Ο Δημήτριος Γρηγοράκης Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος MSc, έδωσε συνέντευξη απαντώντας σε ερωτήματα σχετικά με την Πολλαπλή Σκλήρυνση
Τι είναι η Πολλαπλή Σκλήρυνση;
Η Πολλαπλή Σκλήρυνση (ΠΣ) ή Σκλήρυνση Κατά Πλάκας είναι μια αυτοάνοση νευρολογική νόσος. Μέχρι σήμερα χαρακτηρίζεται ως νόσος «αδιευκρίνιστης αιτιολογίας», όπως και ως «μη σαφής», όσον αφορά στην πορεία εξέλιξής της. Πολλοί ερευνητές την έχουν προσομοιάσει με «δακτυλικό αποτύπωμα», λόγω της μοναδικότητας που τη χαρακτηρίζει ανά περίπτωση.
Κατά πόσο τα Επιδημιολογικά δεδομένα της Πολλαπλής Σκλήρυνσης συνδέονται με διατροφικούς παράγοντες;
Η συχνότητα της ΠΣ αυξάνεται όσο μεγαλώνει η απόσταση από τον ισημερινό. Υπάρχει δηλαδή τοπική μεταβλητότητα που είναι πιο συχνή στα ψυχρά κλίματα. Η βιταμίνη D, έχει άμεση σχέση με το βαθμό της έκθεσης στο ηλιακό φως. Τα κρούσματα ΠΣ είναι αυξημένα σε περιοχές με χαμηλή ηλιοφάνεια, γεγονός που λειτουργεί καταλυτικά στην παραγωγή της βιταμίνης D3 στον ανθρώπινο οργανισμό. Με δεδομένο ότι η βιταμίνη D είναι εκλεκτικός ρυθμιστής του ανοσοποιητικού συστήματος προστατεύοντας από αυτοάνοσες ασθένειες, είναι προφανές ότι η έλλειψή της δημιουργεί αυξημένο κίνδυνο προσβολής από ΠΣ.
Ποια είναι η σχέση της ΠΣ και της διατροφής;
Η διερεύνηση της υπόθεσης της εμπλοκής του ρόλου της διατροφής στην ΠΣ ξεκίνησε από τη Νορβηγία, όταν μια μελέτη στη χώρα αυτή αποκάλυψε ότι οι έντονες αποκλίσεις στη συχνότητα εμφάνισης της ΠΣ μεταξύ αγροτικών και παράκτιων περιοχών, δεν μπορούσαν να εξηγηθούν απλά και μόνο από το γεωγραφικό πλάτος.
Οι μεγαλύτερες σε ποσοστά επίπτωσης αγροτικές περιοχές, στο εσωτερικό της Νορβηγίας, παρουσίαζαν υψηλότερα επίπεδα κατανάλωσης ζωικού λίπους, κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων, σε σύγκριση με τις παράκτιες περιοχές, όπου η διατροφή ήταν πλούσια σε ψάρι και θαλασσινές τροφές. Παράλληλα, η διεθνής εικόνα της ΠΣ, σε σχέση με τη σύνθεση του διαιτολογίου, έχει μελετηθεί από αρκετούς. Προς την κατεύθυνση αυτή έχουν εξεταστεί η μέση ημερήσια κατανάλωση θερμίδων, πρωτεϊνών, λιπαρών, γάλακτος, η πρόσληψη ή έλλειψη διάφορων βιταμινών και μετάλλων, καθώς και η κατανάλωση προϊόντων πλούσιων σε ω-3 λιπαρά οξέα. Η όλη ερευνητική διαδικασία έχει θέσει σημαντικά ερωτήματα ως προς το ρόλο της διατροφής, σε σχέση με την ΠΣ:
Η Πολλαπλής Σκλήρυνσης έχει διατροφική αιτιολογία;
Από τους διατροφικούς παράγοντες που θεωρούνται ύποπτοι για τα αυξημένη επίπτωση της νόσου είναι το ζωικό λίπος, το κόκκινο κρέας, τα πλήρη γαλακτοκομικά προϊόντα, η έλλειψη ή ανεπαρκής σύνθεση μίας σειράς βιταμινών και θρεπτικών ουσιών. Τα πλήρη γαλακτοκομικά προϊόντα και τα ζωικά τρόφιμα είναι πλούσια σε κορεσμένα (ζωικά) λιπαρά οξέα και πολύ φτωχά σε ω-3 λιπαρά οξέα, σε σχέση με τα ψάρια. Οι περισσότερες μελέτες επεσημαίνουν τον θετικό συσχετισμό της κατανάλωσης ενέργειας, ζωικού λίπους, κόκκινου κρέατος, γλυκών και του πλήρους (full fat) μη παστεριωμένου γάλακτος, με τον κίνδυνο εμφάνισης ΠΣ.
