Οι νέες απαιτήσεις για τις ενδείξεις στα τρόφιμα

Στις 13 Δεκεμβρίου ξεκίνησε η εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 1169/2011, που υποχρεώνει τους υπευθύνους των επιχειρήσεων τροφίμων σε νέες απαιτήσεις για τις ενδείξεις στα τρόφιμα. Για την καλύτερη ενημέρωση των αναγνωστών του το περιοδικό Meat News (τεύχος 22 - Δεκέμβριος 14) δημοσίευσε το παρακάτω άρθρο που ετοίμασαν οι Δημήτρης και Κεραμυδάς και Ολυμπία Χατζημπύρου, από την εταιρεία HYGENIUS ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ.

Με την έναρξη της εφαρμογής του Κανονισμού (ΕΚ) 1169/2011 (από 13-12-2014) καθιερώνεται πλέον η υποχρέωση των υπεύθυνων επιχειρήσεων τροφίμων για μια πιο συγκεκριμένη και πλήρη παροχή πληροφοριών σχετικά με τις ενδείξεις των προϊόντων τους. Η υποχρέωση εφαρμογής του Κανονισμού περιλαμβάνει όλες τις επιχειρήσεις που βρίσκονται σε οποιοδήποτε στάδιο της τροφικής αλυσίδας, ακόμη και αυτές που διαθέτουν μη προσυσκευασμένα τρόφιμα (μονάδες ομαδικής εστίασης, επιχειρήσεις που παρασκευάζουν και πωλούν λιανικώς) καθώς ακόμη και αυτές που παρέχουν υπηρεσίες διάθεσης τροφίμων (προσυσκευασμένων και μη) με επικοινωνία εξ αποστάσεως, με σκοπό την πλήρη ενημέρωση του τελικού καταναλωτή.

Ο ορισμός λοιπόν του προσυσκευασμένου τροφίμου που μας δίνεται από τον Κανονισμό είναι η χωριστή μονάδα προς πώληση που προορίζεται να παρουσιασθεί ως έχει στον τελικό καταναλωτή και στις μονάδες ομαδικής εστίασης και αποτελείται από ένα τρόφιμο και τη συσκευασία μέσα στην οποία έχει τοποθετηθεί πριν από τη διάθεσή του προς πώληση, είτε η συσκευασία αυτή καλύπτει το τρόφιμο ολικά είτε μόνο εν μέρει, αλλά εν πάση περιπτώσει κατά τρόπο που να μην είναι δυνατόν να τροποποιηθεί το περιεχόμενο χωρίς να ανοιχθεί ή να τροποποιηθεί η συσκευασία (ο ορισμός αυτός αναφέρεται και στο άρθρο 2 – στοιχείο η του Ν. 4177/ 2013). Ο υπεύθυνος κάθε επιχείρησης τροφίμων είναι αρμόδιος για την παροχή πληροφοριών για κάθε προσυσκευασμένο κωδικό της επιχείρησής του, ο οποίος διατίθεται στην αγορά ή σε περίπτωση που ο συγκεκριμένος υπεύθυνος δεν είναι εγκατεστημένος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τότε την ευθύνη για την σωστή επισήμανση την έχει ο εισαγωγέας στην αγορά της Ευρωπαίκής Ένωσης. Επίσης ο υπεύθυνος κάθε επιχείρησης τροφίμων δεν επιτρέπεται να τροποποιεί τις πληροφορίες που συνοδεύουν κάποιο τρόφιμο, οι οποίες δεν πρέπει να είναι σε καμία περίπτωση παραπλανητικές όσο αφορά τα χαρακτηριστικά του. 

