Διατροφή

Αντικαρκινικές τροφές: μύθος ή αλήθεια;

της Διονυσίας Βουτσά
14 Μαρτίου 2014
63288 Προβολές
11 λεπτά να διαβαστεί
Αντικαρκινικές τροφές: μύθος ή αλήθεια;

Ο καρκίνος, η δεύτερη αιτία θανάτου παγκοσμίως μετά τα καρδιαγγειακά νοσήματα, σχετίζεται με τη διατροφή, τόσο στο στάδιο της πρόληψης όσο και στο στάδιο της θεραπείας. Πολλά συστατικά των τροφίμων έχουν κατά καιρούς ερευνηθεί ως προς τις αντικαρκινικές τους ιδιότητες.

Που τελειώνει όμως ο μύθος και πού ξεκινάει η αλήθεια για τα λεγόμενα αντικαρκινικά τρόφιμα και το ρόλο της διατροφής ενάντια στον καρκίνο;

Φρούτα και λαχανικά

Φαίνεται ότι τα φρούτα και τα λαχανικά εμφανίζουν ισχυρή αντικαρκινική δράση ιδίως για ορισμένα είδη καρκίνου, λόγω των φυτικών ινών και άλλων βιοενεργών συστατικών που περιέχουν. Έρευνες υποδεικνύουν ότι για κάθε μερίδα φρούτου που καταναλώνεται ανά ημέρα ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του στόματος μειώνεται συνολικά κατά 49% και ομοίως 50% για κάθε μερίδα λαχανικών.

Επιπλέον, πολλές μελέτες έχουν δείξει αντίστροφη συσχέτιση μεταξύ της υψηλής πρόσληψης λαχανικών και του καρκίνου του πνεύμονα και του προστάτη.

Συγκεκριμένα, τα κίτρινα-πορτοκαλί και τα σταυρανθή λαχανικά (μπρόκολο, λάχανο, κουνουπίδι), το καλαμπόκι και τα καρότα έχουν την πιο ισχυρή προστατευτική συσχέτιση με τον καρκίνο του προστάτη, ενώ για τον καρκίνο του πνεύμονα αρνητική συσχέτιση βρέθηκε για τα κρεμμύδια, τα μήλα, και το λευκό γκρέιπφρουτ.

Ρόδι

Το ρόδι αποτελεί τον καρπό του δέντρου Punica granatum και θεωρείται power fruit, καθώς είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικά, ταννίνες και φλαβονοειδή. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν πως τα εκχυλίσματα του ροδιού είναι δυνατόν να εμποδίσουν την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων σε μαστό, προστάτη, κόλον και σε πνεύμονες.

Άγριο Ρύζι

Το άγριο ρύζι βασικό συστατικό της ινδικής κουζίνας, αποτελεί λειτουργικό τρόφιμο. Πλούσιο σε αντιοξειδωτικά και φυτικές ίνες, βοηθά στην απομάκρυνση της δυσκοιλιότητας και συμβάλλει στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου στο κόλον. 

Ginger

Η ρίζα του Zingiber (rhizome of Zingiber), γνωστή και ως τζίντζερ (ginger), αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά μπαχαρικά. Είναι γνωστό εδώ και αιώνες σε Ινδία, Κίνα και αραβικές χώρες, για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες κατά της ναυτίας και του εμετού. Προκλινικές μελέτες σε ζώα έδειξαν πως τα εκχυλίσματα και ο χυμός του τζίντζερ έχει αντι-εμετικές ιδιότητες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση της ναυτίας και του εμετού που προκαλούνται από τη χημειοθεραπεία. 

Καροτα

Τα καρότα, εκτός από τα πολύ γνωστά σε όλους αντιοξειδωτικά καροτενοειδή, είναι πλούσια και σε μια άλλη κατηγορία φυτοθρεπτικών συστατικών, τα οποία περιλαμβάνουν τη φαλκαρινόλη. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε από τους Kobæk-Larsen et al. έδειξε ότι μετά από 18 εβδομάδες, οι αρουραίοι που κατανάλωναν καρότα ή φαλκαρινόλη (σε ποσότητα ίση με εκείνη που περιέχεται στα καρότα), μαζί με τη συνήθη τροφή τους είχαν 33% λιγότερες πιθανότητες να εμφανίσουν καρκίνο από ό, τι αυτοί με κανονική διατροφή. 

Βερίκοκο

Τo βερίκοκο είναι γεμάτο βήτα-καροτένιο, φυτικές ίνες αλλά και βιταμίνες Α, C, Β1, Β2,   τρυπτοφάνη, σίδηρο και κάλιο. Όπως έχει φανεί από εργαστηριακές έρευνες, τα καροτενοειδή έχουν αρκετές βιολογικές δράσεις, που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην πρόληψη ή στην καθυστέρηση της εξέλιξης του καρκίνου. Αυτές περιλαμβάνουν τη ρύθμιση της κυτταρικής ανάπτυξης, (αναστολή της ανάπτυξης και του κακοήθη μετασχηματισμού) και την προαγωγή της απόπτωσης στα ήδη μετασχηματισμένα κύτταρα.

Αρωματικά βότανα

Αρκετά από τα συνήθως χρησιμοποιούμενα βότανα (βασιλικός, άνηθος, μάραθος, μαϊντανός) επιδεικνύουν προστατευτικές ιδιότητες κατά του καρκίνου. Οι ερευνητές έχουν εντοπίσει σε αυτά μια σειρά από χημοπροστατευτικά φυτοχημικά. Επιπλέον, πολλά από αυτά περιέχουν ποικιλία από φυτοστερόλες, τριτερπένια, φλαβονοειδή, σαπωνίνες, και καροτενοειδή. Η δραστηριότητα αυτών των ουσιών μπορεί να βοηθήσει στην εξουδετέρωση συγκεκριμένων τύπων καρκινογόνων ουσιών, όπως το βενζοπυρένιο.

