Η Ιατρική βρίσκεται σε διαρκή σχέση με τη Δημοσιότητα. Ως κατεξοχήν ανθρωπιστική επιστήμη καταξιώνεται μέσα από την προσφορά γνώσης σε άτομα και πληθυσμούς για τη σωματική και ψυχική υγεία. Μεταφορέας της γνώσης από την Ιατρική στο άτομο είναι η πληροφορία.
Από την εποχή που μοναδικό μέσο ενημέρωσης του πολίτη ήταν ο Τύπος, οι εφημερίδες διέθεταν στήλες για ιατρικές ειδήσεις και θέματα, καθώς και άρθρα από συνεργάτες τους γιατρούς. Η δημοσιότητα αυτή αποτελεί μία πλευρά της σύνθετης κοινωνικής αποστολής της Ιατρικής και του ρόλου του γιατρού στην κοινωνία.
Σήμερα ζούμε (και υφιστάμεθα τις συνέπειες) ένα έντυπο και ηλεκτρονικό πληθωρισμό Μέσων Ενημέρωσης και τον πολλαπλασιασμό του αριθμού εφημερίδων και περιοδικών, με τη λειτουργία εκατοντάδων ραδιοσταθμών, με τις πολλές δεκάδες τηλεοπτικών καναλιών, δημόσιων και ιδιωτικών.
Όλοι αυτοί οι φορείς δημοσιότητος, άλλοτε συχνά άλλοτε σπάνια, αφιερώνουν χώρο και χρόνο σε ιατρικά θέματα, προβάλλουν ειδήσεις για νέες ιατρικές κατακτήσεις, για νέα φάρμακα, για νέες θεραπευτικές μεθόδους. Ο αναγνώστης, ο ακροατής, ο τηλεθεατής δέχονται πολλές πληροφορίες.
Το ερώτημα είναι με ποιο βαθμό υπευθυνότητος συντάσσονται και μεταδίδονται οι ιατρικές πληροφορίες από δημοσιογράφους, ρεπόρτερς ή μεταφραστές, όχι από γιατρούς.
Ο αναγνώστης, ο ακροατής, ο τηλεθεατής ίσως δεν μπορεί να εντοπίσει λάθη και ατέλειες. Ο γιατρός, όμως….
Αλλά εδώ παρεμβάλλεται το δράμα ενός τρίτου, που η είδηση για ένα νέο αποτελεσματικό φάρμακο τον ενδιαφέρει άμεσα. Είναι ο άρρωστος, ο πάσχων από ασθένεια για την οποία διαβάζει περί νέας αποτελεσματικότερης θεραπευτικής μεθόδου, χαίρεται, αισιοδοξεί και συχνά μένει στο κενό. Είτε γιατί η είδηση βγαίνει πρόωρα στη δημοσιότητα, είτε γιατί δε διευκρινίζεται πόσο μακρά θα είναι η πειραματική περίοδος εφαρμογής, είτε γιατί ο βιαστικός συντάκτης της είδησης αφήνει την εντύπωση ότι το νέο φάρμακο είναι ήδη εν χρήσει.
Ποσοτικά νομίζω ότι η ηλεκτρονική υπερέχει της έντυπης ενημέρωσης σε ιατρικές πληροφορίες. Και δεν μπορώ να γενικεύσω ότι όλη αυτή η ενημέρωση είναι πρόχειρη και ανεύθυνη. Υπάρχουν και καλές εκπομπές, με σοβαρό περιεχόμενο και θετικό αποτέλεσμα. Όπως επίσης πολύ αξιόλογη είναι η προσφορά των εφημερίδων που διαθέτουν εβδομαδιαίως πολυσέλιδα ιατρικά αφιερώματα, τα θέματα των οποίων, γραμμένα από γιατρούς και άλλους ειδικούς επιστήμονες, είναι εύληπτα και χρήσιμα για τον αναγνώστη. Τότε η έντυπη και η ηλεκτρονική ενημέρωση εκπληρούν τον κοινωνικό προορισμό τους.
Ο αείμνηστος Σπύρος Δοξιάδης σε μία μελέτη του για το ρόλο του γιατρού στην κοινωνία αναφερόταν στην τεράστια πρόοδο της Ιατρικής στα τελευταία 50 χρόνια, που μαζί με τη μηχανική τεχνολογία, όπως έγραφε, άλλαξαν τον τρόπο ζωής με αποτέλεσμα να πολλαπλασιασθεί η δύναμή τους πάνω στη ζωή μας. Και έγραφε σχετικώς: «Τη δύναμη όμως αυτή, για καλό ή κακό, σφαλερά την αποδίδουμε σε ένα απρόσωπο όρο “επιστήμη-τεχνολογία-ιατρική”.
Το σωστό είναι να λέμε ότι αυξήθηκε η δύναμη ορισμένων ανθρώπων πάνω σε άλλους ανθρώπους χάρις στα μέσα που η πρόοδος έβαλε στη διάθεσή τους». Και επεσήμαινε στη συνέχεια : «Δεν είναι η απρόσωπη ηλεκτρονική τεχνολογία που μπορεί να σπάσει το απόρρητο των επικοινωνιών μας ή ακόμη και να αποκαλύψει λεπτομέρειες της προσωπικής μας ζωής, παραβιάζοντας την αυτονομία μας, αλλά τα Πολιτικά συστήματα και οι άνθρωποι που τα υπηρετούν».
Αυτά υποστήριζε χαρακτηριστικά ο Σπύρος Δοξιάδης. Η τηλεόραση, το χαϊδεμένο παιδί της ηλεκτρονικής επανάστασης, παραβιάζει με τον δικό της ελκυστικά διεισδυτικό τρόπο την καθημερινή αυτονομία μας.
