Το χρόνιο κοιλιακό άλγος είναι ένα συχνό σύμπτωμα στην παιδική και εφηβική ηλικία. Πίσω από το σύμπτωμα αυτό μπορεί να υπάρχουν οργανικές διαταραχές του γαστρεντερικού συστήματος φλεγμονώδους, ανατομικής, μεταβολικής αιτιολογίας, καθώς και λειτουργικές διαταραχές όταν δεν βρίσκεται οργανικό υπόστρωμα. Η συχνότητα των χρόνιων κοιλιακών αλγών κυμαίνεται από 1-19% στην παιδική-εφηβική ηλικία και αφορά κυρίως παιδιά 5-7 ετών αλλά και λίγο μεγαλύτερα από 8-12 ετών. Υπολογίζεται ότι αφορούν το 2-4% των επισκέψεων στον παιδίατρο, ενώ παρουσία οργανικής νόσου ανευρίσκεται στο 5% στο γενικό πληθυσμό. Γιατί τα παιδιά υποφέρουν από χρόνια κοιλιακά άλγη; Πιστεύεται ότι υπάρχει αυξημένη σπλαχνική υπερευαισθησία που αποδίδεται σε διαταραχή αλληλεπίδρασης νευρώνων εγκεφάλου-εντέρου.
Ο Apley το 1958 όρισε ως χρόνια κοιλιακά άλγη, την κατάσταση που περιλαμβάνει τουλάχιστον 3 επεισόδια κοιλιακού άλγους σε διάστημα 3 μηνών, μη σαφώς εντοπιζόμενο το οποίο επιδρά στις καθημερινές δραστηριότητες του παιδιού. Νεότεροι ερευνητές που ασχολήθηκαν με το θέμα όρισαν τα κριτήρια της Ρώμης για τα κοιλιακά άλγη το 2006. Σύμφωνα με αυτά τα κοιλιακά άλγη διαχωρίζονται σε άλγη οργανικής αιτιολογίας και σε λειτουργικά και έχουν διάρκεια περισσότερο από 2 μήνες με ένα τουλάχιστο επεισόδιο ανά εβδομάδα. Συμπτώματα και σημεία ενδεικτικά οργανικής νόσου αποτελούν τα εξής:
- Απώλεια βάρους ή επιβράδυνση της αύξησης
- Εξωεντερικές εκδηλώσεις (πυρετός, αρθρίτιδα)
- Παρατεινόμενη διάρροιαΕντονοι έμετοι, δυσφαγία
- Αίμα στα κόπρανα
- Εντόπιση του πόνου δεξιά άνω ή κάτω κοιλιακού τεταρτημόριου
- Πόνος που ξυπνά το παιδί το βράδυ
- Θετικό οικογενειακό ιστορικό έλκους / Φλεγμονώδους νοσήματος εντέρου
- Παθολογική φυσική εξέταση
Τα λειτουργικά κοιλιακά άλγη σύμφωνα με τα κριτήρια της Ρώμης διαχωρίζονται σε 4 κλινικές οντότητες.
- Κοιλιακά άλγη που συνδυάζονται με δυσπεψία
- Κοιλιακά άλγη που συνδυάζονται με μεταβολή συνηθειών του εντέρου
- Παροξυσμικά κοιλιακά άλγη
- Σύνδρομο λειτουργικών κοιλιακών αλγών
Τα χρόνια κοιλιακά άλγη που συνδυάζονται με δυσπεψία, μπορεί να συνοδεύονται δηλαδή με εμέτους, ναυτία, αίσθημα καύσου, αναγωγές, ερυγές. Πρέπει να αποκλείονται οργανικά νοσήματα όπως γαστροοισοφαγική παλινδρομική νόσος, πεπτικό έλκος, γαστρίτιδα από Helicobacter pylori , ηωσινοφιλική γαστρίτιδα, χολολιθίαση, παγκρεατίτιδα. Διαφορετικά μπορεί όμως να αποδοθούν και σε μία οντότητα που ονομάζεται λειτουργική δυσπεψία και χαρακτηρίζεται από την απουσία συμπτωμάτων «ενδεικτικών» για οργανική νόσο και φυσιολογικό εργαστηριακό έλεγχο.
Κοιλιακά άλγη που συνδυάζονται με μεταβολή των συνηθειών του εντέρου. Νοσήματα οργανικής αιτιολογίας που πρέπει να αποκλείονται είναι η μερική απόφραξη του λεπτού εντέρου, κοιλιοκάκη, ηωσινοφιλική γαστρενεροπάθεια, ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσοι εντέρου, δυσανεξία στη λακτόζη. Ο πόνος ή η διάρροια που αφυπνίζει το παιδί τη νύκτα, η απώλεια βάρους, η επιβράδυνση της αύξησης, οι εξωεντερικές εκδηλώσεις, το αίμα στα κόπρανα, το θετικό οικογενειακό ιστορικό για φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου, η αναιμία αποτελούν ευρήματα ενδεικτικά για ύπαρξη οργανικού νοσήματος.