Μπρόκολο

Η πρόσληψη σταυρανθών λαχανικών (μπροκολο, λάχανο, κουνουπίδι) σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο για ορισμένες μορφές καρκίνου, όπως του παχέος εντέρου, του πνεύμονα, του προστάτη και του μαστού. Η προστατευτική δράση τους πιθανόν να οφείλεται στις υψηλές ποσότητες σε γλυκοζινόλες και στη σουλφοραφάνη που περιέχουν. Ο ακριβής μηχανισμός όμως δράσης αυτών των ουσιών δεν μας είναι ακόμη γνωστός.

Λάχανο

Ανήκει στα σταυρανθή, μαζί με το μπρόκολο και το κουνουπίδι. Είναι πλούσιo σε αντικαρκινικές ουσίες, όπως οι γλυκοζινόλες και οι ισοθιοκυανίτες. Η πρόσληψή του προστατεύει από διάφορα είδη καρκίνου. Από μερικές έρευνες προκύπτει οτι όχι μόνο προστατεύει από τον καρκίνο, αλλά οι ουσίες που περιέχει μπορεί και να καταπολεμήσουν τα καρκινικά κύτταρα. Οι έρευνες για τις αντικαρκινικές ιδιότητές του βρίσκονται σε εξέλιξη.

Ντομάτα

Ανάμεσα στα λαχανικά που εμφανίζουν αντικαρκινική δράση είναι η ντομάτα. Το λυκοπένιο, το κύριο καροτενοειδές της ντομάτας, φαίνεται να αναστέλλει την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων του μαστού, του ενδομητρίου, του πνεύμονα και του παχέος εντέρου με δοσο-εξαρτώμενο τρόπο, όπως μελετήθηκε εργαστηριακά.

Όσο περισσότερο δηλαδή το καταναλώνει κανείς, τόσο μεγαλύτερη η προστασία που λαμβάνει.

Παραδόξως, η σχέση μεταξύ της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών και του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου είναι αρκετά αδύναμη. Η αιτία εντοπίζεται σε παράγοντες, όπως το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ και κόκκινου κρέατος, οι οποίοι μπορούν να τροποποιήσουν αυτή τη σχέση αρνητικά.

Πράσινο τσάι

Οι κατεχίνες του πράσινου τσαγιού είναι το βασικό συστατικό στο οποίο έχει αποδοθεί η ιδιότητά του να επιβραδύνει ή ακόμα και να αποτρέπει την επέκταση καρκινικών κυττάρων, σύμφωνα με εργαστηριακές μελέτες αλλά και ζωικά μοντέλα. Μελέτες σε μοντέλα ζώων έχουν αναδείξει τη δράση του τσαγιού και των πολυφαινολών που περιέχει κατά της καρκινογένεσης του πνεύμονα και του προστάτη. Μελέτες σε ανθρώπους έχουν καταλήξει σε μικτά συμπεράσματα, αλλά η συχνή κατανάλωση τσαγιού έχει δείξει ενθαρρυντικά αποτελέσματα όσον αφορά στην προστασία από διάφορους τύπους καρκίνου.

Σόγια

Η μέτρια κατανάλωση σόγιας (1-2 μερίδες ημερησίως) έχει συσχετισθεί με χαμηλότερο κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου του μαστού στις Ασιάτισσες, ενώ ορισμένες μελέτες έχουν δείξει πιθανόν χαμηλότερο κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου του στομάχου ή του προστάτη. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ακόμα επίσημες συστάσεις για την κατανάλωση σόγιας με στόχο την προστασία από τον καρκίνο.

Υπάρχουν στοιχεία προστατευτικής επίδρασης μιας διατροφής που περιέχει προϊόντα σόγιας, κυρίως έναντι ορμονοεξαρτώμενων καρκίνων, όπως ο καρκίνος του μαστού.

Πικραμύγδαλο

Η χημική ουσία αμυγδαλίνη, που περιέχεται στο πικραμύγδαλο, είναι αυτή που έχει μελετηθεί κυρίως ως προς τις αντικαρκινικές της ιδιότητες. Παρά μερικές πρόωρες μελέτες εργαστηρίου με ενθαρρυντικά αποτελέσματα, η χρήση της αμυγδαλίνης δεν συστήνεται από κανέναν επίσημο οργανισμό για την πρόληψη ή αντιμετώπιση του καρκίνου, αφού τα πρόωρα αυτά αποτελέσματα δεν επιβεβαιώθηκαν σε επόμενες μελέτες. 

Κουνουπίδι

Σε έρευνα του New Jersey φάνηκε πως η κατανάλωση του κουνουπιδιού μειώνει την πιθανότητα να αναπτύξει κάποιος πολύποδες. Επομένως, αποτελεί ασπίδα όσον αφορά στον καρκίνο του παχέος εντέρου. Συστήνεται η κατανάλωσή του 2 με 3 φορές την εβδομάδα (περίπου 1-1/2 φλιτζάνι η μερίδα). Όσο λιγότερο επεξεργαστεί το συγκεκριμένο τρόφιμο, τόσο το καλύτερο. Οι αντικαρκινικές του δράσεις οφείλονται  στην περιεκτικότητά του σε βιταμίνη C, μαγγάνιο, β-καροτένιο, κρυπτοξανθίνη, καφεικό οξύ, κιιαμωμικό οξύ, φερουλικό οξύ, κερκετίνη, ρουτίνη και καεμφερόλη.

Κινέζικο Λάχανο

Ανήκει στην οικογένεια των «σταυρανθών λαχανικών» μαζί με τη ρόκα, το κουνουπίδι, τα ραπανάκια,  το κάρδαμο, τα λαχανάκια Βρυξελλών και το μπρόκολο. Μελέτες έχουν δείξει πως η καθημερινή κατανάλωση 2 μερίδων από το συγκεκριμένο λαχανικό μπορεί να μειώσει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου του οισοφάγου και του προστάτη, κατά 50%. Οι αντικαρκινικές του ιδιότητες οφείλονται στα γλυκοζινολικά του συστατικά (εξού και η πικρή του γεύση).

Δημητριακά ολικής αλέσεως

Οι διατροφικές οδηγίες συστήνουν την κατανάλωση δημητριακών ολικής αλέσεως για την μείωση της πιθανότητας ανάπτυξης καρκίνου, κυρίως στο γαστρεντερικό σύστημα, στο παχύ έντερο, στον μαστό και στον προστάτη.

