Είναι γεγονός ότι, μπαίνοντας στη δεύτερη δεκαετία της νέας χιλιετίας, ο σύγχρονος άνθρωπος βρίσκεται πια σχεδόν μόνιμα μπροστά από μια οθόνη, είτε ενός «έξυπνου κινητού», είτε ενός υπολογιστή. Ταυτόχρονα, η κανονικότητα που βιώνουμε το τελευταίο διάστημα επιτάσσει πολλές ώρες σε τηλεδιασκέψεις, εργασίες που γίνονται πια μόνο ηλεκτρονικά, και πολλές ώρες μέσα στο σπίτι, όπου κύριες διέξοδοι αναψυχής είναι η τηλεόραση και τα βίντεο στο YouTube.
Τα πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα τηλεθέασης σε ανθρώπους κάθε ηλικίας, κι ίσως ακόμη περισσότερο η έκθεση σε τοποθετήσεις προϊόντων, πανταχού παρούσες στα τηλεοπτικά διαλείμματα και στο διαδίκτυο, ανησυχούν ιδιαιτέρως τους επιστήμονες της διατροφής, εξαιτίας του αρνητικού συνήθως αντίκτυπού τους στις διατροφικές επιλογές του κοινού.
Ποια η συχνότητα παρακολούθησης τηλεόρασης;
Περυσινή έρευνα στη Μεγάλη Βρετανία σε δείγμα του γενικού πληθυσμού έκανε αναφορά για 3,5 ώρες μπροστά από την τηλεόραση, 4 ώρες μπροστά σε λάπτοπ, και 2 ώρες χρήση κινητού ημερησίως. Οι ερωτηθέντες εκτίμησαν ότι λιγότερο από το μισό χρόνο που ξόδευαν σε αυτές τις συσκευές ένιωθαν παραγωγικοί. Επίσης πέρυσι άλλη έρευνα του Ηνωμένου Βασιλείου έδειξε πως το ένα τέταρτο των νεαρών ενηλίκων ηλικίας 25-24 πάντα τρώνε μπροστά στην τηλεόραση, και λίγο ακόμη μεγαλύτερο ήταν το ποσοστό για τους νεαρούς ηλικίας 18-24.
Πώς επηρεάζεται η διατροφή από την τηλεόραση;
Η παρακολούθηση της τηλεόρασης στα οικογενειακά γεύματα έχει συσχετιστεί με κακή ποιότητα διατροφής και αποτελέσματα βάρους στα παιδιά. Σε παιδιά ηλικίας 5 έως 7 ετών, η παρακολούθηση τηλεόρασης στα γεύματα συσχετίστηκε με την ανθυγιεινή πρόσληψη ορισμένων ομάδων τροφίμων (π.χ., αυξημένα γλυκά με ζάχαρη ποτά και μάρκες/κράκερ και μειωμένα φρούτα), ανάλογα με την περίσταση του γεύματος (π.χ. σνακ). Ωστόσο, η παρακολούθηση τηλεόρασης κατά τη διάρκεια των γευμάτων στο σπίτι δεν συσχετίστηκε σημαντικά με τη διατροφική πρόσληψη για άλλες ομάδες τροφίμων. Δεν βρέθηκε συσχέτιση μεταξύ του αριθμού των γευμάτων που καταναλώθηκαν κατά την παρακολούθηση τηλεόρασης με συνολική διατροφική ποιότητα ή κατάσταση βάρους.
Πώς επιδρούν οι διαφημίσεις στις διατροφικές συνήθειες και επιλογές;
Ο υψηλός επιπολασμός της διαφήμισης για τροφές χαμηλής περιεκτικότητας σε θρεπτικές ουσίες με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες θεωρείται ως σημαντικός παράγοντας που συνεισφέρει στην επιδημία της παχυσαρκίας. Τα παιδιά καταναλώνουν 45% περισσότερο φαγητό όταν εκτίθενται σε διαφημίσεις τροφίμων. Οι ενήλικες καταναλώνουν περισσότερα από τα υγιή και τα ανθυγιεινά σνακ μετά από έκθεση σε διαφημίσεις σνακ σε σύγκριση με τις άλλες καταστάσεις. Και στους δύο πληθυσμούς, η διαφήμιση τροφίμων αύξησε την κατανάλωση προϊόντων που δεν εμφανίζονται στις διαφημίσεις, και αυτά τα αποτελέσματα δεν σχετίζονται με την αναφερόμενη πείνα ή άλλες συνειδητές επιρροές. Αυτά τα πειράματα αποδεικνύουν τη δύναμη της διαφήμισης τροφίμων να προάγει τις αυτόματες συμπεριφορές κατανάλωσης και επομένως να επηρεάζει πολύ περισσότερο από την προτίμηση της μάρκας μόνο.