Οι υποχρεωτικές ενδείξεις

• Η απαίτηση πλέον σχετικά με τις υποχρεωτικές ενδείξεις που πρέπει να αναγράφονται στις συσκευασίες των τροφίμων είναι οι εξής:
• Η ονομασία του τροφίμου. Η ονομασία του τροφίμου είναι η νόμιμη ονομασία του ή η συνήθης ονομασία του τροφίμου ή ειδάλλως παρέχεται περιγραφική ονομασία του τροφίμου. Η ονομασία του τροφίμου δεν αντικαθίστανται από προστατευόμενη ως πνευματική ιδιοκτησία εμπορική ονομασία. Περιλαμβάνει ή συνοδεύεται από ενδείξεις της φυσικής κατάστασης του τροφίμου ή της ειδικής επεξεργασίας που έχει υποστεί (π.χ. σε σκόνη, κατεψυγμένο εκ νέου, βαθειάς / ταχείας κατάψυξης, συμπυκνωμένο, καπνιστό) σε κάθε περίπτωση που η παράλειψη αυτής της πληροφορίας θα μπορούσε να παραπλανήσει τον αγοραστή. Στην περίπτωση τροφίμων που έχουν καταψυχθεί πριν από την πώληση και τα οποία πωλούνται αποψυγμένα, η ονομασία του τροφίμου συνοδεύεται από την ένδειξη «αποψυγμένο». Η παρούσα απαίτηση δεν εφαρμόζεται στις ακόλουθες περιπτώσεις: α) συστατικά που περιέχονται στο τελικό προϊόν, β) τρόφιμα για τα οποία η κατάψυξη είναι τεχνολογικά απαραίτητο στάδιο της διεργασίας παραγωγής, γ) τρόφιμα για τα οποία η απόψυξη δεν έχει αρνητική επίπτωση στην ασφάλεια ή στην ποιότητα του τροφίμου (σύμφωνα με το Παράρτημα VI του Κανονισμού).
• Ο κατάλογος των συστατικών (ο εν λόγω κατάλογος περιλαμβάνει όλα τα συστατικά του τροφίμου, κατά φθίνουσα σειρά περιεκτικότητας ως προς το βάρος, όπως καταγράφηκαν κατά τη στιγμή της χρησιμοποίησής τους στην παρασκευή του τροφίμου). Δεν απαιτείται κατάλογος συστατικών για προϊόντα που αποτελούνται από ένα μόνο συστατικό στα οποία η ονομασία του τροφίμου είναι η ίδια με την ονομασία του συστατικού, ή η ονομασία του τροφίμου επιτρέπει τον καθορισμό της φύσης του συστατικού.
• Κάθε συστατικό ή τεχνολογικό βοήθημα που προκαλεί αλλεργίες ή δυσανεξίες και χρησιμοποιείται στην παραγωγή ή παρασκευή ενός τροφίμου και εξακολουθεί να υπάρχει στο τελικό προϊόν, ακόμη και σε τροποποιημένη μορφή.
• H ποσότητα ορισμένων συστατικών ή κατηγοριών συστατικών. Η αναγραφή της ποσότητας ενός συστατικού ή κατηγορίας συστατικών που χρησιμοποιούνται στην παρασκευή ή επεξεργασία ενός τροφίμου απαιτείται όταν το εν λόγω συστατικό ή κατηγορία συστατικών: α) εμφανίζεται στην ονομασία του τροφίμου ή ο καταναλωτής το συνδέει, συνήθως, με την ονομασία αυτή, β) διακρίνεται σαφώς στην επισήμανση, με λέξεις, εικόνες ή γραφική απεικόνιση, γ) έχει ουσιαστική σημασία για τον χαρακτηρισμό ενός τροφίμου και για τη διάκρισή του από προϊόντα με τα οποία είναι δυνατόν να συγχέεται λόγω της ονομασίας ή της εμφάνισής του.
• Η καθαρή ποσότητα του τροφίμου, σε μονάδες όγκου για τα υγρά προϊόντα, σε μονάδες μάζας για τα υπόλοιπα προϊόντα.
• Η ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας και η τελική ημερομηνία ανάλωσης («ανάλωση έως…»). Στην περίπτωση τροφίμων τα οποία είναι μικροβιολογικώς ιδιαίτερα ευαλλοίωτα και τα οποία για τον λόγο αυτό ενδέχεται, έπειτα από σύντομο χρονικό διάστημα, να συνιστούν άμεσο κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία, η ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας αντικαθίσταται από την τελική ημερομηνία ανάλωσης. Αφού παρέλθει η τελική ημερομηνία ανάλωσης, το τρόφιμο θεωρείται μη ασφαλές σύμφωνα με το άρθρο 14, §2 - §5 του Ε.Κ. 178/2002. Για το κατεψυγμένο κρέας, για τα κατεψυγμένα παρασκευάσματα κρέατος και για κατεψυγμένα μη μεταποιημένα προϊόντα αλιείας απαιτείται και η ημερομηνία κατάψυξης ή ημερομηνία πρώτης κατάψυξης σε περιπτώσεις που το προϊόν έχει καταψυχθεί περισσότερες από μία φορές.
• Τυχόν ιδιαίτερες συνθήκες αποθήκευσης και/ή συνθήκες χρήσης. Για να είναι δυνατή η διατήρηση ή η χρήση των τροφίμων μετά το άνοιγμα της συσκευασίας, αναγράφονται οι συνθήκες διατήρησης και/ή η προθεσμία κατανάλωσης, κατά περίπτωση.
• Το όνομα ή η εμπορική επωνυμία και η διεύθυνση του υπευθύνου επιχείρησης τροφίμων. 

