Τα εμπλουτισμένα τρόφιμα πλέον και στην Ελλάδα έχουν εισέλθει δυναμικά. Γνωρίζεις όμως τι ακριβώς συμβαίνει με τα τρόφιμα αυτά ή μπερδεύεσαι και δεν ξέρεις τι πρέπει να διαλέξεις για το τραπέζι σου για ακόμη μια φορά;
Τι είναι ο εμπλουτισμός τροφίμων;
Ας τα πάρουμε από την αρχή, ως εμπλουτισμός τροφίμων ή food fortification ορίζεται η προσθήκη ενός ή περισσοτέρων μικροθρεπτικών ωφέλιμων συστατικών σε ένα επεξεργασμένο τρόφιμο, τα οποία είτε υπάρχουν ή δεν υπάρχουν στο τρόφιμο αυτό σε κανονική κατάσταση. Σκοπός του εμπλουτισμού είναι να γίνουν τα τρόφιμα πιο πλούσια και να ενισχυθούν σε συγκεκριμένα συστατικά. Οι θρεπτικές ουσίες που προστίθενται συνηθέστερα είναι οι βιταμίνες και τα μέταλλα.
Το πιο σημαντικό είναι ότι τα εμπλουτισμένα τρόφιμα μπορούν να απευθύνονται σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού, όπου έχουν συγκεκριμένες ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά, για παράδειγμα τα βρέφη, τα παιδία, οι εγκυμονούσες, οι χορτοφάγοι, οι ηλικιωμένοι κ.ο.κ. αποτελούν τέτοιες ομάδες πληθυσμού. Αυτός ουσιαστικά είναι και ο λόγος που θεωρείται ο εμπλουτισμός απαραίτητος διότι μπορούν να προληφθούν ή να διορθωθούν αποδεδειγμένες βλάβες υγείας στον πληθυσμό ή σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO).
Αξιοσημείωτο είναι ότι ο εμπλουτισμός των τροφίμων έχει αναγνωριστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), από το Κέντρο Συναίνεσης της Κοπεγχάγης (Copenhagen Consensus) και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) ως μία από τις τέσσερις κορυφαίες στρατηγικές για τη μείωση του υποσιτισμού σε μικροθρεπτικά συστατικά σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ποια τρόφιμα εμπλουτίζονται;
Δημητριακά και προϊόντα τους
- Ρύζι και άλλα δημητριακά ολικής άλεσης
- Αλεύρι, σιμιγδάλι, ψωμί και μακαρόνια
- Δημητριακά πρωϊνού
Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα
- Υγρό γάλα
- Γάλα σε σκόνη
- Άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα (γιαούρτι, παγωτό)
Λίπη και έλαια
- Μαργαρίνη
- Έλαια
Άλλα τρόφιμα
- Αλάτι
- Σάλτσες
- Τσάι
- Χυμοί Φρούτων
Με ποια θρεπτικά συστατικά εμπλουτίζονται;
Τα τρόφιμα αυτά εμπλουτίζονται με τα παρακάτω θρεπτικά συστατικά:
- Σίδηρο
- Βιταμίνη Α
- Ιώδιο
- Φολικό Οξύ (Β9)
- Βιταμίνη Β12
- Άλλες Βιταμίνες [θειαμίνη (Β1), ριβοφλαβίνη(Β2), η νιασίνη (Β3) και πυριδοξίνη (Β6).
- Βιταμίνη C
- Βιταμίνη D
- Ασβέστιο
- Σελήνιο
- Φυτικές ίνες
- Πρωτεΐνες
- Λιπαρά Οξέα
Αλλά και μίγματα των παραπάνω θρεπτικών συστατικών.
Είναι ασφαλής διαδικασία;
Πρωταρχικός στόχος της νομοθεσίας για τα τρόφιμα είναι η προστασία της υγείας των καταναλωτών. Στην περίπτωση των εμπλουτισμένων τροφίμων, υπάρχει ανάγκη να διασφαλιστεί ότι ο πληθυσμός δεν κινδυνεύει να λάβει τοξικές δόσεις οποιουδήποτε μικροθρεπτικού συστατικού. Η νομοθεσία επίσης θα πρέπει να διασφαλίσει ότι ο πληθυσμός λαμβάνει τα επιθυμητά επίπεδα σε μικροθρεπτικά συστατικά, σε αυτό λοιπόν αποσκοπεί ο εμπλουτισμός των τροφίμων.