Ωστόσο, ως μέσον επικοινωνίας, ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, η τηλεόραση διαθέτει «μαγικές» δυνατότητες. Συνδυάζει την μεγίστης εμβελείας συλλειτουργία ζωντανής εικόνας και ζωντανού λόγου με τη δυνατότητα άμεσης μετάδοσης γεγονότων (έχουμε δει ακόμη και πολέμους στη γυάλινη οθόνη….) τις στιγμές που διαδραματίζονται.
Σημασία έχει πως αξιοποιούνται οι δυνατότητές της από τους ανθρώπους που διαθέτουν αυτή τη δύναμη, αυτό το τόσο αποτελεσματικό για τα συμφέροντά τους όπλο. Αλλά ζούμε πλέον την γενικής λήψεως τηλεοπτική εικονοποίηση του λόγου, που συνοδεύεται από έλλειμμα ισηγορίας και πλεόνασμα ανισοπολιτείας.
Έτσι και το αποκαλούμενο «ιατρικό ρεπορτάζ» προτιμά να δείχνει εικόνες που εντυπωσιάζουν: θανατηφόρες επιδημίες, αποκαλύψεις για δήθεν τραγικά λάθη γιατρών, εικόνες νοσοκομείων με άθλιες υποδομές, ταλαιπωρίες ασθενών και ό,τι άλλο δυσάρεστο και πικρό μπορεί να ερεθίσει τον τηλεθεατή. Με την αντίληψη και την εκτίμηση ότι ο πόνος, το τραγικό κερδίζουν τη μεγάλη θεαματικότητα.
Στο πλαίσιο αυτό και για τη διατήρηση κάποιων ισορροπιών δίδεται ο λόγος και σε «ανώνυμους» πολίτες. Κάτι σωστό, βεβαίως. Όχι σπάνια πάντως γίνεται κατάχρηση αυτού του δικαιώματος με ανεύθυνες καταγγελίες που δημιουργούν προβλήματα.
Υπάρχει φυσικά και η ευθύνη των γιατρών, αφού η Ιατρική έχει κοινωνική αποστολή ως λειτούργημα. Εδώ το θέμα απαιτεί προσοχή. Η σχέση του γιατρού με την κοινωνία, με το κοινωνικό σύνολο, δεν είναι μονόπλευρη. Εδώ λειτουργεί ένα ισχυρό σύνδρομο αμοιβαιότητος – πρέπει να λειτουργεί.
Όπως έχει υποχρεώσεις ο γιατρός απέναντι στην κοινωνία, έχει και η κοινωνία απέναντι στο γιατρό. Η πραγματικότητα διδάσκει ότι αν η κοινωνία – καθώς επίσης και η Πολιτεία – δεν εκπληρώνει τις δικές της υποχρεώσεις, τότε καθιστά δύσκολη αν όχι αδύνατη και πάντως προβληματική, και την εκπλήρωση των υποχρεώσεων του γιατρού απέναντι στην κοινωνία και στην Πολιτεία.
Στην καθημερινότητα της ζωής προκύπτουν συχνά περιστατικά που αποκαλύπτουν πόσο, όχι μόνον η κοινωνία αλλά και η Πολιτεία, σε περιπτώσεις και η Δικαιοσύνη, αδυνατούν ή αποφεύγουν να κατανοήσουν και αναγνωρίσουν την ιδιομορφία και τις δυσκολίες της ιατρικής πράξης.
Ας καταφύγουμε σε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Μία από τις βασικές δυσκολίες και ιδιομορφίες του λειτουργήματος της Ιατρικής είναι τα έκτακτα επείγοντα περιστατικά, που εισάγονται στα νοσοκομεία. Συχνά οι γιατροί τα αντιμετωπίζουν χωρίς σχετική ενημέρωση. Δηλαδή ο γιατρός έχει μπροστά του ένα πάσχων σώμα, ένα βαρειά τραυματισμένο σε τροχαίο π.χ., που πρέπει αμέσως να το αντιμετωπίσει θεραπευτικά χωρίς να έχει σχετική πληροφόρηση. Ο γιατρός δεν έχει χρόνο. Πρέπει να ενεργήσει τάχιστα.
Εδώ προκύπτει πρόβλημα με τους αναστατωμένους συγγενείς. Όχι λίγοι, αναλόγως και με το μορφωτικό τους επίπεδο, βλέπουν τον γιατρό σαν θαυματοποιό. Έχουν υπεραυξημένες απαιτήσεις. Αν δεν ικανοποιούνται στρέφονται εύκολα εναντίον του γιατρού, με τη δυνατότητα που τους παρέχουν κάποια μέσα ενημέρωσης, μεγεθύνοντας τα περιστατικά με κατηγορίες συγγενών εναντίον των γιατρών.
Έχουμε έτσι στην πράξη ένα επικίνδυνο κοινωνικό λαϊκισμό, που επιμολύνει τον ήδη προσβεβλημένο ποικιλοτρόπως από κυβερνο-ιδιωτικούς λαϊκισμούς κοινωνικό ιστό.
Ως δημοσιογράφος, με μακρά θητεία στην έντυπη αλλά και στην ηλεκτρονική ενημέρωση, δε διστάζω να αναφερθώ στη μεγάλη δημοσιογραφική ευθύνη, στον τρόπο που αντιμετωπίζεται το έργο του γιατρού από κάποια μέσα ενημέρωσης.
Ευθύνη που δεν υπηρετείται πάντοτε από τους λειτουργούς της.