Ο μηχανισμός είναι λίγο περίπλοκος αλλά απόλυτα κατανοητός: Η περιεκτικότητα των δημητριακών σε φυτικές ίνες και νερό βοηθούν στη δημιουργία λιπαρών οξέων βραχείας αλύσου. Αυτά τα οξέα μπορούν να μειώσουν τη δραστηριότητα ορισμένων καρκινογόνων παραγόντων. Τέλος, οι φυτικές ίνες αυξάνουν τον όγκο των κοπράνων και δεσμεύουν καρκινογόνες ουσίες. Έτσι, αυτές απομακρύνονται γρήγορα από το έντερο, προτού προκαλέσουν προβλήματα.

Γι’ αυτό και συστήνεται καθημερινή κατανάλωση προϊόντων ολικής αλέσεως, όπως το ψωμί, τα δημητριακά πρωινού, το καστανό ρύζι και τα κράκερς ολικής άλεσης.

Ενώ τα ολικής αλέσεως δημητριακά εμφανίζονται να προσφέρουν πολλά οφέλη υγείας, πολύ υψηλές προσλήψεις των προϊόντων ολικής αλέσεως, ειδικά σε ωμή ή ακατέργαστη μορφή, όπως το μη επεξεργασμένο πίτουρο, δεν ενδείκνυνται. Αυτό συμβαίνει επειδή η ίνα, που αφαιρείται συνήθως από την άλεση, περιέχει ουσίες αποκαλούμενες άλατα του φυτικού οξέος. Τα άλατα του φυτικού οξέος έχει αποδειχθεί ότι μειώνουν την απορρόφηση και τη χρησιμοποίηση από το σώμα διαφόρων ανόργανων στοιχείων, συμπεριλαμβανομένων του ασβεστίου και του ψευδάργυρου. Τα ένζυμα στη ζύμη (που χρησιμοποιείται για το ψήσιμο του ψωμιού) καταστρέφουν τα περισσότερα από τα άλατα του φυτικού οξέος, όπως και οι μέθοδοι επεξεργασίας τροφίμων που απαιτούν θερμότητα, όπως η επεξεργασία των δημητριακών πρωινού με πίτουρο. Για τους περισσότερους ανθρώπους, το ποσό των αλάτων του φυτικού οξέος στη διατροφή δεν δημιουργεί κανένα πρόβλημα ∙ ωστόσο, εκείνοι με εξαιρετικά υψηλές προσλήψεις δημητριακών ολικής αλέσεως μπορεί να χρειαστούν ένα συμπλήρωμα ανόργανων στοιχείων.

Σπανάκι

Η αυξημένη περιεκτικότητα του σπανακιού στο καροτενοειδές νεοξανθίνη, φαίνεται να προκαλεί αυτοκαταστροφή των καρκινικών κυττάρων του προστάτη, αλλά και αναστολή της παραγωγής τους. Μια διατροφή πλούσια στη φλαβονόλη κεπφερόλη, η οποία περιέχεται σε μεγάλο ποσοστό στο σπανάκι, μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου ωοθηκών κατά 40%, σύμφωνα με έρευνα του Harvard, ενώ υπάρχουν ενδείξεις για μειωμένη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου έως και κατά 58% σε πειραματόζωα που εκτίθεντο σε καρκινογόνες ουσίες ψητού κρέατος.

Ραπάνι

Το ραπανάκι, λαχανικό που δίνει χρώμα και γεύση στις σαλάτες μας, περιέχει βιοδραστικές ουσίες, όπως ισοθειοκυανικά άλατα και ινδόλες, οι οποίες βοηθούν στην αναστολή του καρκίνου του παχέος εντέρου. Σημαντική θετική δράση παρουσιάζει και στην καταπολέμηση της εξάπλωσης του καρκίνου του μαστού, εμποδίζοντας τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό.

Πιπεριές Τσίλι

Καλά τα νέα για όσους αγαπούν τις πικάντικες γεύσεις, καθώς οι πιπεριές τσίλι εκτός από γευστική απόλαυση αποτελούν και σύμμαχο κατά του καρκίνου. Πλούσιες στο συστατικό καψαϊκίνη, έχουν ογκοκατασταλτικές ιδιότητες, κυρίως σε καρκινικά κύτταρα προστάτη, ενώ τελευταίες έρευνες έχουν δείξει αντίστοιχη επίδραση σε κύτταρα παγκρέατος και πνευμόνων. Προσοχή στην υπερκατανάλωση πιπεριών, καθώς ενδέχεται να έχουν αντίθετη δράση στα κύτταρα της περιοχής του στομάχου.

Κουρκουμάς

O κουρκουμάς περιέχει μια λιποδιαλυτή πολυφαινόλη, την κουρκουμίνη, η οποία έχει αναφερθεί ότι αναστέλλει την έναρξη των καρκινικών όγκων, καθώς και τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων. Είναι επίσης πιθανή υποψήφια για την ανάπτυξη νέων αντικαρκινικών φαρμάκων.

Μούρα

Τα μπλε μούρα (μύρτιλλα) περιέχουν ανθοκυανίνες, μια κατηγορία φωτοχημικών ουσιών, με πολλά οφέλη για την υγεία, όπως η πρόληψη του σχηματισμού ελευθέρων ριζών. Περιέχουν επίσης άλλα ισχυρά αντιοξειδωτικά, όπως φλαβονοειδή, βιταμίνη Α, C και Ε, σελήνιο, άλφα-λινολενικό οξύ, και πτεροστιλβένη.

Λαχανάκια Βρυξελλών

Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι τα λαχανάκια Βρυξελλών βοηθούν στην πρόληψη του καρκίνου, ειδικά του παχέος εντέρου και του στομάχου. Περιέχουν ουσίες, όπως η χλωροφύλλη, οι ινδόλες, οι διθιολθίονες, τα καροτενοειδή και οι γλυκοζίτες, με έντονη προστατευτική δράση. Επίσης, η ουσία σουλφοραφάνη, αναστέλλει ορισμένα ένζυμα που προκαλούν μετάλλαξη, προστατεύοντας από τον καρκίνο του μαστού.

