Η Κοντογιάννη Μερόπη, λέκτορας κλινικής διατροφής του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών, έδωσε συνέντευξη στο medNutrition, απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με την διατροφή στις Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Νόσους του εντέρου.
Τι είναι οι Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Νόσοι του Εντέρου (ΙΦΝΕ);
Με τον όρο ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου αναφερόμαστε κυρίως σε δύο νοσήματα και πιο συγκεκριμένα την νόσο Crohn και την ελκώδη κολίτιδα. Τα νοσήματα αυτά προσβάλλουν, τις περισσότερες φορές, τη γαστρεντερική οδό, αλλά εκτός από τη προσβολή του πεπτικού σωλήνα εμφανίζουν και εξωεντερικές εκδηλώσεις στο δέρμα, στους οφθαλμούς και τις αρθρώσεις. Και τα δύο είναι νοσήματα αγνώστου αιτιολογίας με αυτοάνοσο μηχανισμό και χαρακτηρίζονται από υφέσεις και εξάρσεις.
Υπάρχουν άτομα που είναι πιο επιρρεπή από άλλα στο να εμφανίσουν ΙΦΝΕ;
Σύμφωνα με επιστημονικά δεδομένα, η εμφάνιση των νοσημάτων αυτών παρατηρείται σε άτομα που έχουν μία γενετική προδιάθεση. Ωστόσο εκτός από την τα γονίδια που φέρει κάποιος, η εμφάνισή τους έχει αποδοθεί, τουλάχιστον εν μέρει και σε περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως το κάπνισμα, το στρες και η διατροφή, ενώ η αύξηση της συχνότητάς τους συμβαδίζει με την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των πληθυσμών και την υιοθέτηση ενός δυτικού τύπου τρόπου ζωής.
Ποιες είναι οι συνηθέστερες εκδηλώσεις των νοσημάτων αυτών;
Οι πιο συνηθισμένες εκδηλώσεις της ελκώδους κολίτιδας είναι πόνος στην κοιλιά και αιματηρές διαρροϊκές κενώσεις, ενώ συχνά οι ασθενείς παραπονούνται και για εύκολη κόπωση, απώλεια βάρους και ανορεξία. Αντίστοιχα, ασθενείς με νόσο Crohn εμφανίζουν συχνά πόνο στην κοιλιά και διάρροια, ενώ μπορεί επίσης να αναφέρουν αιμορραγία από το ορθό, απώλεια βάρους και πυρετό.
Τι ιδιαίτερες διατροφικές ανάγκες μπορεί να προκαλέσουν οι ΙΦΝΕ;
Επειδή τα νοσήματα αυτά προσβάλλουν κατ' εξοχήν τη γαστρεντερική οδό επηρεάζουν την πέψη και απορρόφηση διαφόρων θρεπτικών συστατικών, με αποτέλεσμα οι ασθενείς αυτοί να εμφανίζουν συχνά προβλήματα κακής θρέψης και ανεπάρκειες σε ενέργεια, πρωτεΐνη, βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Τα προβλήματα αυτά είναι συχνότερα και σε σοβαρότερη μορφή σε ασθενείς με νόσο Crohn γιατί στην περίπτωση αυτή νοσούν τμήματα και του λεπτού εντέρου όπου λαμβάνει χώρα η απορρόφηση σχεδόν όλων των θρεπτικών συστατικών. Έτσι οι ανεπάρκειες στη νόσο Crohn μπορεί να περιλαμβάνουν πρωτεϊνοθερμιδικό υποσιτισμό, σιδηροπενική αναιμία, ανεπάρκεια βιταμίνης D και Β12, φυλλικού οξέος ενώ σε μικρότερο ποσοστό μπορεί να παρατηρηθούν ανεπάρκειες και σε άλλες βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία.
Πώς πρέπει να σιτίζονται οι ασθενείς κατά τις περιόδους εξάρσεων;
Δεδομένου ότι οι διάρροιες είναι το κύριο σύμπτωμα κατά τις φάσεις έξαρσης, οι ασθενείς θα αναγκαστούν να περιοριστούν σε μία δίαιτα φτωχή σε διαιτητικές ίνες επιλέγοντας άσπρο ψωμί, ζυμαρικά και ρύζι, σουρωμένους χυμούς φρούτων και λαχανικών, κομπόστες, ξεφλουδισμένο μήλο, μπανάνα, βρασμένο κολοκύθι και καρότο και αποφεύγοντας συστατικά που διεγείρουν την κινητικότητα του εντέρου (π.χ. καφές, γάλα, χυμοί με ζάχαρη, τεχνητά γλυκαντικά όπως σορβιτόλη και ξυλιτόλη) για όσο διάστημα διαρκεί η έξαρση. Στη συνέχεια θα πρέπει να απελευθερώσουν σταδιακά το διαιτολόγιό τους και να επιστρέψουν σε μία όσο το δυνατόν φυσιολογική διατροφή.
