Ο δρ. Aντώνης Ζαμπέλας, Αναπληρωτής Καθηγητής Διατροφής του Ανθρώπου, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών έδωσε συνέντευξη στη συντακτική ομάδα του medNutrition για τη επίδραση των στερολών στην αντιμετώπιση της χοληστερόλης. Στο κομμάτι των παθήσεων συνεισέφερε τις γνώσεις του ο δρ. Δημήτριος Ρίχτερ, Διευθυντής Β’ Καρδιολογικής Κλινικής Ευρωκλινικής Αθηνών.
Φυτικές στερόλες
Τι είναι οι στερόλες και πού τις συναντάμε;
Οι φυτοστερόλες εντοπίζονται στις μεμβράνες των φυτικών κυττάρων. Έχουν ταυτοποιηθεί περισσότερες από 40 φυτικές στερόλες, ενώ οι χημικές δομές τους είναι παρόμοιες με αυτή της χοληστερόλης. Η μόνη πηγή φυτοστερολών για τον άνθρωπο είναι μέσω της διατροφής. Οι φυτοστερόλες εντοπίζονται σε όλα τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης, όπως φυτικά έλαια (λάδι από καλαμπόκι, από σπόρους ελαιοκράμβης, σογιέλαιο, ελαιόλαδο, ψωμί ολικής άλεσης, ψωμί από κριθάρι, φρούτα όπως το μήλο, το πορτοκάλι, λαχανικά όπως το μπρόκολο, λαχανάκια Βρυξελλών, μπιζέλια και ξηροί καρποί όπως τα αμύγδαλα, κάσιους και τα φυστίκια).
Οι στερόλες μειώνουν την απορρόφηση της χοληστερόλης; Με ποιο μηχανισμό επιτυγχάνεται αυτό;
Οι κύριοι μηχανισμοί δράσης που έχουν προταθεί για την εξήγηση της μείωσης της χοληστερόλης από τις φυτικές στερόλες είναι η μείωση της απορρόφησης της χοληστερόλης, η αύξηση της απέκκρισης της χοληστερόλης και η αύξηση της απέκκρισης των χολικών οξέων. Οι φυτικές στερόλες θεωρείται ότι έχουν μεγαλύτερη συγγένεια για τα μικύλλια του εντέρου συγκριτικά με τη χοληστερόλη, με αποτέλεσμα την εκτόπιση της τελευταίας από τα σωματίδια και τη μείωση του ποσοστού απορρόφησής της.
Υπάρχουν καλύτερα αποτελέσματα στη μείωση της χοληστερόλης όταν οι φυτοστερόλες συνδυάζονται με άλλα διατροφικά “όπλα” όπως οι φυτικές ίνες και οι πρωτεΐνες σόγιας;
Σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2005, έλαβαν μέρος 34 υπερχοληστερολαιμικοί ασθενείς, όπου για 4 εβδομάδες τους δόθηκε διαιτητική παρέμβαση με φυτικές στερόλες (1 g/1000 kcal), πρωτεΐνη σόγιας (23.4 g/1000 kcal), και αδιάλυτες φυτικές ίνες (10 g/1000 kcal). Αν και είναι η μοναδική μελέτη που δείχνει μείωση της LDL χοληστερόλης έως και 33,3% στους ασθενείς που βρίσκονταν σε αυτή τη διαιτητική παρέμβαση σε σχέση με αυτούς που ακολουθούσαν δίαιτα control με στατίνη (29,6% μείωση) και σε αυτούς που ακολουθούσαν μόνο δίαιτα control (8,5% μείωση), παρόλα αυτά είναι ενδεικτική της δυναμικής που έχει η διατροφή.
Πώς επιδρούν οι στερόλες με βάση το φύλο και την ηλικία; Υπάρχει διαφοροποιήση λόγω της φυσιολογίας του γαστρεντερικου συστήματος σε διαφορετικά άτομα;
Δεν φαίνεται από τις μελέτες να υπάρχει ιδιαίτερη διαφοροποίηση στη δράση των στερολών σε σχέση με το φύλο και την ηλικία.