Λεμόνι

Η κατανάλωση εσπεριδοειδών, στα οποία ανήκει το λεμόνι, φαίνεται να προστατεύει από την εμφάνιση καρκίνου του μαστού, του παγκρέατος και άλλων μορφών καρκίνου. Η δράση τους αυτή αποδίδεται σε μεγάλο ποσοστό στην αντιοξειδωτική δράση που έχουν ενάντια στις δυνητικά καρκινογόνες ελεύθερες ρίζες.

Ξηροί καρποί

H αυξημένη κατανάλωση ξηρών καρπών και σπόρων φαίνεται να δρα προστατευτικά έναντι του καρκίνου του παχέος εντέρου στις γυναίκες, αλλά πιθανώς και σε άλλες μορφές καρκίνου. Μελέτες αποδίδουν αυτή τους την ιδιότητα στα θρεπτικά συστατικά που περιέχουν, όπως η ρεσβερατρόλη, τα φλαβονοειδή, η βιταμίνη Ε και το σελήνιο, που έχουν ευεργετικές επιδράσεις για τον οργανισμό.

Μανιτάρια

Τα μανιτάρια χρησιμοποιούνται εδώ και αιώνες στην Iατρική. Η κατανάλωση των βρώσιμων μανιταριών φαίνεται να έχει προστατευτική δράση έναντι του καρκίνου του μαστού, κυρίως σε προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, αλλά και στον καρκίνο του στομάχου, του παγκρέατος και του προστάτη.

Μήλο

Το αγαπημένο μας μήλο παρέχει το 10% της συνιστώμενης πρόσληψης σε φυτικές ίνες και είναι πλούσιο σε βιταμίνη C και αντιοξειδωτικά. Μια διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες μειώνει αποδεδειγμένα την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου, ενώ αντίστοιχα, η υψηλή πρόσληψη φρούτων, συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του στόματος, του φάρυγγα, του οισοφάγου και του στομάχου. Μάλιστα, τα επιστημονικά δεδομένα συνηγορούν προς το γεγονός πως οι αντικαρκινικές ιδιότητες του μήλου αποδίδονται σε ολόκληρο το μήλο και όχι σε μεμονωμένα μέρη του.

Όσπρια

Μία μερίδα οσπρίων παρέχει 20% της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης σε φυτικές ίνες και φυλλικό οξύ. Η αυξημένη πρόσληψη φυτικών ινών μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου, ενώ βοηθά στον έλεγχο του βάρους και συμβάλλει στην προστασία των εντερικών κυττάρων. Αντίστοιχα, το φυλλικό οξύ είναι απαραίτητο για τη σύνθεση του DNA και τον έλεγχο του κυτταρικού πολλαπλασιασμού. Όμως, και τα φλαβονοειδή και τα άλλα φυτοχημικά στοιχεία των οσπρίων φαίνεται να παίζουν κάποιο ρόλο στην πρόληψη του καρκίνου. 

Επίσης τα όσπρια, πηγές φυτοοιστρογόνων, παρουσιάζουν προστατευτική δράση έναντι του καρκίνου του προστάτη.

Παντζάρι

Το παντζάρι είναι πλούσιο σε νιτρικά άλατα και φαινολικές και φλαβονοειδείς ενώσεις. Οι επιστημονικές μελέτες είναι ακόμα σε αρχικό στάδιο, με κάποια πρώτα αποτελέσματα στο εργαστήριο να έχουν δείξει θετική δράση ενάντια στον καρκίνο του προστάτη, του πνεύμονα, του συκωτιού και του δέρματος, χωρίς ωστόσο να είναι διαθέσιμες μελέτες σε ανθρώπους. Η περιεκτικότητά του σε φυτικές ίνες συμβάλλει επίσης στην πρόληψη του καρκίνου.

Αβοκάντο

Το αβοκάντο περιέχει μια φυσική τοξίνη, την περσίνη, η οποία έχει αποτελεσματική δράση στη θανάτωση των καρκινικών κυττάρων του μαστού. Πολλές έρευνες διεξάγονται για να μελετήσουν αυτή την τοξίνη ως πιθανό χημειοθεραπευτικό παράγοντα.

Ελαιόλαδο

To ελαιόλαδο, και ειδικότερα το extra παρθένο ελαιόλαδο, έχει φανεί ότι μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού.

Ακτινίδιο

Το ακτινίδιο περιέχει μια ουσία, την φισετίνη, η οποία έχει φανεί ότι ενισχύει την απόπτωση (θάνατο) των καρκινικών κυττάρων, στον καρκίνο του παχέος εντέρου. Επίσης, αυτή η ουσία έχει φανεί ότι εμποδίζει την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων στον καρκίνο των ωοθηκών.

Φράουλα

Η φράουλα έχει συσχετιστεί με προστασία από τον καρκίνο, λόγω του ελλαγικού οξέος και κάποιων φλαβονοειδών που περιέχει και κυρίως λόγω της ανθοκυανίνης, που διαθέτει πολύ ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Σε εργαστηριακές μελέτες και μελέτες σε ζώα φάνηκε ότι οι ουσίες αυτές που περιέχονται στη φράουλα μειώνουν τη φλεγμονή, εμποδίζουν την καρκινογέννηση και καταστέλλουν την ανάπτυξη κ τη μετάσταση όγκων.

Σκόρδο και κρεμμύδι

Το σκόρδο και το κρεμμύδι ανήκουν στην ομάδα των Άλλιων, τα οποία έχει φανεί ότι εμποδίζουν την καρκινογένεση, μέσω της αλλαγής στη δράση ενζύμων, της απενεργοποίησης των ελεύθερων ριζών και άλλων δράσεων. Σε μελέτες έχει φανεί ότι τα άτομα που καταναλώνουν τρόφιμα από αυτή την ομάδα έχουν μικρότερο κίνδυνο να εμφανίσουν διάφορα είδη καρκίνου.

Λιπαρά ψάρια

Η κατανάλωση ψαριού με συχνότητα μεγαλύτερη από τρεις φορές την εβδομάδα συνδέθηκε με ένα συνολικά μειωμένο κίνδυνο για καρκίνο του προστάτη.

