Το μυστικό της ευεξίας, της υγείας και της μακροζωίας των Κρητικών από τη μεταπολεμική εποχή μέχρι και σήμερα κρύβεται στη μεσογειακή διατροφή, υποστηρίζει ο Αντώνης Καφάτος, Καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου Κρήτης σε συνέντευξή του στη δημοσιογράφο Μίνα Ράλλη. Ακολουθώντας το παράδειγμα των Κρητικών και εφαρμόζοντας τους βασικούς κανόνες της μεσογειακής διατροφής όχι μόνο διατηρούμε σε φυσιολογικά επίπεδα το βάρος μας, κάτι που σήμερα απαντάται μόνο στο 25% του πληθυσμού, αλλά μειώνουμε τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου έως και 60% , εμφράγματος έως και 80% και όλων των χρόνιων νοσημάτων.
Τι ακριβώς είναι η Μεσογειακή Διατροφή (ΜΔ);
Η ΜΔ αρχικά περιγράφτηκε μετά το β' παγκόσμιο πόλεμο. Το Ινστιτούτο Ροκφέλερ από τη Νέα Υόρκη επέλεξε από όλες τις μεσογειακές χώρες να έρθει στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Κρήτη. Η περιγραφή έγινε για να εντοπιστεί αν υπήρχε ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών.
Με έκπληξη διαπίστωσαν ότι δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα ανεπάρκειας. Αντίθετα οι Κρητικοί είχαν άριστο διαιτολόγιο, δηλαδή έτρωγαν ελάχιστο κρέας (μία φορά την εβδομάδα ανάλογα και με τις οικονομικές ανάγκες αλλά κρατούσαν και τις νηστείες της εκκλησίας), κάπου κάπου ψάρια ενώ κύρια πηγή ενέργειας στη διατροφή τους ήταν το ελαιόλαδο, τα όσπρια, τα λαχανικά από τον κήπο τους, τα εποχικά φρούτα, οι ξηροί καρποί.
Από το τραπέζι δεν έλειπε το ψωμί που έφτιαχναν με σιτάρι που παρήγαγαν οι ίδιοι.
Η περιγραφή έγινε το 1948 και επιβεβαιώθηκαν τα στοιχεία αυτά το 1960.
Αυτά λοιπόν είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της ΜΔ και σήμερα για την Ελλάδα γιατί στις άλλες χώρες υπάρχουν διαφοροποιήσεις.
Όλες οι χώρες εφαρμόζουν το ίδιο μοντέλο ΜΔ;
Το 1960, που άρχισε η έρευνα των 7 χωρών (Ελλάδα, Ιταλία, Γιουγκοσλαβία, Ολλανδία, Φινλανδία, ΗΠΑ, Ιαπωνία) η κατανάλωση κρέατος κατά κεφαλή στην Κρήτη ήταν 35γραμ. και στην Αμερική 270 γραμ. Η κατανάλωση ελαιολάδου στην Κρήτη ήταν 150 γραμ. και στην Ιταλία και την Ισπανία 15-20 γραμ. Οι Κρητικοί έτρωγαν 700γραμ. λαχανικά και οι Ιταλοί λιγότερα από 400 γραμ.
Η έρευνα των 7 χωρών συνεχίζεται μέχρι σήμερα;
Ξεκίνησε το 1960 από τον Αμερικανό επιδημιολόγο Αncel Keys από το Πανεπιστήμιο της Μινεσσότα, που πέθανε πέρσι σε ηλικία 100 ετών.
Πρόκειται ίσως για τη μεγαλύτερη επιδημιολογική μελέτη του κόσμου, που συνεχίζεται ακόμη και σήμερα.
Από αυτές τις εφτά χώρες οι Κρητικοί ήταν η καλύτερη ομάδα, η μακροβιότερη με την καλύτερο επίπεδο υγείας δηλαδή χαμηλότερη χοληστερίνη και πίεση και το μεγαλύτερο ποσοστό επιβίωσης. Όλα αυτά συνδυάστηκαν με τη διατροφή και την άσκηση.