Πώς θα καλυφθούν οι διατροφικές ανεπάρκειες που προαναφέρθηκαν κατά την περίοδο έξαρσης;
Η αντιμετώπιση του πρωτεϊνοθερμιδικού υποσιτισμού, δηλαδή της έλλειψης των απαραίτητων θερμίδων και πρωτεϊνών επιτυγχάνεται με μία καλά σχεδιασμένη διατροφή. Ωστόσο, επειδή ανάλογα με τα συμπτώματα του κάθε ασθενούς μπορεί να μην είναι πάντα εφικτή η κάλυψη των αναγκών μέσω των τροφίμων, συστήνεται άλλοτε η χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμινών και ιχνοστοιχείων και άλλοτε η χορήγηση πόσιμων συμπληρωμάτων διατροφής, που παρέχουν συνήθως σε υγρή μορφή θερμίδες, πρωτεΐνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Όλα τα συμπληρώματα διατροφής πρέπει να χορηγούνται υπό ιατρική/ διαιτολογική παρακολούθηση.
Πρέπει οι ασθενείς με ΙΦΝΕ να ακολουθούν συγκεκριμένη δίαιτα κατά τις περιόδους ύφεσης;
Οι περισσότεροι ασθενείς υποστηρίζουν ότι η δίαιτα πιθανά να παίζει σημαντικό ρόλο στην πορεία της νόσου και γι' αυτό επιμένουν να αναζητούν διαιτητικές συμβουλές ή τροποποιήσεις. Αν και η επιστημονική βιβλιογραφία δεν υποστηρίζει την ύπαρξη μίας αποτελεσματικής δίαιτας για τις ΙΦΝΕ περίπου το 40% των ασθενών πιστεύουν πως η δίαιτα μπορεί να ελέγξει τα συμπτώματά τους, ενώ περίπου το 80% των ασθενών με ΙΦΝΕ πιστεύουν ότι η δίαιτα αποτελεί σημαντική συνιστώσα της αντιμετώπισης της νόσου. Κατά τις περιόδους ύφεσης, οι ασθενείς πρέπει να ενθαρρύνονται να καταναλώνουν μία όσο το δυνατόν φυσιολογική, ελεύθερη δίαιτα που να περιλαμβάνει τρόφιμα απ’ όλες τις ομάδες τροφίμων.
Ωστόσο, σε κάποιους ασθενείς μπορεί να είναι απαραίτητοι κάποιοι διαιτητικοί περιορισμοί, όπως για παράδειγμα αποφυγή γάλακτος σε όσους έχουν δυσανεξία στη λακτόζη, αποφυγή φρούτων, λαχανικών, οσπρίων και δημητριακών ολικής άλεσης σε ασθενείς που έχουν στενώσεις στο έντερο ή παραπονούνται για έντονο μετεωρισμό (φούσκωμα), μείωση του λίπους της δίαιτας σε περίπτωση χειρουργικής αφαίρεσης του τελικού ειλεού (τμήμα του λεπτού εντέρου).
Σε αυτό το σημείο αξίζει να τονισθεί ότι πολλοί ασθενείς λόγω της χρονιότητας του προβλήματός τους αναζητούν πληροφορίες για τα νοσήματα αυτά στο διαδίκτυο, όπου όλες οι πηγές δεν είναι έγκυρες και ασφαλείς. Έτσι αρκετοί ασθενείς μπορεί να ακολουθούν τις διαιτητικές οδηγίες κάποιων διαδικτυακών τόπων και να περιορίζονται σε δίαιτες ακραίες και ανεπαρκείς. Για τον λόγο αυτό, οι ασθενείς πρέπει να ενημερώνονται σχετικά από τη θεραπευτική ομάδα και να συζητούν τους προβληματισμούς τους με τα μέλη της.
Μπορεί η συμπληρωματική χορήγηση συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών να αποτελέσει μέρος της θεραπείας των ΙΦΝΕ;
Υπάρχουν αρκετές μελέτες που έχουν διερευνήσει κατά πόσο η χορήγηση αντιοξειδωτικών, ωμέγα-3 λιπαρών οξέων, γλουταμίνης, πρε- και προβιοτικών, μέσω συμπληρωμάτων, μπορούν να συμβάλουν στην επίτευξη και διατήρηση της ύφεσης των ΙΦΝΕ. Εντούτοις, τα έως σήμερα δεδομένα είναι συγκεχυμένα και η συστηματική πρόσληψη τέτοιων συστατικών δεν δικαιολογείται.