Η αυξημένη κατανάλωση των παραπάνω τροφών, φαίνεται ότι αποτελεί πιθανό προδιαθεσικό παράγοντα, με συγκεκριμένη επίδραση στη διαδικασία της απομυελίνωσης. Αντίθετα, παρατηρήθηκε ότι η κατανάλωση άλλων θρεπτικών συστατικών, συμπεριλαμβανομένων των φυτικών πρωτεϊνών, των φυτικών ινών, των βιταμινών C και D, της θειαμίνης, της ριβοφλαβίνης, του ασβεστίου, του σεληνίου και του καλίου, μπορεί να μειώνει τον κίνδυνο προσβολής από ΠΣ. Έτσι, η αυξημένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών παρουσιάζει αντίστροφη σχέση με τον κίνδυνο νόσησης από ΠΣ. Προστατευτικές επιδράσεις σημειώθηκαν και για την κατανάλωση δημητριακών και ψωμιού ολικής αλέσεως, καθώς και για κατανάλωση ψαριών.
Η ανεπάρκεια σε βιταμίνη D μπορεί να αποτελεί αιτιολογικό παράγοντα στην ΠΣ;
Η βιταμίνη D, διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στην ομοιόσταση του φωσφόρου και του ασβεστίου, αλλά και στην έκφραση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος. Σ’αυτόν ακριβώς τον ανοσοποιητικό μηχανισμό αποδίδουν τα συνεχώς αυξανόμενα ερευνητικά στοιχεία το ρόλο της βιταμίνης D ως κρίσιμο περιβαλλοντικό παράγοντα που εμπλέκεται στην αιτιολογία διάφορων αυτοάνοσων ασθενειών όπως είναι και η ΠΣ. Πρόσφατα μάλιστα, μια μεγάλη πληθυσμιακή μελέτη που εξέτασε την πρόσληψη βιταμίνης D σε περισσότερες από 187.000 γυναίκες σε διάστημα 20 ετών έδειξε ότι ο κίνδυνος της ΠΣ ήταν 40% χαμηλότερος στις γυναίκες με υψηλότερη πρόσληψη βιταμίνης D. Τα αποτελέσματα αυτά έστρεψαν την προσοχή στη σχέση της ΠΣ με τη βιταμίνη D.
Πως συνδέεται το οξειδωτικό στρες με την αιτιολογία της ΠΣ;
Διάφορες έρευνες έχουν επιβεβαιώσει υπερπαραγωγή ελευθέρων ριζών και αυξημένο οξειδωτικό στρες, στους πάσχοντες από ΠΣ. Σε μελέτες που έχουν γίνει σε πειραματόζωα, η υπεροξείδωση των λιπιδίων και τα βαρέα μέταλλα π.χ υδράργυρος, ο μόλυβδος, το κάδμιο και το αλουμίνιο, οδηγούν σε αντικατάσταση φυσιολογικών στοιχείων της μυελίνης, με αποτέλεσμα την απελευθέρωση ελεύθερων ριζών, οι οποίες με τη σειρά τους καταστρέφουν το έλυτρο της μυελίνης. Το ανοσοποιητικό σύστημα αναγνωρίζει ως «ξένη» τη μυελίνη, όπως έχει τροποποιηθεί από τα βαρέα μέταλλα, με συνέπεια την περαιτέρω αυτοκαταστροφή του ελύτρου.