Νεότερα ευρήματα υπάρχουν;
Η τελευταία φορά που είδαμε τους ανθρώπους αυτούς ήταν το 2000. Κάθε χρόνο ελέγχουμε τους θανάτους, τα αίτια των θανάτων αυτών των 800 ανθρώπων.
Το 2000 η ομάδα των Κρητικών εξακολουθούσε να έχει το καλύτερο επίπεδο υγείας, λιγότερα εμφράγματα, λιγότερα κρούσματα καρκίνου και γενικά χρόνιων ασθενειών και μεγαλύτερο επίπεδο επιβίωσης. Εμείς είχαμε 22% ποσοστό επιβίωσης τη στιγμή που οι Ιταλοί και οι Φινλανδοί είχαν 5-9% και σε όλες τις υπόλοιπες χώρες το ποσοστό ήταν κάτω από 13%. Ούτε οι Ιάπωνες που είχαν μεγάλη κατανάλωση ψαριών είχαν καλό ποσοστό επιβίωσης, αντίθετα ήταν οι πρώτοι σε καρκίνους.
Εκτός από την Κρήτη εξετάζεται και η Κέρκυρα, αλλά εκεί δεν έχουν τόσο καλά ποσοστά ενδεχομένως γιατί έχουν επιρροές από τη δυτικού τύπου διατροφή.
Το 2010 θα έχουμε νεότερα ευρήματα.
Τι είναι το μεσογειακό σκορ;
Διάφορες μελέτες προσπαθούν να βγάλουν ένα δείκτη καλής διατροφής. Καλός δείκτης είναι όταν καταναλώνουμε υψηλή ποσότητα μονοακόρεστων, πολυακόρεστων, οσπρίων, δημητριακών, φρούτων και λαχανικών και χαμηλή ποσότητα κορεσμένου λίπους δηλαδή κρέατος και γαλακτοκομικών, αλατιού και ζάχαρης.
Το καλό πρωινό τι ρόλο παίζει στη μεσογειακή διατροφή;
Παίζει πολύ σημαντικό ρόλο τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες γιατί λαμβάνονται όλες οι θερμίδες και η ενέργεια που χρειάζεται ο οργανισμός αντί για δύο σε τρία γεύματα και αυτό βοηθά στην παραγωγή της ινσουλίνης, στη διατήρηση της χοληστερόλης σε σταθερά επίπεδα και την πρόληψη του σακχαρώδους διαβήτη, του καρκίνου, των εμφραγμάτων και των εγκεφαλικών επεισοδίων. Και βέβαια επιτρέπει να έχουμε μεγαλύτερη απόδοση στις καθημερινές μας δραστηριότητες.
Το καλό πρωινό είναι κομμάτι της μεσογειακής διατροφής. Οι Κρητικοί πριν φύγουν ξημερώματα για τις δουλειές στα χωράφια έτρωγαν ένα γερό πρωινό.
Ποια είναι τα πιο συνηθισμένα διατροφικά λάθη του σύγχρονου Έλληνα;
Έχουμε εισαγάγει τις συνήθειες των δυτικών χωρών όπως τα φαστ φουντ και τα επεξεργασμένα τρόφιμα με πρόσθετα.
Δεν έχουμε πλήρες διαιτολόγιο, που να περιλαμβάνει τρόφιμα και από τις 5 κατηγορίες:
- γαλακτοκομικά
- ψάρια, κρέατα, αυγά, όσπρια
- λαχανικά
- φρούτα
- ελαιόλαδο
Βαδίζουμε προς την παγκοσμιοποίηση στο διαιτολόγιο και ακολουθούμε τις συνήθειες των Αμερικανών, των Βρετανών και των Ευρωπαίων. Αυτό είναι το μεγάλο μας πρόβλημα.