Σε ορισμένες περιπτώσεις επομένως, τα εμπλουτισμένα τρόφιμα είναι χρήσιμα διότι μπορούν να καλύψουν τα κενά σε θρεπτικά συστατικά και να αυξήσουν μια συγκεκριμένη κατανάλωση για παράδειγμα σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία που διαφορετικά θα ήταν μικρότερη από την συνιστώμενη πρόσληψη.
Μην ξεχνάμε ότι όλα τα τρόφιμα που καταναλώνουμε δεν έχουν διατροφική ετικέτα. Επίσης δεν αρκεί να καταναλώνουμε μόνο εμπλουτισμένα τρόφιμα για να έχουμε μια υγιεινή διατροφή, δεν μπορούμε δηλαδή μόνο να εστιάσουμε σε αυτά τα τρόφιμα αλλά θα πρέπει να χτίσουμε μια ισορροπημένη υγιεινή διατροφή που θα καλύπτει τις ανάγκες μας.
Πώς καλύπτεται η διαδικασία σε νομοθετικό επίπεδο;
Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να ακολουθούν πιστά τις οδηγίες του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών όσο αφορά των εμπλουτισμό των τροφίμων. Η Κοινοτική νομοθεσία ορίζει σαφώς ποια συστατικά επιτρέπεται να προστεθούν και σε τι ποσότητες. Ενώ ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) αναλαμβάνει σημαντικό εποπτικό ρόλο για την προστασία του καταναλωτή.
Ποιες αρχές διέπουν τον εμπλουτισμό;
- Τα προστιθέμενα συστατικά πρέπει να είναι σε επίπεδο που δεν προκαλούν υπερβολικό ή αμελητέο αποτέλεσμα της προστιθέμενης ουσίας, συγκριτικά με τα επίπεδα αυτής της ουσίας από άλλες πηγές του διαιτολογίου.
- Η προσθήκη κάποιου συστατικού δεν θα πρέπει να έχει αρνητικό αποτέλεσμα στο μεταβολισμό άλλων συστατικών.
- Τα προστιθέμενα συστατικά και τρόφιμα πρέπει να είναι σταθερά με τις ισχύουσες συνήθεις συνθήκες συσκευασίας, αποθήκευσης, διανομής και χρήσης.
- Τα προστιθέμενα συστατικά πρέπει να είναι βιολογικώς διαθέσιμα σε τρόφιμα.
- Τα προστιθέμενα συστατικά δεν πρέπει να προκαλούν ανεπιθύμητες δράσεις σε τρόφιμα ή να μειώνουν το χρόνο ζωής.
- Πρέπει να υφίσταται κατάλληλη τεχνολογία επιτυχούς εμπλουτισμού στα συγκεκριμένα τρόφιμα.
- Η προσθήκη κάποιου συστατικού δεν θα πρέπει να αποπροσανατολίζει τον καταναλωτή για τη διατροφική αξία του (εμπλουτισμένου) τροφίμου.
- Το κόστος πρέπει να είναι λογικό.
- Πρέπει να υφίστανται κατάλληλες μέθοδοι μέτρησης των συστατικών που προστίθενται.
Όταν γίνονται τροποποιήσεις σε κανονισμούς, πρότυπα και οδηγίες για την προσθήκη κάποιου ωφέλιμου συστατικού, πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν τα συστατικά που θα πρέπει να προστίθενται και τα επίπεδα (συγκεντρώσεις) ώστε να είναι κατάλληλα για τις χρήσεις που προορίζονται
Εμπλουτισμός με φυλλικό οξύ στη Βρετανία
Ο ρόλος του φολικού οξέος πριν και κατα τη διάρκεια της εγκυμοσύνης
Η κατανάλωση φολικού οξέoς από γυναίκες που επιθυμούν να μείνουν έγκυες ή από εγκύους έχει επανειλημμένα επιβεβαιωθεί ότι οδηγεί σε σημαντική μείωση των ανωμαλιών του νευρικού σωλήνα, αφού το φολικό οξύ παίζει ρόλο στη σύνθεση και λειτουργία του γενετικού υλικού - η απουσία του ή η ανεπάρκειά του οδηγεί σε νευρολογικά προβλήματα.