Υπάρχει συγκεκριμένο προτεινόμενο διαιτολόγιο, που να έχει αποδείξει ότι έχει ευεργετική επίδραση στη νόσο;
Η ΠΣ αποτελεί μια από τις παθήσεις που έχουν δραστηριοποιήσει την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα για την ανεύρεση στοιχείων που θα συμβάλουν εκτός από την πρόληψη, και στην αντιμετώπισή της. Η έρευνα αυτή έχει αποδώσει αρκετές πληροφορίες και διάφορες «διαφημισμένες δίαιτες» έχουν κατά καιρούς προταθεί για την αντιμετώπιση της ΠΣ, όπως είναι η Δίαιτα χαμηλή σε ζωικά λιπαρά (Swank diet) και η Δίαιτα με Ασβέστιο, μαγνήσιο και βιταμίνη D.
H σωστή διατροφή βοηθάει και κατά πόσον, στην αντιμετώπιση της νόσου ή στην ύφεση των συμπτωμάτων της;
Η σημασία της διατροφής στην ευρύτερη αντιμετώπιση της ΠΣ είναι ένα υπό μελέτη αντικείμενο, που αποδίδει αξιοσημείωτες πληροφορίες. Η σωστή διατροφή σε κάθε περίπτωση, μπορεί να αποτελέσει για τον πάσχοντα έναν πολύτιμο σύμμαχο, σε συνδυασμό με τη φαρμακευτική αγωγή, στην καθημερινή μάχη για τη διατήρηση της φυσικής και πνευματικής υγείας του σε όσο το δυνατόν καλύτερη κατάσταση. Τα Θρεπτικά συστατικά που εμπλέκονται στην αντιμετώπιση της ΠΣ είναι τα ακόλουθα: Τα ω-3 λιπαρά οξέα, το Λινολεϊκό οξύ (18:2, ω-6), τα Μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (ελαικό οξύ), η βιταμίνη D, η Βιταμίνη Β12, η βιταμίνη Ε, η Βιταμίνη C, το β- καροτένιο και το Σελήνιο. Οι δίαιτες με ολοκληρωμένα γεύματα, που περιλαμβάνουν ιχθυέλαια και βιταμίνη D, μπορεί να αντιπροσωπεύουν την πρακτική λύση για την πρόληψη, αλλά και την αντιμετώπιση της ΠΣ.
Ποια είναι η διαιτητική αντιμετώπιση των παρενεργειών που προκύπτουν από τη φαρμακευτική αγωγή;
- Χρήση κορτιζόνης και διατροφικοί περιορισμοί. Η κορτιζόνη χορηγείται στους ασθενείς με ΠΣ, στην περίοδο έξαρσης των συμπτωμάτων της νόσου. Σκόπιμο θεωρείται η λήψη κορτιζόνης να συνοδεύεται από διαιτητικό περιορισμό του νατρίου (το αλάτι, καθώς και τα επεξεργασμένα προϊόντα που είναι πλούσια σε αλάτι, θα πρέπει να αποφεύγονται).
- Χρήση ιντερφερόνης και τροφικές αλληλεπιδράσεις. Δεν είναι γνωστή η αλληλεπίδραση τροφίμων με την ιντερφερόνη. Η ιντερφερόνη έχει αναφερθεί ότι μειώνει τη δραστηριότητα των ενζύμων του κυτοχρώματος Ρ450. Για το λόγο αυτό είναι πολύ πιθανό να είναι αναγκαία η συμπληρωματική χορήγηση ασβεστίου σε συνδυασμό με βιταμίνη D. Επίσης, το διαιτολόγιο, θα πρέπει να περιλαμβάνει περιορισμό των τροφίμων με αυξημένη περιεκτικότητα πουρινών. Tέτοια είναι τα μυαλά, ο ζωμός κρέατος, το συκώτι, οι σάλτσες κρέατος, οι νεφροί και η χήνα. Αντίθετα, θα πρέπει να λαμβάνονται αρκετά υγρά (νερό) καθημερινά. Τέλος, όπως και στην περίπτωση της κορτιζόνης θα πρέπει να ακολουθείται διαιτολόγιο περιορισμένο σε νάτριο (αλάτι).