Ποσότητα
Ποια είναι η ποσότητα στερολών που πρέπει να προσλαμβάνουμε; Διαφοροποιείται ο στόχος σύμφωνα με την ηλικία και το φύλο;
Οι μελέτες δείχνουν μια απότομη απόκριση με δόσεις στερολών που κυμαίνονται από 0,8 με 1,6 g/ ημέρα, η οποία, όμως, σταθεροποιείτο στο ύψος της δόσης των 2,2 g/ημέρα. Τα υπάρχοντα δεδομένα υποστηρίζουν την πρόταση ότι η βέλτιστη μείωση της LDL επιτυγχάνεται με πρόσληψη περίπου 2 g/ ημέρα και δε δικαιολογείται η χορήγηση δόσεων είτε <1 g είτε >3 g/ημέρα. Η μείωση της χοληστερόλης του πλάσματος είναι δοσο-εξαρτώμενη για πρόσληψη φυτοστερολών από 1,5 έως 3 γραμμάρια και κυμαίνεται από 7 με 10% για την ολική χοληστερόλη και 8 με 15% για την LDL χοληστερόλη. Γενικά, τα εμπλουτισμένα με φυτικές στερόλες ή στανόλες τρόφιμα συνιστώνται σε άτομα με υπερχοληστερολαιμία
Μπορούμε με τη μεσογειακή διατροφή να πετύχουμε τη συνιστώμενη ποσότητα φυτικών στερολών χωρίς λήψη εμπουτισμένων τροφών;
Η διαιτητική πρόσληψη της χοληστερόλης στις Δυτικές χώρες είναι κατά μέσο όρο 400 mg/ημέρα, ενώ η διαιτητική πρόσληψη φυτικών στερολών κυμαίνεται από 150 με 350 mg/ημέρα ή υψηλότερα στην περίπτωση των χορτοφάγων (800 mg). Είναι προφανές ότι για την κατανάλωση 2 g φυτικών στερολών, η ποσότητα ορισμένων τροφίμων που πρέπει να καταναλωθεί είναι μεγάλη (μπρόκολο 4,8 kg, καρύδια 1,5 kg, σπόροι σησαμιού 500 g, ψωμί ολικής αλέσεως 100 φέτες κλπ), οπότε ακόμη κι αν κανείς συμμορφώνεται πλήρως στη μεσογειακή διατροφή δεν μπορεί να επιτύχει τη συνιστώμενη ποσότητα χωρίς τη λήψη εμπλουτισμένων τροφών.
Διατροφή
Με την κατανάλωση στερολών επηρεάζονται τα επίπεδα αντιοξειδωτικών στο αίμα;
Επειδή οι φυτικές στερόλες παρεμβαίνουν στην απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών και των καροτενοειδών, σε μερικές μελέτες έχει βρεθεί ότι τα επίπεδα της α-τοκοφερόλης, του α-καροτενίου και του β-καροτενίου μειώθηκαν μετά από την κατανάλωσή τους. Ωστόσο, μετά από διόρθωση για τη μείωση των επιπέδων της ολικής χοληστερόλης, καθώς και των επιμέρους λιποπρωτεϊνών χοληστερόλης, οι συγκεντρώσεις αυτών των βιταμινών δεν παρουσίαζαν μεταβολή.
Μειώνεται η απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών, όταν λαμβάνονται στερόλες;
Ωστόσο, οι λιποδιαλυτές βιταμίνες, A, D και Ε δεν επηρεάζονται με τον ίδιο τρόπο. Η αρνητική επίδραση επί της συγκέντρωσης των καροτενοειδών θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με την αύξηση της πρόσληψης φρούτων και λαχανικών.