Το σύνδρομο ευερεθίστου εντέρου υπάρχει και στην παιδική ηλικία είναι λειτουργικής αιτιολογίας και χαρακτηρίζεται από κοιλιακά άλγη άνω των δύο μηνών και συνοδεύεται τουλάχιστον με 2 ή περισσότερα από τα ακόλουθα
- Βελτίωση με αφόδευση
- Εναρξη πόνου με αλλαγή συχνότητας κενώσεων (λιγότερες από 2/εβδομάδα ή περισσότερες από 4 την ημέρα)
- Εναρξη πόνου με αλλαγή σύστασης κενώσεων
- Σύνδρομο λειτουργικών κοιλιακών αλγών χαρακτηρίζεται από συνεχές ή κατά διαστήματα κοιλιακό άλγος που διαρκεί περισσότερο από 2 μήνες χωρίς να συνοδεύεται από δυσπεψία ή μεταβολή των συνηθειών του εντέρου αλλά υπάρχουν συμπτώματα όπως κεφαλαλγία ή πόνος στα άκρα ή διαταραχές ύπνου
- Τα παροξυσμικά κοιλιακά άλγη διακρίνονται από συνεχές ή κατά διαστήματα κοιλιακό άλγος άνω των 2 μηνών χωρίς συνοδά συμπτώματα.
Το σύνδρομο λειτουργικών κοιλιακών αλγών και τα παροξυσμικά κοιλιακά άλγη πρέπει να διαχωρίζονται από καταστάσεις όπως δυσκοιλιότητα, παρασιτική λοίμωξη εντέρου, δυσανεξία υδατανθράκων, ατελής περιστροφή εντέρου, ηωσινοφιλική γαστρεντεροπάθεια, νόσος Crohn.
Έλεγχος θα γίνει αν τα συμπτώματα επιδεινώνονται με τον καιρό ή υπάρχει από την αρχή ένδειξη για οργανική νόσο.
Η διερεύνηση των χρόνιων κοιλιακών αλγών στηρίζεται στο συνδυασμό του ιστορικού και της φυσικής εξέτασης καθώς και του εργαστηριακού, ακτινολογικού ελέγχου και της ενδοσκόπησης.
Η φυσική εξέταση περιλαμβάνει την καταγραφή του βάρους, ύψους, ρυθμού ανάπτυξης, στάδιου ενήβωσης, και της εξέτασης κατά συστήματα. Από την εξέταση της κοιλιάς αναζητούμε την εντόπιση πόνου, την ύπαρξη αναπηδώσας ευαισθησίας ή μάζας, το μέγεθος ήπατος, σπληνός, καθώς απαραίτητη είναι η εξέταση της περιπρωκτικής περιοχής. Από τις εργαστηριακές δοκιμασίες η γενική αίματος, ο τύπος των λευκών, ΤΚΕ CRP, γενική ούρων, καλλιέργεια, γενική κοπράνων, καλλιέργεια και παρασιτολογική, βιοχημικοί δείκτες, αμυλάση, αντισώματα για κοιλιοκάκη και η δοκιμασία λακτόζης μπορεί να βοηθήσουν. Από τις ακτινολογικές εξετάσεις το υπερηχογράφημα κοιλιάς δίνει πληροφορίες για νοσήματα ήπατος - χοληφόρων- παγκρέατος και ουροποιογεννητικού συστήματος. Η διάβαση οισοφάγου-στομάχου-12λου με παρατεταμμένες λήψεις βοηθά στον εντοπισμό ανατομικών ανωμαλιών και προβλημάτων κινητικότητας, ενώ ο βαριούχος υποκλυσμός μπορεί να έχει ένδειξη σε κάποιες περιπτώσεις έντονης δυσκοιλιότητας
Τέλος ο ενδοσκοπικός έλεγχος σήμερα βοηθά σημαντικά στη διερεύνηση των χρονίων κοιλιακών αλγών στα παιδιά.
Ενδείξεις ενδοσκόπησης ανωτέρου πεπτικού στα παιδιά αυτά είναι :
- Επίμονος πόνος άνω κοιλίας μη ανταποκρινόμενος σε συμπτωματική αγωγή
- Πόνος άνω κοιλίας με συνοδά συμπτώματα (επίμονη ναυτία, έμετοι, απώλει βάρους, αίμα στα κόπρανα, νυκτερινό ξύπνημα)
Ενδείξεις διαγνωστικής κολονοσκόπησης αποτελούν ο ανεξήγητος επίμονος πόνος κάτω κοιλίας, καθώς και η υποψία Φλεγμονώδους Νόσου Εντέρου
Όταν αποκλειστεί οργανικό νόσημα και τα συμπτώματα αποδοθούν σε λειτουργική αιτιολογία χρειάζεται ενημέρωση και εκπαίδευση οικογένειας, και άμεση αντιμετώπιση των ψυχολογικών παραγόντων. Στόχος της θεραπείας είναι η επιστροφή στις κανονικές δραστηριότητες και όχι η απόλυτη εξαφάνιση του πόνου, ενώ φαρμακευτικές θεραπείες που μπορεί να εφαρμόζονται στους ενήλικες είναι αμφιβόλου αξίας για τα παιδιά..
Οσον αφορά την πρόγνωση, η χρονιότητα και εμμονή των συμπτωμάτων σχετίζεται με την συμπεριφορά των γονέων στο πρόβλημα, ενώ υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για ευερέθιστο έντερο ή διαταραχές ψυχισμού στην ενήλικο ζωή.
Συμπερασματικά, το ιστορικό και η φυσική εξέταση κατευθύνουν σημαντικά τη διαγνωστική προσέγγιση στο παιδί με τα χρόνια κοιλιακά άλγη. Εργαστηριακές εξετάσεις διενεργούνται όταν υπάρχουν «σημεία κινδύνου». Όταν δεν υπάρχουν, δεν είναι απαραίτητες παρά μόνο για εφησυχασμό των γονέων. Τα χαρακτηριστικά της οικογένειας παρά τα χαρακτηριστικά του παιδιού επηρεάζουν την χρονιότητα του προβλήματος.
Αναδημοσίευση από το περιοδικό Ευεξία & Διατροφή. Τεύχος 42 Μάρτιος - Απρίλος 2010
