αγαπημένους), είναι η μη συνειδητή κατανάλωση φαγητού. Σκεφτείτε σαν να «τρέχει» μια εφαρμογή του υπολογιστή στο παρασκήνιο. Και η γεύση που νομίζουμε ότι παίρνουμε από το φαγητό είναι, στο μεγαλύτερο ποσοστό, η μνήμη που ανακαλούμε σχετικά με το συγκεκριμένο φαγητό όταν το βλέπουμε και ελάχιστα η γεύση όταν το τρώμε.
Εκπαιδεύοντας τις αισθήσεις μας
Η συμπεριφορική διατροφική εκπαίδευση από μόνη της δεν είναι αρκετή. Χρειάζεται να εκπαιδεύσουμε την προσοχή μας στις αισθήσεις μας κατά τη διάρκεια των γευμάτων. Σε όλες τις αισθήσεις μας, όχι μόνο στη γεύση. Εφόσον γνωρίζουμε, πλέον, ότι η διαδικασία ξεκινά από τα μάτια μας, δίνουμε το ανάλογο ερέθισμα που θα ικανοποιήσει τα μάτια μας, στη συνέχεια τη γεύση και την όσφρηση και οι υπόλοιπες αισθήσεις ακολουθούν. Η πρόθεση που έχουμε για απόλαυση ή όχι του φαγητού επίσης παίζει πολύ σημαντικό ρόλο- θέλω να φάω γρήγορα για να τελειώνω και να επιστρέψω στο γραφείο και σε αυτό που έκανα πριν ή θέλω να φάω ώστε να τιμήσω το σώμα μου και να του δώσω τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται για να είναι γερό, δυνατό και υγιές; Κάνω συνειδητές επιλογές στο φαγητό που θα με ικανοποιήσει τόσο αισθητηριακά όσο και νοητικά; Ακόμα και πνευματικά;
Το μυστικό της Καλής Ζωής
Το φαγητό αποτελεί ένα ιδιαίτερο κομμάτι για τον κάθε έναν από εμάς. Αρκεί μόνο να σκεφτεί κάποιος πόσες μεταφορές χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας που περιλαμβάνουν το φαγητό. Όσο πιο συνειδητό είναι το τι μας προσφέρει και εφόσον το κάνουμε μια ενεργητική διαδικασία, το «τρώγειν» γίνεται «απολαμβάνειν» και, ιδανικά, θα γίνει «απολαμβάνειν την καλή ζωή» (παραφράζοντας ελαφρά τον Αριστοτέλη). Η εκπαίδευση της αισθητηριακής οξύτητας και της συγκέντρωσης της προσοχής στο εδώ-και-τώρα είναι το μεγαλύτερο δώρο που μπορείτε να κάνετε στον εαυτό σας, καθώς αυξάνει ταυτόχρονα την αίσθηση εμπιστοσύνης στις διατροφικές επιλογές που κάνετε, την ικανοποίηση και, επομένως, την αυτοπεποίθησή σας.
Καλή όρεξη!