Το ελαιόλαδο παχαίνει;
Όλα τα λάδια, και το σπορέλαιο και το ελαιόλαδο έχουν την ίδια θερμιδική πυκνότητα , 9 θερμίδες το γραμμάριο τη στιγμή που οι πρωτεΐνες και οι υδατάνθρακες για παράδειγμα έχουν μόνο 4 θερμίδες το γραμμάριο.
Αν κάποιος έχει αυξημένο βάρος και δεν αθλείται, θα ανέβει ακόμη περισσότερο το βάρος του αν καταναλώνει πολύ ελαιόλαδο. Όσοι κάνουν χειρωνακτική εργασία ή αθλούνται και με την προϋπόθεση ότι έχουν φυσιολογικό βάρος πρέπει να τρώνε τουλάχιστον 100-150 γραμμάρια ελαιόλαδο.
Ποια είναι η άποψή σας για τα βιολογικά τρόφιμα;
Έως το 1960 όλα τα τρόφιμα που κατανάλωναν οι Κρητικοί και γενικά οι Έλληνες ήταν βιολογικά. Δεν χρησιμοποιούσαν καθόλου φυτοφάρμακα και λιπάσματα. Τώρα έχουμε γρήγορες καλλιέργειες, θερμοκήπια, έχουμε υπερβολική και όχι σωστή χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων. Τα βιολογικά τρόφιμα είναι οπωσδήποτε καλά αλλά δεν χρειάζεται να επιλέγουμε μόνο αυτά.
Εμείς κάναμε ένα πείραμα στο πανεπιστήμιο. Πήραμε 20 λαχανικά από τη λαϊκή και άλλα 20 από κατάστημα βιολογικών και δε βρήκαμε καμία διαφορά στα επίπεδα φυτοφαρμάκων. Κάναμε έλεγχο σε βιολογικό και συμβατικό ελαιόλαδο και βρήκαμε διαφορές αλλά ακόμη και το συμβατικό ήταν κάτω από τα επικίνδυνα όρια τοξικότητας. Καλό είναι να χρησιμοποιούμε βιολογικά προϊόντα αλλά όχι αποκλειστικά. Για παράδειγμα θα συνιστούσα να αγοράζουμε βιολογικά μαρούλια ή μήλα.
Η μεσογειακή διατροφή προτείνει μικρή ποσότητα γαλακτοκομικών και κρέατος. Αυτό ισχύει στα παιδιά και από ποια ηλικία και μετά;
Οι συστάσεις για τα γαλακτοκομικά είναι περίπου τρεις μερίδες ημερησίως, ποσότητα που είναι επαρκής και για παιδιά και εφήβους. Το ασβέστιο είναι κύρια πηγή των γαλακτοκομικών προϊόντων, το οποίο μπορείς να πάρεις και από άλλες τροφές π.χ. από μικρά ψάρια. Από μικρή ηλικία πρέπει να αποφεύγεται και η μεγάλη κατανάλωση κρέατος. Ειδικά το επεξεργασμένο κρέας, όπως το ζαμπόν, περιέχει λίπος κακής ποιότητας και νιτρώδη άλατα που μετατρέπονται σε νιτροζαμίνες και είναι καρκινογόνα. Επομένως η ΜΔ όχι μόνο μπορεί αλλά είναι απαραίτητο να εφαρμόζεται από τη βρεφική ηλικία.
Πόσο μεσογειακή είναι σήμερα η διατροφή των παιδιών;
Η διατροφή των παιδιών στην Ελλάδα δε διαφέρει από αυτή των παιδιών στη Νέα Υόρκη ή στο Λονδίνο. Αυτό αποδεικνύουν μετρήσεις λίπους που η διαφορά ήταν τεράστια το 1980 και τώρα σχεδόν ελάχιστη. Το 80-90% των παιδιών δεν ακολουθούν τη μεσογειακή διατροφή. Αυτό σε συνδυασμό με την έλλειψη άσκησης, την καθιστική ζωή, τις πολλές ώρες μπροστά στην τηλεόραση και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές οδηγεί στην παιδική παχυσαρκία, στην οποία είμαστε πρωταθλητές. Σύμφωνα με μελέτη που εκπονήσαμε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης είμαστε οι δεύτεροι στην Ευρώπη μετά τους Ιταλούς στη χειρότερη μορφή παχυσαρκίας, την κεντρική παχυσαρκία, που έχει κύριο χαρακτηριστικό τη συσσώρευση λίπους γύρω από τη μέση.