Η πρόσληψη φολικού οξέος μέσω της διατροφής αρκεί;
Στη Βρετανία, σύμφωνα με μια εθνική έρευνα που διεξήχθη οι ερευνητές συμπέραναν ότι ο πληθυσμός δεν προσλαμβάνει αρκετή ποσότητα φολικού οξέος μέσω της διατροφής γι’αυτό και ο εμπλουτισμός του ψωμιού και του αλευριού με αυτό κρίνεται αναγκαία. Εκτιμήθηκε ότι η υποχρεωτική προσθήκη φολικού οξέος κατά την επεξεργασία του αλευριού και συνεπώς του ψωμιού μπορεί να προφυλάξει 300 νεογνά από το να γεννηθούν με ανωμαλίες του νευρικού σωλήνα.
Τι πρέπει να προσέξετε;
Παρ’ όλα τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα υπάρχουν και ανησυχίες εκ μέρους των καταναλωτών. Για παράδειγμα, ο υποχρεωτικός εμπλουτισμός με φολικό οξύ δεν αφήνει στα άτομα να έχουν την ελευθερία να επιλέξουν αν θέλουν ή όχι να καταναλώνουν τρόφιμα εμπλουτισμένα με φολικό οξύ. Μέχρι τώρα, στην περίπτωση των δημητριακών προγεύματος, ο καταναλωτής είχε την ευκαιρία να επιλέξει μια συσκευασία η οποία δεν περιείχε επιπρόσθετο φολικό οξύ. Στόχος όμως της χώρας είναι να απομακρύνει από την αγορά τέτοιου είδους προϊόντα ούτως ώστε να αυξηθεί μαζικά η κατανάλωση φολικού οξέος.
Πιθανή συσχέτιση φολικού οξέος και βιταμίνης Β12
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη από του φορείς που ασχολούνται με το θέμα, κυβερνητικούς και μη, είναι η πιθανή ικανότητα του φολικού οξέoς να κρύβει την έλλειψη της βιταμίνης Β12 από τον οργανισμό. Αυτό παρατηρείται περισσότερο στους ηλικιωμένους, τους οποίους το έντερο δεν απορροφά σε επαρκή επίπεδα τη βιταμίνη Β12 με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε αναιμία. Με την κατανάλωση φολικού οξέoς τα συμπτώματα της αναιμίας εξαφανίζονται αλλά η έλλειψη βιταμίνης Β12 παραμένει.
Προκύπτει ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες και οι εμπλεκόμενοι φορείς θα πρέπει να αξιολογήσουν το όφελος του υποχρεωτικού εμπλουτισμού στα τρόφιμα σε σχέση με τον κίνδυνο του μη εντοπισμού της έλλειψης της βιταμίνης Β12. Σε περίπτωση λοιπόν που αποφασιστεί ο υποχρεωτικός εμπλουτισμός με φολικό οξύ, τότε οι καταναλωτές και ειδικότερα οι ηλικιωμένοι είναι καλό να πληροφορηθούν για τους πιθανούς κινδύνους, ούτως ώστε με σωστό αιματολογικό έλεγχο να προλαβαίνουν τυχόν έλλειψη της συγκεκριμένης βιταμίνης.
Συμπερασματικά
Στην Ελλάδα ακόμα δεν είναι υποχρεωτικός ο εμπλουτισμός των τροφίμων σε αντίθεση με άλλες χώρες. Όμως η πληθώρα των εμπλουτισμένων τροφίμων είναι μεγάλη, για αυτό είτε καταναλώνουμε είτε όχι εμπλουτισμένα τρόφιμα, θα πρέπει να εστιάσουμε όσο περισσότερο μπορούμε σε μια ισορροπημένη διατροφή.