Προέλευση και διατροφική δήλωση

• Η χώρα καταγωγής ή ο τόπος προέλευσης. Για την συγκεκριμένη ένδειξη ισχύει η ΚΥΑ 412/ 8932, ΦΕΚ 149 Τ΄Β/ 2012, η οποία αναφέρει ότι οι επιχειρήσεις που ασχολούνται με την σφαγή ζώων, εμπορία, διακίνηση, τεμαχισμό, τυποποίηση κρέατος, υποχρεούνται κατά τη διακίνηση του κρέατος, να αναγράφουν στα εμπορικά έγγραφα και σε κάθε μορφής σήμανση των προϊόντων τους, την καταγωγή – προέλευση του κρέατος που διακινούν, δηλαδή για το βόειο, χοίρειο και αιγοπρόβειο κρέας, ως «καταγωγή – προέλευση» θεωρείται η χώρα στην οποία έχει γεννηθεί, εκτραφεί και σφαγεί το ζώο ή η χώρα γέννησης του ζώου από το οποίο προέρχεται το κρέας. Από την αναγραφή της καταγωγής εξαιρούνται τα κεφαλάκια αρνιών. Για το κρέας των πουλερικών και των κονίκλων, κριτήριο κατάταξής τους σχετικά με την καταγωγή – προέλευση αποτελεί η χώρα σφαγής. Στην περίπτωση που η χώρα σφαγής είναι η Ελλάδα ενώ η χώρα εκτροφής των πτηνών δεν είναι η Ελλάδα, κριτήριο για την κατάταξη είναι η χώρα τοποθέτησης των νεοσσών προς πάχυνση ή η χώρα προέλευσης των πτηνών. Για το κρέας ειδικής κατηγορίας, όπως ελληνικής εκτροφής άνω των 5 μηνών, βιολογικής εκτροφής και βόειο κρέας ποιότητος, επιπλέον της ως άνω αναγραφής της καταγωγής − προέλευσης, αναγράφονται και τα αρχικά της ειδικής αυτής κατηγορίας ή και η αντίστοιχη σήμανση, όπως «χώρα καταγωγής – προέλευσης» – ΕΛΛΗΝ. ΕΚΤΡ. ΑΝΩ ΤΩΝ 5 ΜΗΝΩΝ. Εξαίρεση της παραπάνω απαίτησης αποτελούν τα παρασκευάσματα κρέατος και τα προϊόντα με βάση το κρέας σύμφωνα με την §2 στοιχείο α της συγκεκριμένης ΚΥΑ 412/ 8932, ΦΕΚ 149 Τ΄Β/ 2012.
• Οδηγίες χρήσης, εφόσον η παράλειψή τους θα δυσχέραινε τη σωστή χρήση του τροφίμου.
• Για τα ποτά με περιεκτικότητα σε αιθυλική αλκοόλη μεγαλύτερη από 1,2% κατ’ όγκον, η αναγραφή του αποκτηθέντος κατ’ όγκον αλκοολικού τίτλου.
• Διατροφική δήλωση. Η απαίτηση για υποχρεωτική διατροφική δήλωση εφαρμόζεται από την 13η Δεκεμβρίου 2016 και θα περιλαμβάνει τα ακόλουθα: α) ενεργειακή αξία, και β) ποσότητες λιπαρών, κορεσμένων, υδατανθράκων, σακχάρων, πρωτεϊνών και αλατιού καθώς επίσης και με αναγραφή των ποσοτήτων ενός ή περισσοτέρων από τα εξής: α) μονοακόρεστα, β) πολυακόρεστα, γ) πολυόλες, δ) άμυλο, ε) εδώδιμες ίνες, στ) οποιεσδήποτε από τις βιταμίνες ή τα ανόργανα συστατικά που αναφέρονται στο παράρτημα XIII του Κανονισμού. Τα τρόφιμα που διατέθηκαν στην αγορά ή επισημάνθηκαν πριν από τις 13 Δεκεμβρίου 2016 και δεν συμμορφώνονται σχετικά με την αναγραφή της διατροφικής δήλωσης, δύνανται να διατίθενται στην εμπορία μέχρις εξαντλήσεως των αποθεμάτων τους (άρθρο 54, §1 του ΕΚ 1169/2011).