Οι Έλληνες πόσο πιστοί είμαστε στο μεσογειακό μοντέλο διατροφής;
Οι άνθρωποι που είναι μεγαλύτεροι από 85 ετών, που συμμετείχαν στην έρευνα των 7 χωρών, ακολουθούν την παραδοσιακή ελληνική διατροφή. Οι νεότερες γενιές ακολουθούν τα πρότυπα της δυτικής δίαιτας, δηλαδή τρώνε έτοιμο φαγητό, λιπαρές τροφές, τσιπς. Οι γυναίκες προσέχουν λίγο περισσότερο τη διατροφή τους.
Το πρόβλημα είναι ότι ενώ γνωρίζουν τι σημαίνει ΜΔ και τι προσφέρει, δυσκολεύονται να την ακολουθήσουν. Το αποτέλεσμα είναι ότι το 75% των Ελλήνων είναι υπέρβαροι και παχύσαρκοι ενώ μόνο το 25% έχουν φυσιολογικό βάρος.
Πόσο εύκολο είναι ο σύγχρονος Έλληνας να τρέφεται και να περπατάει όπως ο Κρητικός του 1960;
Αν θέλει, μπορεί. Χρειάζεται προσεκτικές διατροφικές επιλογές. Βέβαια είναι δύσκολο αν ζει και κινείται στο κέντρο της πόλης να περπατάει, όμως μπορεί να βρει ένα πάρκο για να περπατάει ή να πάει σε ένα γυμναστήριο.
Αν ακολουθήσουν και άλλες χώρες τη ΜΔ θα έχουν τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα;
Έχουμε το παράδειγμα της Φινλανδίας, που ήταν από τις χειρότερες χώρες στην έρευνα των 7 χωρών με τα υψηλότερα ποσοστά εμφράγματος. Τις τρεις τελευταίες δεκαετίες οι Φινλανδοί ακολουθούν την παραδοσιακή ΜΔ. Το αποτέλεσμα είναι ότι έχουν 80 % μείωση στα εμφράγματα ενώ εμείς έχουμε συνεχή αύξηση.
Η μεσογειακή διατροφή από ποιες ασθένειες μας προστατεύει;
Μας προστατεύει από όλα τα χρόνια νοσήματα: καρδιαγγειακά νοσήματα, παθήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, καρκίνο, υπέρταση, υπεχοληστερολαιμία, σακχαρώδη διαβήτη. Στη μελέτη των 7 χωρών βρέθηκαν στην Ελλάδα πολύ χαμηλότερα ποσοστά στις ασθένειες αυτές σε σύγκριση με χώρες όπως η Αμερική, η Ιαπωνία και χώρες της Βόρειας Ευρώπης.
Παράλληλα βοηθά στην άριστη σωματική και νοητική ανάπτυξη των παιδιών.
Προσφέρει ακόμη ευεξία και καλύτερη επίδοση στην εργασία και στις καθημερινές δραστηριότητες. Πολλές βιταμίνες έχουν σχέση με νευροδιαβιβαστές και ελαττώνουν τον κίνδυνο της κατάθλιψης.
Η ΜΔ συνδέεται με τη μακροζωία;
Συνδέεται με τη μακροζωία γιατί μειώνει την πιθανότητα πρόωρου θανάτου λόγω της ελάττωσης του κινδύνου για χρόνια νοσήματα. Για παράδειγμα αν τρέφεται κάποιος μεσογειακά, ελαττώνεται κατά 30- 60 % ο κίνδυνος για όλες τις μορφές καρκίνου.