Πληθώρα διατροφικών σκανδάλων έχει καταγραφεί τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα να έχει προκληθεί στους καταναλωτές έλλειψη εμπιστοσύνης, σε μεγάλο βαθμό, τόσο προς τα ερευνητικά ιδρύματα και τους κρατικούς φορείς ελέγχου, όσο και προς τη βιομηχανία τροφίμων. Έτσι, είναι ευρέως γνωστά τα σκάνδαλα για τις διοξίνες στα πουλερικά, τη μελαμίνη στο γάλα, τα ορυκτέλαια στο ηλιέλαιο, τη διοξίνη σε αυγά, πουλερικά και χοιρινά και το αιμορραγικό στέλεχος του κολοβακτηριδίου E.Coli στα αγγουράκια. Όμως πώς έχει εξελιχθεί ο τρόπος που ενημερωνόμαστε σε τόσο σημαντικά θέματα σαν αυτά, σήμερα;
Η απάντηση δίνεται από πρόσφατες δημοσιεύσεις του περιοδικού «Public Understanding of Science», όπου ερευνητές από τη γνωστή ενημερωτική ιστοσελίδα EU funded project FoodRisC (Perceptions and communication of food risk/benefits across Europe) ανέλυσαν την κάλυψη πληροφόρισης, όσον αφορά ένα διατροφικό σκάνδαλο, τόσο από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης όσο και από τα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι η ανάγκη αυτής της έρευνας γεννήθηκε, καθώς είναι όλο και μεγαλύτερη η στροφή των καταναλωτών στη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης κι ενημέρωσης, όπως το Facebook, το Twitter, τα forums και τα blogs, με τα οποία η ενημέρωση έχει αλλάξει από μονόδρομη επικοινωνία σε αμφίδρομη και διαδραστική. Συνεπώς, φαίνεται ξεκάθαρα πόσο σημαντική είναι η επιρροή αυτών των μέσων στην ενημέρωση μας, ακόμα και σε θέματα όπως είναι η ασφάλεια των καταναλωτών ως προς τη διατροφή.
Στη μελέτη αυτή χρησιμοποιήθηκε ως case study το σκάνδαλο με τις διοξίνες στην Ιρλανδία το 2008. Το συγκεκριμένο θέμα θεωρείται στην Ιρλανδία το πρώτο τέτοιου τύπου σκάνδαλο με διεθνή αντίκτυπο και καλύφθηκε όχι μόνο από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, αλλά και από ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Συγκεκριμένα, τον Νοέμβριο του 2008, στον τυπικό έλεγχο του ιρλανδικού χοιρινού, ανιχνεύθηκαν αυξημένα επίπεδα διοξινών, τα οποία ξεπερνούσαν 200 φορές το συνιστώμενο όριο της Ευρωπαικής Ένωσης, εξαιτίας της επιμολυσμένης τροφής των χοίρων.
Οι διοξίνες είναι τοξικές ουσίες που έχουν χαρακτηρισθεί ως καρκινογόνες για τον άνθρωπο από τον Διεθνή Οργανισμό Ερευνών του Καρκίνου, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (International Agency for Research on Cancer, IARC, Lyon, France, World Health Organization) και άλλους αξιόπιστους διεθνείς οργανισμούς υγείας, αν και έχουν διατυπωθεί κάποιες αμφιβολίες ως προς το αν θα πρέπει να χαρακτηρισθεί ως γνωστό καρκινογόνο ή ως πιθανό καρκινογόνο. Παράλληλα όμως έχουν διαπιστωθεί κι άλλες σοβαρές παθήσεις που προκαλούνται από τις διοξίνες, όπως χλωρακμή, επιπλοκές στην ανάπτυξη του νευρικού συστήματος, τη λειτουργία του αναπαραγωγικού και του ενδοκρινικού συστήματος, κ.ά.