Χρειάζεται να αλλάξει κανείς ραγδαία τις διατροφικές του συνήθειες παράληλα με την λήψη φυτοστερολών; Είναι εύκολο ή δύσκολο εγχείρημα;
Δεν χρειάζεται να αλλάξει κανείς ραγδαία τις διατροφικές του συνήθειες, παρά μόνο ίσως να λαμβάνει επαρκή φρούτα και λαχανικά, όπως ούτως ή άλλως συστήνεται στη μεσογειακή διατροφή. Τέλος, θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι φυτικές στερόλες μπορούν να επιφέρουν μια επιπρόσθετη και σημαντική μείωση στη συγκέντρωση της χοληστερόλης του ορού, στην περίπτωση που ήδη εφαρμόζεται δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε λίπος. Παρόλα αυτά, στη μελέτη μας, που πραγματοποιήθηκε υπό την σκέπη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, φάνηκε, ότι και με μία ελεύθερη ουσιαστικά διατροφή, δυτικού τύπου, μπορεί κανείς να επωφεληθεί από τις ευεργετικές δράσεις των στερολών.
Παθήσεις
Βοηθάει η κατανάλωση των στερολών στην αντιμετώπιση του μεταβολικού συνδρόμου;
Στο μεταβολικό σύνδρομο μολονότι η κύρια διαταραχή είναι η μειωμένη HDL και τα αυξημένα τριγλυκερίδια, όλες οι κατευθυντήριες οδηγίες δίνουν μεγάλη σημασία στη μείωση της LDL στους ασθενείς αυτούς πρωταρχικά καθώς αυτός είναι ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου από λιπιδαιμικής πλευράς. Στο πλαίσιο αυτό οι στερόλες έχουν μία πολύ καλή μείωση της LDL στους ασθενείς αυτούς οι οποίοι συνήθως δεν έχουν ιδιαίτερα ανεβασμένα τα επίπεδα της LDL και μπορεί να αποτελέσουν μία εξαίρετη βάση υγιεινοδιαιτητικής αντιμετώπισης του μεταβολικού συνδρόμου.
Ποια η επίδραση των στερολών στην κληρονομική χοληστερόλη; Σε τι βαθμό μπορεί να την μειώσει; Είναι απαραίτητη η φαρμακευτική αγωγή;
Σε αυτή τη περίπτωση μολονότι οι στερόλες μπορούν να βοηθήσουν δίνοντας μας τη μείωση της LDL που συνήθως κάνουν, περίπου 10%, συνήθως τα επίπεδα χοληστερόλης των ανθρώπων αυτών είναι πολύ υψηλά για να ρυθμιστούν μόνο με στερόλες οπότε η φαρμακευτική αγωγή είναι συνήθως απαραίτητη.
Οι στερόλες φαίνεται να επιδρούν θετικά στη μείωση της χοληστερόλης κατά την εμηνοπαυση;
Τόσο στην εμμηνόπαυση όσο και στα υπόλοιπα διαστήματα της ζωής μιας γυναίκας η αποτελεσματικότητα των στερολων είναι παρόμοια. Απλά μετά την εμμηνόπαυση αλλάζει προς το χείρον το λιπιδαιμικό προφίλ μίας γυναίκας με μείωση της HDL και αύξηση της LDL καθώς και ο συνολικός καρδιαγγειακός κίνδυνος μετά την εξαφάνιση των οιστρογόνων , οπότε τότε καθίστανται πιο σημαντική η μείωση της χοληστερόλης στη γυναίκα.
Ποια η επίδραση των φυτοστερολών στη μεταγευματικη υπερλιπιδαιμια; Για την μείωση της χοληστερόλης είναι προτιμότερη η χρήση στατίνων ή στερολών; Μπορούν να συνδυαστούν και τα δύο; Ποια είναι τα κριτήρια για την επιλογή θεραπείας;
Σίγουρα οι στατίνες είναι φάρμακα τα οποία έχουν αποδείξει τη μείωση εμφραγμάτων, εγκεφαλικών και ολικής θνησιμότητας σε ασθενείς υψηλού κινδύνου άρα η χρησιμότητα-αναγκαιότητα τους δεν συζητείται. Οι στερόλες, όπως αναφέρουν και οι κατευθυντήριες οδηγίες, έχουν θέση κυρίως στην πρωτογενή πρόληψη όπου σε συνδυασμό με την υγιεινοδιαιτητική αλλαγή συμπεριφοράς μπορούν να δώσουν ένα 10-15% περαιτέρω μείωση της LDL.