Η αντικαρκινική δράση των λιπαρών ψαριών οφείλεται στα ω-3 λιπαρά οξέα που περίεχουν, το εικοοσιπενταενοϊκό οξύ (ΕΡΑ), το εικοσιδυοεξαενοϊκό οξύ (DHA) και το α-λινολεϊκό οξύ (ALA), τα οποία εμφανίζουν αντιπολλαπλασιαστική, αντιφλεγμονώδη και αντιαγγειογενετική δράση, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου, αλλά και την εξέλιξή του.

Καφές

Ο καφές αποτελεί καθημερινή συνήθεια πολλών. Οι ευεργετικές επιδράσεις του καφέ στην υγεία οφείλονται στο υψηλό αντιοξειδωτικό του περιεχόμενο. Μετα-ανάλυση προοπτικών ερευνών ανέδειξε ότι συγκριτικά με αυτούς που δεν κατανάλωναν καθόλου ή σπάνια καφέ, εκείνοι που κατανάλωναν τακτικά, είχαν 21% μικρότερη πιθανότητα να εμφανίσουν καρκίνο του προστάτη και 3% μικρότερη πιθανότητα να εμφανίσουν οποιασδηποτε μορφής καρκίνο.

Ανανάς

Ο ανανάς ανήκει στα τροπικά φρούτα και περιέχει βιταμίνες (κυρίως βιταμίνη C), ανόργανα άλατα, φυτικές ίνες αλλά και μίγμα ενζύμων με πιο γνωστό τη βρομελίνη. Αρκετές έρευνες αναφέρουν τον προστατευτικό ρόλο της βρομελίνης στην αντικαρκινική θεραπεία. Έχει βρεθεί ότι βοηθά στη μείωση της σοβαρότητας των παρενεργειών θεραπείας με ακτινοβολία, όπως η βλεννογονίτιδα, οι αντιδράσεις του δέρματος και η δυσφαγία σε ασθενείς με καρκίνο κεφαλής, τραχήλου και καρκίνου του μαστού.  

Κακάο

Πλήθος επιστημονικών μελετών δείχνουν ότι το κακάο έχει ευεργετικές ιδιότητες στην υγεία του ανθρώπου. Αυτό οφείλεται στα υψηλά επίπεδα φλαβονοειδών που περιέχει, συστατικά που ερευνώνται για την πρόληψη και θεραπεία ασθενειών, όπως ο καρκίνος, αφού έχουν αντιοξειδωτική δράση, παρεμποδίζοντας την οξειδωτική δράση των ελεύθερων ριζών και προστατεύοντας έτσι από την εμφάνιση του καρκίνου.

Αντίστοιχα, τα προκυανίδια που περιέχονται στη σοκολάτα έχουν εξεταστεί πειραματικά για μια ποικιλία πιθανών αντικαρκινικών αποτελεσμάτων - οι μηχανισμοί αυτοί ωστόσο, δεν έχουν διερευνηθεί ακόμη σε ανθρώπινες μελέτες.

Ζυμαρικά ολικής αλέσεως

Η κατανάλωση ζυμαρικών ολικής αλέσεως προσφέρει οφέλη στην υγείας μας, αφού εκτός από ωραία γεύση, έχουν συσχετιστεί σε αρκετές μελέτες με μειωμένο κίνδυνο ορισμένων τύπων καρκίνου του γαστρεντερικού συστήματος. Πιο συγκεκριμένα, δείχνουν χαμηλότερο κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου, του στομάχου, του στόματος / λαιμού, του άνω πεπτικού συστήματος και του ενδομητρίου.

Ασβέστιο

Η υψηλή πρόσληψη ασβεστίου (από τη διατροφή και από συμπληρώματα) σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου. Ωστόσο, από τα γαλακτοκομικά προϊόντα μόνο το γάλα φαίνεται να σχετίζεται ισχυρά με μειωμένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου.

Συγκεκριμένα κάθε αύξηση στην κατανάλωση γάλακτος κατά δύο ποτήρια οδηγεί σε μείωση του παραπάνω κινδύνου κατά 12%.

Η σωστή διατροφή είναι σύμμαχος ενάντια στον καρκίνο

Σε κάθε περίπτωση είναι καλό να έχετε στο μυαλό σας ότι η διατροφή μπορεί να βοηθήσει ενάντια στο καρκίνο, αλλά κανένα τρόφιμο δεν θεωρείται ότι «θεραπεύει» και δεν μπορεί να υποκαταστήσει φάρμακα.

Πάντα, ωστόσο, η καλή και σωστή θρέψη μπορεί να βοηθήσει το ίδιο το σώμα να ανταποκριθεί καλύτερα και να μάχεται έναντι οποιασδήποτε νόσου υποβοηθώντας ακόμη και τη δράση των φαρμάκων.

Για τη συλλογή όλων των παραπάνω τροφών που έχουν συνδεθεί με προστατευτική δράση απέναντι σε διάφορες μορφές καρκίνου μετείχαν οι εξής συνάνδελφοι:

  • Καραγιάννη Τόνια, Κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος, MSc
  • Υφαντή Κωνσταντίνα, Διαιτολόγος-διατροφολόγος, MSc
  • Φαντούση Κατερίνα, Κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος, MSc
  • Μέμα Λαμπροπούλου, Κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος, MSc
  • Γεωργία Γεωργίου, Κλινική διαιτολόγος- διατροφολόγος, MSc
  • Δήμητρα Γιαννακούλια, Κλινική διαιτολόγος- διατροφολόγος, MSc
  • Δανιά Γεωργία, Κλινικήδιαιτολόγος- διατροφολόγος
  • Λαμπρινού Χριστίνα-Πωλίνα,Κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος, MSc
  • Μαρκέλλα Συμεοπούλου, Κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος, MSc
  • Αλεξία-Γεωργία Θωμοπούλου, Κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος
  • Δήμητρα Μελαδάκη, Κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος, MSc
  • Ειρήνη Κύρα, Κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος, MSc
  • Βότση Ειρήνη-Χρυσοβαλάντου, Κλινική διαιτολόγος-διατροφολόγος, MSc
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Pavia M., Pileggi C., Nobile C., Angelillo I., Association between fruit and vegetable consumption and oral cancer: a meta-analysis of observational studies Am J Clin Nutr 2006;83:1126 –34

