Η συσκευασία των τροφίμων υπάρχει για να κάνει τη ζωή μας ευκολότερη. Χρειαζόμαστε τη συσκευασία για να παρέχει προστασία στα τρόφιμα από το εξωτερικό περιβάλλον, για λόγους ευκολίας και την κοινοποίηση πληροφοριών στους καταναλωτές για το φαγητό, στο εσωτερικό της συσκευασίας. Οι ολοένα και αυξανόμενες απαιτήσεις των καταναλωτών όσον αφορά στην ποιότητα και στην ασφάλεια των τροφίμων που αγοράζουν καθημερινά, έχει δώσει νέες διαστάσεις παγκοσμίως στη ζήτηση των βιομηχανιών τροφίμων, σε ενεργητικές και έξυπνες συσκευασίες.
Ποιες συσκευασίες χαρακτηρίζονται «έξυπνες»;
Ως ενεργητικές και έξυπνες συσκευασίες χαρακτηρίζονται αυτές που παρατείνουν τη διάρκεια ζωής των τροφίμων ή «αντιδρούν» όταν το περιεχόμενο τρόφιμο έχει αλλοιωθεί, αλλάζοντας για παράδειγμα χρώμα και ενημερώνοντας έτσι τον καταναλωτή. Ειδικότερα για τα ευπαθή προϊόντα, αλλά και τα οινοπνευματώδη ποτά, η ανάγκη να μειωθούν οι απώλειες από αλλοιώσεις τροφίμων είναι πολύ μεγάλη.
Το σημαντικότερο μάλιστα είναι ότι υπάρχει η δυνατότητα να πληροφορείται ο καταναλωτής ή ο προμηθευτής, μέσω ενός ορατού δείκτη, αν το τρόφιμο διατηρεί τη φρεσκότητά του, εάν η συσκευασία έχει υποστεί κάποιου είδους ζημιά (π.χ. σχίσιμο, τρύπημα), αν κατά την αλυσίδα τροφοδοσίας το τρόφιμο εκτέθηκε σε καταστροφικές για την ποιότητα ή την ασφάλειά του συνθήκες και αν υπάρχει οποιασδήποτε μορφής αλλοίωση σε αυτό.
Η ιδέα της «έξυπνης» συσκευασίας χρονολογείται στο τέλος του 20ού αιώνα και οι πρώτες «έξυπνες» συσκευασίες ήταν οι γνωστοί χρονοθερμοκρασιακοί δείκτες. Πρόκειται για συσκευές που έχουν τη δυνατότητα να καταγράφουν δεδομένα χρόνου και θερμοκρασίας στο περιβάλλον του τροφίμου.
Έξυπνες συσκευασίες: Ποιος ο στόχος χρήσης τους;
Στόχος της χρήσης τους είναι ο καταναλωτής να έχει μια πιο έγκυρη από την ημερομηνία λήξης πληροφόρηση για την καταλληλότητα του τροφίμου προς κατανάλωση, μιας και ο χρόνος ζωής του έχει προβλεφθεί από τη βιομηχανία, υπό την προϋπόθεση ότι το τρόφιμο θα διατηρείται κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας, κάτι που στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει πάντα. Επιπλέον, οι χρονοθερμοκρασιακοί δείκτες δίνουν τη δυνατότητα σε επιχειρήσεις που ασχολούνται με την παραγωγή, την εμπορία ή τη διακίνηση των τροφίμων, να εντοπίσουν πιθανές αδυναμίες στην ψυκτική τους αλυσίδα.
Χρονοθερμοκρασιακοί δείκτες
Οι περισσότεροι χρονοθερμοκρασιακοί δείκτες καταδεικνύουν την πιθανή αλλοίωση του τροφίμου από την αλλαγή του χρώματός τους και κατατάσσονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες με βάση την αρχή λειτουργίας τους: στην πρώτη κατηγορία ανήκουν αυτοί που βασίζονται στο φαινόμενο της «μετανάστευσης» μιας ειδικής μπογιάς διαμέσου ενός πορώδους υλικού, το οποίο είναι θέρμο- και χρόνο-εξαρτώμενο, ενώ στη δεύτερη κατηγορία κατατάσσονται αυτοί στους οποίους λαμβάνει χώρα μια χημική αντίδραση με αποτέλεσμα μια χρωματική μεταβολή.
Παρόλο που στις περιπτώσεις που εφαρμόζονταν οι χρονοθερμοκρασιακοί δείκτες χαρίζουν στον καταναλωτή ένα αίσθημα ασφάλειας, ειδικά όταν πρόκειται για προϊόντα ευαίσθητα στις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας, δεν υπήρχε μέριμνα για την ανίχνευση αλλοιώσεων που οφείλονται στην παρουσία κάποιου αερίου ή μικροοργανισμού στο τρόφιμο.
Νανο-αισθητήρες
Σήμερα όμως, τα νανοσωματίδια μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μέρη μιας «έξυπνης» συσκευασίας, ικανής να παρέχει πληροφορίες για την κατάσταση της συσκευασίας. Οι νανο-αισθητήρες παρουσιάζουν ευαισθησία σε περιβαλλοντικές αλλαγές (π.χ. θερμοκρασία και υγρασία στους χώρους αποθήκευσης, επίπεδα έκθεσης σε οξυγόνο), υποβάθμιση του προϊόντος και μικροβιακή επιμόλυνση. Όταν μάλιστα τοποθετηθούν εντός της συσκευασίας του τροφίμου, οι νανο-αισθητήρες, μπορούν να ανιχνεύσουν συγκεκριμένα χημικά συστατικά, παθογόνα και τοξίνες στο τρόφιμο, δίνοντας έτσι μια πραγματική εικόνα της κατάστασης του τροφίμου και δείχνοντας με μεγαλύτερη ασφάλεια από την ημερομηνία λήξης, αν το τρόφιμο είναι κατάλληλο για κατανάλωση ή όχι.
Σήμερα, η έρευνα στρέφεται στην ανάπτυξη μη τοξικών νανο-αισθητήρων που να μην χρειάζονται μετατροπή και να μπορούν να ανιχνεύσουν την παρουσία οξυγόνου σε συσκευασίες υπό κενό ή σε τροποποιημένες ατμόσφαιρες, μιας και το οξυγόνο είναι καθοριστικός παράγοντας για την ανάπτυξη παθογόνων (αερόβιων) μικροοργανισμών κατά την αποθήκευση του τροφίμου.
Σε όλο τον κόσμο, οι καταναλωτές, όπως έχουν δείξει σχετικές έρευνες, πετάνε στα σκουπίδια πολλούς τόνους ληγμένων τροφίμων, πράγμα που σημαίνει μεγάλη οικονομική σπατάλη, αλλά και περιβαλλοντική επιβάρυνση. Η συμβολή της έξυπνης συσκευασίας μπορεί να είναι σημαντική, από την άποψη της διατήρησης της ποιότητας, την εμπορευσιμότητα και την ικανοποίηση των καταναλωτών.