Συνδυασμός στατίνης-στερολών είναι δόκιμος και έχει δοκιμαστεί σε κλινικές μελέτες με καλά αποτελέσματα, και με τις στερόλες να δίνουν επιπρόσθετο των στατινών όφελος στη μείωση της LDL όπως θα περιμέναμε και από τα διαφορετικά σημεία στα οποία δρουν οι δύο αυτές ουσίες στον οργανισμό.
Έρευνα
Πότε, πού, σε ποιούς και με ποιό σκοπό έγινε η έρευνα;
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το 2009 με 2010, σε 120 ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο, στην Ευρωκλινική Αθηνών και στον Ευαγγελισμό. Ο επιστημονικός υπεύθυνος της μελέτης ήταν ο κ. Αντώνης Ζαμπέλας, τακτικός καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, και συνεργάτες του ήταν η κ. Ντορίνα Σιαλβέρα, υποψήφια διδάκτωρ του Γ.Π.Α, ο κ. Δημήτρης Ρίχτερ και η κ. Γεωργία Υφαντή. Ο σκοπός της έρευνας ήταν να εξετάσει τη επίδραση των στερολών στους παράγοντες κινδύνου στεφανιαίας νόσου σε ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο, όταν ακολουθούν μια δυτικού τύπου διατροφή, πλούσια σε λιπαρά και κορεσμένα λίπη.
Ποια είναι τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα;
Στη μελέτη συμμετείχαν 108 ασθενείς, στους οποίους ανατέθηκε να καταναλώνουν 2 ροφήματα φυτικών στερολών/ ημέρα (4 γρ. στερολών) ή ρόφημα γιαουρτιού χωρίς στερόλες. Μετά από 2 μήνες παρέμβασης εμπλουτισμού με φυτικές στερόλες παρατηρήθηκε σημαντική μείωση στην ολική χοληστερόλη, στην LDL χοληστερόλη, στα επίπεδα μικρών πυκνών LDL σωματιδίων, όπως επίσης στην Από-Β και στα τριγλυκερίδια στην ομάδα παρέμβασης, σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Συγκεκριμένα, η ολική χοληστερόλη μειώθηκε κατά 15,9%, η LDL χοληστερόλη κατά 20,3% και τα τριγλυκερίδια κατά 19,1%, αν και οι ασθενείς διατήρησαν τη συνήθη δυτικού τύπου δίαιτά τους.
Παρουσιάστηκαν παρενέργειες ή δυσαπορροφήσεις από την κατανάλωση των φυτοστερολών;
Αν και εξετάστηκαν δύο δείκτες συνολικής αντιοξειδωτικής ικανότητας στο πλάσμα (FRAP και ORAC), δεν φάνηκε να υπήρχε διαφορά στα επίπεδά τους, μεταξύ των δύο ομάδων παρέμβασης και ελέγχου, μετά το πέρας των 2 μηνών. Άλλες παρενέργειες δεν παρατηρήθηκαν ούτε αναφέρθηκαν από τους συμμετέχοντες.
Υπάρχει περίπτωση η απώλεια βάρους που παρατηρήθηκε στους συμμετέχοντες να οδήγησε στην μείωση της χοληστερόλης;
Ουσιαστικά η απώλεια βάρους που παρατηρήθηκε ως στατιστικά σημαντικό εύρημα (πιθανόν λόγω αυξημένης ισχύος του δείγματος), δεν ήταν κλινικά σημαντικό, καθώς δεν υπερέβει του ενός κιλού στους 2 μήνες παρέμβασης.
Ποιοι είναι οι επόμενοι ερευνητικοί σας στόχοι;
Πιθανόν η αξιολόγηση και εξέταση της επίδρασης των στερολών σε παιδιά και οι ιδιαίτερότητές τους...