Υπάρχουν συνοδά προβλήματα της νόσου που χρήζουν διαιτολογικής παρακολούθησης;
Η ΠΣ, μέσω των διαφόρων νευρολογικών προβλημάτων που δημιουργεί, δυσχεραίνει την αυτοεξυπηρέτηση του ασθενούς, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται διάφορες διατροφικές ελλείψεις.
Η υπερβολική εφίδρωση και η ακράτεια ούρων είναι πιθανά συμπτώματα της ΠΣ. Με δεδομένο τον κίνδυνο της αφυδάτωσης, η πρόσληψη υγρών θα πρέπει να είναι αυξημένη. Επιπλέον, είναι αναγκαία η κατανομή της ποσότητας των υγρών σε όλη τη διάρκεια της ημέρας, έτσι ώστε αφενός να τροφοδοτείται σταθερά ο οργανισμός και αφετέρου να ελαχιστοποιούνται τα συμπτώματα της ακράτειας ούρων.
Συμπτώματα όπως διάρροια ή δυσκοιλιότητα έχουν καθαρά διαιτητική αντιμετώπιση, με διαιτολόγιο πτωχό ή πλούσιο σε φυτικές ίνες, αντίστοιχα. Πρωταρχικό μέλημα θα πρέπει να αποτελεί επίσης και η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, που λόγω της καθιστικής ζωής είναι συχνότερη, έχει καταστροφικές συνέπειες με δεδομένο ότι επιδεινώνει ακόμη περισσότερο την κινητική ικανότητα του πάσχοντα.
Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του Διατροφολόγου στην αντιμετώπιση της ΠΣ;
Η ΠΣ θεωρείται ως η επιπλοκή μιας λοίμωξης στην πρώιμη ηλικία, ιογενούς ή μη αιτιολογίας, αλλά η εμφάνισή της θα εξαρτηθεί και από άλλους παράγοντες, όπως γενετικούς, ανοσολογικούς, περιβαλλοντικούς και διατροφικούς. Από κάθε άποψη, αποτελεί μια νόσο «πρόκληση» για το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας, για την περαιτέρω διερεύνηση της επιδημιολογίας, της αιτιολογίας και της θεραπείας της.
Μια από τις παραμέτρους που σήμερα διερευνάται διεξοδικά είναι η επίδραση της διατροφής στην εξέλιξη της ΠΣ. Υπό την έννοια αυτή, ο ρόλος του κλινικού διαιτολόγου - διατροφολόγου είναι πολυδιάστατος και στοχεύει στη βελτίωση του διατροφικού προφίλ του πάσχοντα, στην ύφεση των συμπτωμάτων του και στην εξεύρεση εξατομικευμένης διατροφικής λύσης, που θα του επιτρέψει να συνεχίσει τη ζωή του φυσιολογικά. Η σωστή διατροφή, σε κάθε περίπτωση, λειτουργεί συμπληρωματικά, και όπως φαίνεται μπορεί να καθυστερεί την πορεία και την εξέλιξη της νόσου.
Συμβάλλει αποτελεσματικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του πάσχοντος και αυτό μπορεί να σημαίνει πολλαπλά οφέλη, τόσο για τον ίδιο, όσο και για τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του. Συμπερασματικά, δεν συστήνεται τίποτα περισσότερο από τους ασθενείς με ΠΣ από το να τρώνε σωστά, περιεκτικά και επιλεκτικά, όπως άλλωστε ακριβώς θα έπρεπε να πράττουν και ως υγιείς που επιθυμούν να προστατεύσουν την υγεία τους από διάφορα χρόνια νοσήματα με αποδεδειγμένη σχέση με τη διατροφή, όπως είναι ο καρκίνος και τα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Σημείωση: Περισσότερες πληροφορίες για όλες τις επιστημονικές μελέτες που αφορούν στη σχέση της διατροφή με την ΠΣ μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο «Διατροφή & Σκλήρυνση κατά Πλάκας» (Δημήτρης Γρηγοράκης, κλινικός διαιτολόγος – διατροφολόγος MSc), που κυκλοφορεί από τις ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις – Αθήνα 2008.