Έτσι, τον Δεκέμβριο του 2008, η Ιρλανδική κυβέρνηση ανακοίνωσε συνολική ανάκληση όλων των πιθανώς μολυσμένων προϊόντων χοιρινού κρέατος. Για τους επόμενους δύο μήνες λοιπόν, η ομάδα έρευνας κατέγραψε τα εξής μέσα πληροφόρησης, στα οποία σχολιάστηκε ή αναλύθηκε το θέμα αυτό: 141 έντυπα άρθρα εφημερίδων, 107 θέσεις blog και forum και 68 Tweets, τα οποία δημοσιεύθηκαν τότε σε Αγγλία και Ιρλανδία. Ενώ, θα πρέπει να αναφερθεί, ότι η δημοφιλής πλατφόρμα του Facebook είχε αποκλειστεί από αυτή την έρευνα, καθώς η πλειοψηφία των αναρτήσεων ή σχολίων των χρηστών του προστατεύονται από τις ρυθμίσεις απορρήτου.
Κάθε άρθρο εφημερίδας ή κάθε κοινοποίηση σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαβάστηκε από δύο ανεξάρτητους προγραμματιστές για να καθορίσουν ορισμένες μεταβλητές ενδιαφέροντος, όπως η πηγή, η ιστορία και ο τρόπος παρουσίασης του θέματος, κ.λπ.
Κοιτώντας την πηγή της είδησης, τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης στηρίχθηκαν κυρίως σε πηγές εκτός Διαδικτύου, όπως συνεντεύξεις σε εμπειρογνώμονες ή προμηθευτές τροφίμων, ενώ τα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποίησαν πηγές είτε από το διαδίκτυο είτε εκτός (π.χ. BBC και Reuters). Μάλιστα, στο Twitter καταγράφηκαν σχόλια και αναρτήσεις που αντιστοιχούσαν σχεδόν στο 90% της πληροφόρησης απ’ ότι σε εφημερίδες ή άλλες πηγές.
Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι τα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανταποκρίνονται ταχύτερα, χάρη στην ικανότητά τους να παρέχουν στιγμιαία απαντήσεις χωρίς τη χρονική υστέρηση που διέπει τις διαδικασίες των κλασικών μέσων. Επιπλέον, στα πρώτα, οι αναφορές που γίνονται σε αυτά, δεν περιορίζονται όπως στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, όπου επιλέγονται ειδήσεις με βάση την «αξία» τους, πράγμα που επηρεάζει ταχύτερα τη μείωση της κάλυψης θεμάτων από αυτά.
Ακόμη, στην έρευνα αυτή, εξετάστηκαν οι διαφορές ανάμεσα στον τρόπο παρουσίασης του θέματος ανάμεσα στα διάφορα μέσα, όπου δεν παρατηρήθηκαν ιδιαιτερες διαφορές, πέρα από το ότι τα παραδοσιακά μέσα παρουσιάζαν το θέμα με περισσότερο τρομακτικούς τίτλους, σε σχέση με το κυρίως κείμενο, ενώ στα blog και τα φόρουμ παρατηρήθηκε το αντίθετο. Σύμφωνα με τους ερευνητές, αυτό θα μπορούσε να εξηγηθεί από το γεγονός ότι ορισμένα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης επέλεξαν να εντυπωσιάσουν, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι συνέπειες της χρήσης των αρνητικών λέξεων στην ψυχολογία των καταναλωτών.
Τέλος, αυτό που κυρίως διαπιστώθηκε, ήταν ότι τα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης έφθασαν σε υψηλότερο επίπεδο κάλυψης απ’ό,τι τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Αλλά βασικά, σε σύγκριση με τα αυτά, τα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης καλύπτουν κυρίως θέματα σχετικά με την παγκόσμια αντίδραση, τον χειρισμό των κυβερνήσεων και το πώς οι ζωές των πολιτών που πλήττονται από την κρίση. Αντίθετα, τα παραδοσιακά μέσα πληροφόρησης κάλυψαν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της αιτίας και των μακροοικονομικώς επιπτώσεων της κρίσης.
Καθώς λοιπόν, ο κόσμος φαίνεται να βρίσκεται σε ένα σημείο καμπής, το ίδιο συμβαίνει με όλα τα θέματα που μας αφορούν, όπως είναι η ενημέρωση μας γενικότερα, αλλά και ειδικότερα ως προς την ασφάλεια των τροφίμων που καταναλώνουμε. Γι’ αυτό και οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι σημαντικό για τους καταναλωτές να επιλέγουν να ενημερώνονται και με τους δύο τρόπους για να έχουν μια ευρύτερη αντίληψη των θεμάτων, αφού πλέον η πληροφόρηση μόνο από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης φαίνεται να είναι πλέον ελλειπής.