Sharoni Y, Linnewiel-Hermoni K., Zango G., The role of lycopene and its derivatives in the regulation of transcription systems: implications for cancer prevention, Am J Clin Nutr 2012;96(suppl):1173S–8S

Augustsson K., Michaud D.S, Rimm E.B., Leitzmann M.F., Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention A Prospective Study of Intake of Fish and Marine Fatty Acids and Prostate Cancer, 2003, 12: 64–67

Fleischauer A.T, Arab L., Garlic and Cancer: A Critical Review of the Epidemiologic Literature, JN,2001, 1031S-1040S

Cho E., Smith-Warner S.A., Spiegelman D., Dairy Foods, Calcium, and Colorectal Cancer: A Pooled Analysis of 10 Cohort Studies, Journal of the National Cancer Institute, 2004, 96 (13):1014-1022

Koushik A., Hunter D.J., Spiegelman D., Fruits, Vegetables, and Colon Cancer Risk in a Pooled Analysis of 14 Cohort Studies, J Natl Cancer Inst, 2007;99: 1471 – 83

Yang C.S., Wang X., Green Tea and Cancer Prevention, Nutrition and Cancer, 2010, 62(7), 931–937

Maskarinec G., Cancer Protective Properties of Cocoa: A Review of the Epidemiologic Evidence, Nutrition and Cancer, 2008, 61(5), 573–57

Adhami VM, Khan N, Mukhtar H. Cancer chemoprevention by pomegranate: laboratory and clinical evidence. Nutr Cancer. 2009;61(6):811-5. doi: 10.1080/01635580903285064.

Zeng YW, Yang JZ, Pu XY, Du J, Yang T, Yang SM, Zhu WH. Strategies of functional food for cancer prevention in human beings. Asian Pac J Cancer Prev. 2013;14(3):1585-92.\

Shukla Y, Singh M. Cancer preventive properties of ginger: a brief review. Food Chem Toxicol. 2007 May;45(5):683-90. Epub 2006 Nov 12.

Morten Kobæk-Larsen,*† Lars P. Christensen ,‡ Werner Vach ,§ Jelmera Ritskes-Hoitinga ,† and Kirsten Brandt ‖Inhibitory effects of feeding with carrots or (-)-falcarinol on development of azoxymethane-induced preneoplastic lesions in the rat colon. J Agric Food Chem. 2005 Mar 9;53(5):1823-7.

Cheryl L. Rock. Carotenoids and Cancer. Carotenoids Volume 5, 2009, pp 269-286

American Institute for Cancer Research. Phytochemicals: The Cancer Fighters in the Foods We Eat. Available from: http://www.aicr.org/reduce-your-cancer risk/diet/elements_phytochemicals.html

Craig WJ. Health-promoting properties of common herbs. Am J Clin Nutr. 1999 Sep;70(3 Suppl):491S-499S

Ahmad Faizal Abdull Razis, Noramaliza Mohd Noor Vegetables: Dietary Phytochemicals for Cancer Prevention Asian Pacific J Cancer Prev 14(3), 1565-1570 2013

Higdon JV, Delage B, Williams DE, Dashwood RH.Cruciferous vegetables and human cancer risk: epidemiologic evidence and mechanistic basis.Pharmacol Res. 2007 Mar;55(3):224-36. Epub 2007 Jan 25.

Chen J, Song Y, Zhang L.Lycopene/Tomato consumption and the risk of prostate cancer: a systematic review and meta-analysis of prospective studies.J Nutr Sci Vitaminol (Tokyo). 2013;59(3):213-23.

National Cancer Institute. “Fact sheet: Tea and Cancer Prevention: Strengths and Limits of the Evidence”. National Cancer Institute Fact Sheets. Web. Reviewed 17/11/2010. Available at: <http://www.cancer.gov/cancertopics/factsheet/prevention/tea>. Accessed: 11/8/2013.

Caan Bette J., Dixon Suzanne, Messina Mark. “AIRC’s Foods that fight cancer: Soy”. American Institute for Cancer Research. Web. Last updated: 04/12/2012. Available at: < http://www.aicr.org/foods-that-fight-cancer/soy.html#research>. Accessed: 11/8/2013.

National Cancer Institute: PDQ® Laetrile/Amygdalin. Bethesda, MD: National Cancer Institute.Web. Last updated: 10/08/2012. Available at: http://cancer.gov/cancertopics/pdq/cam/laetrile/HealthProfessional. Accessed 11/08/2013.

George Mateljan Foundation, WHFoods Recommendations: “Cauliflower,”www.whfoods.com/genpage.php?tname=foodspice&dbid=13

Ambrosone CB, Tang L. Cruciferous vegetable intake and cancer prevention: role of nutrigenetics. Cancer Prev Res (Phila Pa). 2009 Apr;2(4):298-300. 2009.

Antosiewicz J, Ziolkowski W, Kar S et al. Role of reactive oxygen intermediates in cellular responses to dietary cancer chemopreventive agents. Planta Med. 2008 Oct;74(13):1570-9. 2008.

Fowke JH, Morrow JD, Motley S, et al. Brassica vegetable consumption reduces urinary F2-isoprostane levels independent of micronutrient intake. Carcinogenesis, October 1, 2006; 27(10): 2096 - 2102. 2006.

Higdon JV, Delage B, Williams DE, et al. Cruciferous Vegetables and Human Cancer Risk: Epidemiologic Evidence and Mechanistic Basis. Pharmacol Res. 2007 March; 55(3): 224-236. 2007.

Brennan P, Hsu CC, Moullan N, et al. Effect of cruciferous vegetables on lung cancer in patients stratified by genetic status: a mendelian randomisation approach. Lancet.2005;366:1558-1560.

VTT Symposium on Wholegrain and human health (2001) Proceedings of the International Symposium, Finland, June 13-15, 2001. Technical Research Centre of Finland (VTT), pp. 1-145

Slavin JL.,Mechanisms for the impact of whole grain foods on cancer risk. J Am Coll Nutr. 2000 Jun;19(3 Suppl):300S-307S.