Προϊόντα μικρής επιφάνειας και εξωτερική συσκευασία

Τα παραπάνω αποτελούν τις προαπαιτούμενες ενδείξεις για την σωστή ετικέτα ενός προσυσκευασμένου προϊόντος καθώς επίσης να αναφέρουμε και ότι η επισήμανση πρέπει να είναι σε γλώσσα που γίνεται εύκολα κατανοητή από τους καταναλωτές των κρατών μελών στα οποία πωλείται το τρόφιμο (άρθρο 15 του ΕΚ 1169/ 2011). Επίσης στο άρθρο 11 του Κώδικα Τροφίμων & Ποτών αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι απαγορεύεται το εμπόριο τροφίμων, τα οποία προορίζονται για εσωτερική κατανάλωση όταν οι ενδείξεις δεν αναγράφονται στα Ελληνικά.

Τι γίνεται όμως για τα προσυσκευασμένα προϊόντα στα οποία η μεγαλύτερη επιφάνεια της συσκευασίας τους έχει εμβαδόν μικρότερο από 10 cm2; Σε αυτή την περίπτωση λοιπόν ο Κανονισμός αναφέρει πως υποχρεωτική είναι η αναγραφή μόνο των παρακάτω ενδείξεων:

• Η ονομασία του τροφίμου.
• Κάθε συστατικό ή τεχνολογικό βοήθημα που προκαλεί αλλεργίες ή δυσανεξίες.
• Η καθαρή ποσότητα του τροφίμου.
• Η ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας και η τελική ημερομηνία ανάλωσης («ανάλωση έως»).

Τι απαιτεί ο Κανονισμός σχετικά με τις ενδείξεις που πρέπει να έχει η ετικέτα στην εξωτερική συσκευασία (Β΄ συσκευασία) των προσυσκευασμένων τροφίμων που διατίθενται στην αγορά; Οι υπεύθυνοι επιχειρήσεων τροφίμων για την εφαρμογή του παραπάνω πρέπει να μεριμνούν ώστε να αναγράφονται οι παρακάτω ενδείξεις:

• Η ονομασία του τροφίμου.
• Η ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας και η τελική ημερομηνία ανάλωσης.
• Οι ιδιαίτερες συνθήκες αποθήκευσης και/ή συνθήκες χρήσης. 
• Το όνομα ή η εμπορική επωνυμία και η διεύθυνση του υπευθύνου της επιχείρησης.

Οι κυρώσεις για τη μη συμμόρφωση

Ποιες είναι οι κυρώσεις που επιβάλλονται σε περίπτωση που εντοπιστούν μη συμμορφώσεις σχετικά με τα παραπάνω από τις Αρμόδιες Ελεγκτικές Αρχές;

Εδώ υπάρχει μια αντίθεση για την συγκεκριμένη μη συμμόρφωση. Αν ο έλεγχος πραγματοποιηθεί από υπαλλήλους των Διευθύνσεων Ανάπτυξης & Εμπορίου οι οποίοι έχουν καθήκοντα ειδικού ανακριτικού υπαλλήλου (άρθρο 18 Ν. 4177/ 2013, ΦΕΚ Α΄) και εφαρμόζουν το άρθρο 10 της ΥΑ Α2-718 (ΦΕΚ 2090, Τ΄Β, 31-07-2014) Κανόνες ΔΙ.Ε.Π.Π.Υ., τότε σύμφωνα με αυτό θα πρέπει να επιβάλουν στους παραβάτες διοικητικό πρόστιμο ως εξής:

• Για μη αναγραφή ενδείξεων χίλια ευρώ (1.000€) ανά κωδικό προϊόντος.
• Για ελλιπή αναγραφή ενδείξεων πεντακόσια ευρώ (500€) ανά κωδικό προϊόντος.
• Για ανακριβή ή παραπλανητική αναγραφή ενδείξεων δυο χιλιάδες ευρώ (2.000€) ανά κωδικό.