"Neoxanthin and fucoxanthin induce apoptosis in PC-3 human prostate cancer cells", Kotake-Nara E, Asai A, Nagao A., National Food Research Institute,Cancer Lett. 2005 Mar 18;220(1):75-84

"A prospective study of dietary flavonoid intake and incidence of epithelial ovarian cancer" , Gates MA, Tworoger SS, Hecht JL, De Vivo I, Rosner B, Hankinson SE, Department of Medicine,

Brigham and Women's Hospital and Harvard Medical School, Boston, MA., Int J Cancer. 2007 Nov 15;121(10):2225-32

"MicroRNA profiling of carcinogen-induced rat colon tumors and the influence of dietary spinach.", Parasramka MA, Dashwood WM, Wang R, Abdelli A, Bailey GS, Williams DE, Ho E, Dashwood RH.

Oregon State University, Mol Nutr Food Res. 2012 Aug;56(8):1259-69.

"Structure-function relationships of anthocyanins from various anthocyanin-rich extracts on the inhibition of colon cancer cell growth.", Jing P, Bomser JA, Schwartz SJ, He J, Magnuson BA, Giusti MM.

Department of Food Science and Technology, The Ohio State University, J Agric Food Chem. 2008 Oct 22;56(20):9391-8

"Radish (Raphanus sativus L. leaf) ethanol extract inhibits protein and mRNA expression of ErbB(2) and ErbB(3) in MDA-MB-231 human breast cancer cells." ,

Kim WK, Kim JH, Jeong da H, Chun YH, Kim SH, Cho KJ, Chang MJ., Nutr Res Pract. 2011 Aug;5(4):288-93.

«Capsaicin, a component of red peppers, inhibits the growth of androgen-independent, p53 mutant prostate cancer cells.» Mori A, Lehmann S, O'Kelly J, Kumagai T, Desmond JC, Pervan M, McBride WH, Kizaki M, Koeffler HP., Cancer Res. 2006 Mar 15;66(6):3222-9.

“Effects of capsaicin in prostate cancer cells” , D?az-Laviada I., Future Oncol. 2010 Oct;6(10):1545-50.

Involvement of the phosphoinositide 3-kinase/Akt pathway in apoptosis induced by capsaicin in the human pancreatic cancer cell line PANC-1., Zhang JH, Lai FJ, Chen H, Luo J, Zhang RY, Bu HQ, Wang ZH, Lin HH, Lin SZ., Oncol Lett. 2013 Jan;5(1):43-48

Creţu E, Trifan A, Vasincu A, Miron A.Plant-derived anticancer agents - curcumin in cancer prevention and treatment. Rev Med Chir Soc Med Nat Iasi. 2012 Oct-Dec;116(4):1223-9.

Chen CF, Li YD, Xu Z. [Chemical principles and bioactivities of blueberry]. Yao Xue Xue Bao. 2010 Apr;45(4):422-9.

Stoewsand GS, Anderson JL, Munson L. Protective effect of dietary brussels sprouts against mammary carcinogenesis in Sprague-Dawley rats. Cancer Lett. 1988 Mar;39(2):199-207.

Li WQ, Kuriyama S, Nagai M, Hozawa A, Nishino Y, Tsuji I, Citrus consumption and cancer incidence: the Ohsaki cohort study, Int. J. Cancer: 127, 1913–1922 (2010)

Bae JM, Lee EJ, Guyatt G, Citrus Fruit Intake and Pancreatic Cancer Risk A Quantitative Systematic Review, (Pancreas 2009;38: 168Y174)

Song JK, Bae JM, Citrus Fruit Intake and Breast Cancer Risk: A Quantitative Systematic Review, J Breast Cancer 2013 March; 16(1): 72-76

Gongalez CA, Salas-Salvado J, The potential of nuts in the prevention of cancer, British Journal of Nutrition (2006), 96, Suppl. 2, S87–S94

WCRF, & AICR: World Cancer Research Fund & American Investigation of Cancer Research (1997) Food, Nutrition and the Prevention of Cancer: a global perspective. Menasha, USA: BANTA Book Group.

Roupas P, Keogh J, Noakes M, et al (2012). The role of edible mushrooms in health: Evaluation of the evidence. J Funct Foods, 4, 687-709

Aesun Shin , Jeongseon Kim , Sun-Young Lim , Gaeul Kim , Mi-Kyung Sung , Eun-Sook Lee & Jungsil Ro (2010) Dietary Mushroom Intake and the Risk of Breast Cancer Based on Hormone Receptor Status, Nutrition and Cancer, 62:4, 476-483, DOI: 10.1080/01635580903441212/

American Institute for Cancer Research (AICR) at http://www.aicr.org/foods-that-fight-cancer/apples.html#research

-Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: a Global Perspective and the 2011 Continuous Update Project (CUP): Colorectal Cancer.

American Institute for Cancer Research (AICR) διαθέσιμο στο http://www.aicr.org/foods-that-fight-cancer/legumes.html#research

-Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: a Global Perspective and the 2011 Continuous Update Project (CUP): Colorectal Cancer.

Examine.com: Independent compendium on supplementation and nutrition διαθέσιμο στο http://examine.com/supplements/Beet+Root/

-Kapadia GJ, Rao GS, Ramachandran C, Iida A, Suzuki N, Tokuda H. Synergistic cytotoxicity of red beetroot (Beta vulgaris L.) extract with doxorubicin in human pancreatic, breast and prostate cancer cell lines. J Complement Integr Med. 2013 Jun 26;10(1):1-10.

-Zhang Q, Pan J, Wang Y, Lubet R, You M. Beetroot red (betanin) inhibits vinyl carbamate- and benzo(a)pyrene-induced lung tumorigenesis through apoptosis. Mol Carcinog. 2013 Sep;52(9):686-91.

-Kapadia GJ, Azuine MA, Rao GS, Arai T, Iida A, Tokuda H. Cytotoxic effect of the red beetroot (Beta vulgaris L.) extract compared to doxorubicin (Adriamycin) in the human prostate (PC-3) and breast (MCF-7) cancer cell lines. Anticancer Agents Med Chem. 2011 Mar;11(3):280-4.

-Lechner JF, Wang LS, Rocha CM, Larue B, Henry C, McIntyre CM, Riedl KM, Schwartz SJ, Stoner GD. Drinking water with red beetroot food color antagonizes esophageal carcinogenesis in N-nitrosomethylbenzylamine-treated rats. J Med Food. 2010 Jun;13(3):733-9.

Butt AJ, Roberts CG, Seawright AA, Oelrichs PB, Macleod JK, Liaw TY, Kavallaris M, Somers-Edgar TJ, Lehrbach GM, Watts CK, Sutherland RL « A novel plant toxin, persin, with in vivo activity in the mammary gland, induces Bim-dependent apoptosis in human breast cancer cells.» Mol Cancer Ther. 2006 Sep;5(9):2300-9.

Escrich E, Moral R, Solanas M. «Olive oil, an essential component of the Mediterranean diet, and breast cancer.» Public Health Nutr. 2011 Dec;14(12A):2323-32. doi: 10.1017/S1368980011002588.

Lim D., Junk NYP “ Activation of caspase-8 contributes induction of apoptosis in HCT-116 human colon cancer cells by the dietary compound fisetin “,The FASEB Journal. 2007;21:352.7

Wu MS, Lien GS, Shen SC, Yang LY, Chen YC. “HSP90 Inhibitors, Geldanamycin and Radicicol, Enhance Fisetin-Induced Cytotoxicity via Induction of Apoptosis in Human Colonic Cancer Cells.” Evid Based Complement Alternat Med. 2013;2013:987612. doi: 10.1155/2013/987612. Epub 2013 Jun 11.

Hannum SM.Potential impact of strawberries on human health: a review of the science. Crit Rev Food Sci Nutr. 2004;44(1):1-17.

McDougall GJ, Ross HA, Ikeji M, Stewart D. Berry extracts exert different antiproliferative effects against cervical and colon cancer cells grown in vitro. J Agric Food Chem. 2008 May 14;56(9):3016-23.

Sengupta A, Ghosh S, Bhattacharjee S. Allium vegetables in cancer prevention: an overview. Asian Pac J Cancer Prev. 2004 Jul-Sep;5(3):237-45.

Galeone C, Pelucchi C, Dal Maso L, Negri E, Montella M, Zucchetto A, Talamini R, La Vecchia C. Allium vegetables intake and endometrial cancer risk. Public Health Nutr. 2009 Sep;12(9):1576-9.

Spencer L, Mann C, Metcalfe M, Webb M, Pollard C, Spencer D, Berry D, Steward W, Dennison A. The effect of omega-3 FAs on tumour angiogenesis and their therapeutic potential. Eur J Cancer. 2009 Aug;45(12):2077-86.

Brasky TM, Till C, White E, Neuhouser ML, Song X, Goodman P, Thompson IM, King IB, Albanes D, Kristal AR. Serum phospholipid fatty acids and prostate cancer risk: results from the prostate cancer prevention trial. Am J Epidemiol. 2011 Jun 15;173(12):1429-39.

Park CH, Myung SK, Kim TY, Seo HG, Jeon YJ, Kim Y; Korean Meta-Analysis (KORMA) Study Group. Coffee consumption and risk of prostate cancer: a meta-analysis of epidemiological studies. BJU Int. 2010 Sep;106(6):762-9.

Shafique K, McLoone P, Qureshi K, Leung H, Hart C, Morrison D. Coffee consumption and prostate cancer risk: further evidence for inverse relationship. Nutr J. 2012 Jun 13;11(1):42.

Wilson KM, Kasperzyk JL, Rider JR, Kenfield S, van Dam RM, Stampfer MJ, Giovannucci E, Mucci LA. Coffee consumption and prostate cancer risk and progression in the Health Professionals Follow-up Study. J Natl Cancer Inst. 2011 Jun 8;103(11):876-84. Epub 2011 May 17.

Yu X, Bao Z, Zou J, Dong J. Coffee consumption and risk of cancers: a meta-analysis of cohort studies. BMC Cancer. 2011 Mar 15;11:96.

Rockefeller L.S. Bromelain. Complementary Therapies, Herbs, and Other OTC Agents. Feb 2011 

Maurer HR. Bromelain: biochemistry, pharmacology and medical use. Cell Mol Life Sci. 2001 Aug;58(9):1234-45

Bromelain. June 2011. http://www.cancer.org/treatment/treatmentsandsideeffects/complementaryandalternativemedicine/herbsvitaminsandminerals/bromelain

Martin MA, Goya L and Ramos S. Potential for preventive effects of cocoa and cocoa polyphenols in cancer. Food Chem Toxicol. 2013 Jun;56:336-51.

Cocoa Froths With Cancer-Preventing Compounds. Nov 2003 http://www.sciencedaily.com/releases/2003/11/031119080419.htm

Gila1 A., Ortegaa RM and Maldonado J. Wholegrain cereals and bread: a duet of the Mediterranean diet for the prevention of chronic diseases. Public Health Nutrition 2011 May; 14(12A), 2316–2322.

Diet of Resistant Starch Helps the Body Resist Colorectal Cancer. Feb 2013 http://www.sciencedaily.com/releases/2013/02/130219140716.htm

Δύναμη ολικής αλέσεως. Food Today 2002 http://www.eufic.org/article/el/nutrition/fibre/artid/wholegrain-power/

 

Διονυσία Βουτσά
Διονυσία Βουτσά Κλινική Διαιτολόγος - Διατροφολόγος
TOPICS
Τα "must" της Διατροφής
Εβδομαδίαια Μεταβολή Βάρους Θέσε τον Στόχο σου και δες πότε θα τον πετύχεις Διατροφικό Tool Βάλε στόχους στη διατροφή σου και μάθε πώς θα τους πετύχεις! Λίστα Αγορών Συμπλήρωσε το Shopping List σου, με διατροφικό νου Βασικός Μεταβολισμός Πόσο υψηλός είναι ο μεταβολισμός σου; Δείκτης Μάζας Σώματος Ποιο είναι το φυσιολογικό σου βάρος; Λεξικό Διατροφής Βρες όλους τους διατροφικούς ορισμούς