Αυτό που πρέπει να προσέξουμε είναι ότι στο Ν. 4177/ 2013, ΦΕΚ Α΄ (άρθρο 17 §3) αναφέρεται χαρακτηριστικά πως οι ποινικές και οι διοικητικές κυρώσεις που επιβάλλονται σε επιχειρήσεις που δεν συμμορφώνονται με τη νομοθεσία περί τροφίμων καθορίζονται από τις διατάξεις των ειδικότερων περί ελέγχου τροφίμων νόμων και των σχετικών κανονιστικών πράξεων που έχουν θεσπίσει οι Κεντρικές Αρμόδιες Αρχές. Δηλαδή μας λέει πως για τέτοια θέματα γίνεται εφαρμογή ουσιαστικά των διατάξεων του νέου Κυρωτικού Ν. 4235/ 2014 ΦΕΚ 32 Τ΄Α, όπου στο άρθρο 6 §2 αυτού, αναφέρεται ότι σε περίπτωση εντοπισμού Μη Κανονικών τροφίμων ως προς την επισήμανση, την έλλειψη αναγραφής των ενδείξεων στην ελληνική γλώσσα, μη κανονικών ως προς τις εκάστοτε προδιαγραφές και κανόνες παραγωγής και εμπορίας, τότε η αρμόδια Αρχή θα προβαίνει πριν από την δέσμευση των τροφίμων σε διατύπωση συστάσεων, τάσσοντας εύλογο χρόνο συμμόρφωσης και αν σε επανέλεγχο δεν υπάρξει συμμόρφωση τότε αυτό συνεπάγεται διοικητικές κυρώσεις που αντιστοιχούν στο ποσό των 500 – 30.000 € (άρθρο 23 §2β, στοιχείο 14, Ν. 4235, ΦΕΚ 32/ 2014).

Τι ισχύει για τα μη προσυσκευασμένα τρόφιμα;

Για τα τρόφιμα που προσφέρονται μη προσυσκευασμένα για πώληση στον τελικό καταναλωτή, ή σε μονάδες ομαδικής εστίασης, ή για τα τρόφιμα που συσκευάζονται στον τόπο πώλησης, εφόσον το ζητήσει ο αγοραστής, ή προσυσκευάζονται για άμεση πώληση η παροχή των ενδείξεων που είναι υποχρεωτική, είναι η αναγραφή κάθε συστατικού ή τεχνολογικού βοηθήματος που προέρχεται από ουσία ή προϊόν το οποίο προκαλεί αλλεργίες ή δυσανεξίες, χρησιμοποιείται στην παραγωγή ή παρασκευή ενός τροφίμου και εξακολουθεί να υπάρχει στο τελικό προϊόν, ακόμη και σε τροποποιημένη μορφή (άρθρο 44 του ΕΚ 1169/2011).

Η εφαρμογή του Κανονισμού μπορεί να ξεκίνησε από αυτό τον μήνα, όμως οι αρμόδιες Αρχές έχουν προβλέψει τον τρόπο με τον οποίο θα ενημερώνεται ο καταναλωτής σχετικά με την παραπάνω απαίτηση; Στις μονάδες ομαδικής εστίασης πώς μπορεί να έχει εφαρμογή;

Θα πρέπει, λοιπόν, με κάποιο τρόπο ο καταναλωτής σε μια επιχείρηση μαζικής εστίασης να ενημερώνεται για τις ουσίες που προκαλούν αλλεργίες ή δυσανεξίες και οι οποίες βρίσκονται στα γεύματα που διαθέτει η επιχείρηση. Δηλαδή θα πρέπει ή να υπάρχει κάποια πινακίδα σε εμφανές σημείο της επιχείρησης με την ανάλογη ενημέρωση, πιθανώς θα πρέπει να υπάρχει κάποια ενημέρωση – ένδειξη στους τιμοκαταλόγους ώστε οι καταναλωτές που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες να ενημερώνονται από το προσωπικό το οποίο να τους χορηγεί κάποια σχετική λίστα με τις ουσίες που προκαλούν αλλεργίες και αυτές βρίσκονται στα γεύματα που διαθέτει η επιχείρηση κ.λπ. Αυτό τον κατάλογο με τις ουσίες που προκαλούν αλλεργίες ή δυσανεξίες θα πρέπει οι υπεύθυνοι των επιχειρήσεων τροφίμων να φροντίζουν να τον αναθεωρούν κάθε φορά που βγάζουν νέα προϊόντα, νέους κωδικούς για άμεση κατανάλωση.

Μπορείτε να βρείτε στο meatnews.gr το κείμενο του Κανονισμού 1169/2011 

Πηγή: www.meatnews.gr