Τηλεόραση και παχυσαρκία
Η επιδημία της παχυσαρκίας στις βιομηχανικές χώρες αποτελεί σοβαρό πρόβλημα υγείας και κοινωνικής φύσης. Ο αριθμός των παχύσαρκων ατόμων έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες. Ως εκ τούτου, η ένδειξη πολλών σοβαρών ανησυχιών για την υγεία που είναι οι φυσικές συνέπειες αυτού του φαινομένου έχει καταστεί σημαντική από την άποψη της δημόσιας υγείας.
Μελέτες έχουν εντοπίσει μια σχέση μεταξύ παρακολούθησης τηλεόρασης και παιδικής παχυσαρκίας. Από πλήθος μελετών που ανέφεραν γενικές διατροφικές συνήθειες, όλες βρήκαν μια θετική σχέση μεταξύ της τηλεόρασης και της κατανάλωσης πίτσας, τηγανητών τροφίμων, γλυκών και σνακ. Από οκτώ μελέτες που αφορούσαν την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, επτά διαπίστωσαν αρνητική σχέση με το φαγητό μαζί με παρακολούθηση τηλεόρασης. Τέσσερις μελέτες εντόπισαν μια θετική σχέση μεταξύ παρακολούθησης τηλεόρασης και κατανάλωσης ποτών με ζάχαρη. Επίσης τέσσερις μελέτες διαπίστωσαν συσχέτιση μεταξύ χαμηλής κοινωνικοοικονομικής κατάστασης και αυξημένης πιθανότητας φαγητού κατά την παρακολούθηση τηλεόρασης.
Το φαγητό μαζί με την τηλεόραση σχετίζεται με κακή ποιότητα διατροφής μεταξύ των παιδιών, συμπεριλαμβανομένης της συχνότερης κατανάλωσης ποτών με ζάχαρη και ποτών με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και λιγότερα φρούτα και λαχανικά. Παρόλο που αυτές οι διαφορές στην κατανάλωση είναι μικρές, η σωρευτική επίδραση μπορεί να συμβάλει στη θετική σχέση μεταξύ του φαγητού ενώ παρακολουθείτε τηλεόραση και της παιδικής παχυσαρκίας.
Παιδιά και τηλεόραση
Η προβολή τηλεόρασης, όπως προαναφέρθηκε, είναι ένας παράγοντας που συμβάλλει στην παιδική παχυσαρκία, αφαιρώντας τον χρόνο που περνούν τα παιδιά σε σωματικές δραστηριότητες και οδηγώντας ακόμη σε αυξημένη πρόσληψη ενέργειας μέσω σνακ και φαγητού μπροστά από την τηλεόραση. Προσδιορίστηκε επίσης ότι, κατά μέσο όρο, οι αναφορές στα τρόφιμα στην τηλεόραση γίνονται δέκα φορές την ώρα, εξαιρουμένων των διαφημίσεων. Το 2003 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ανέφερε επίσημα ότι οι διαφημίσεις προϊόντων διατροφής που απευθύνονται σε παιδιά μπορούν να προωθήσουν την ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Πολλές μελέτες θεωρούν τις διαφημίσεις ως αιτιολογικό παράγοντα που υποστηρίζει την εξάπλωση της επιδημίας της παχυσαρκίας σε παιδιά και νέους.
Ένα μέσο παιδί παρακολουθεί τηλεόραση για τέσσερις ώρες την ημέρα. Κάθε επιπλέον ώρα παρακολούθησης τηλεόρασης την εβδομάδα αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας στα παιδιά του σχολείου κατά 3%. Μια ισχυρή πρωτοβουλία για την ενθάρρυνση της μείωσης της καθημερινής παρακολούθησης τηλεόρασης θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικές βελτιώσεις στην υγεία και την ανάπτυξη των παιδιών. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι τόσο η μεγάλη έκθεση στην τηλεόραση σχετίζεται με μικρότερη διάρκεια ύπνου, διαταραχές ύπνου και γενικές διαταραχές ύπνου. Πρόσφατες μελέτες αποκάλυψαν ότι τα παχύσαρκα παιδιά που παρακολουθούν διαφημίσεις τρώνε διπλάσια προϊόντα χαμηλής αξίας (όπως γλυκά, μάρκες, fast food και προϊόντα με χαμηλή διατροφική αξία και λίγες βιταμίνες) και τα πιο παχύσαρκα επιλέγουν τα λιγότερο υγιή προϊόντα.
Τα ευρήματα της μελέτης υποδηλώνουν ότι οι γονείς που επιλέγουν να διατηρήσουν τα παιδιά τους ενεργά και μακριά από οθόνες τηλεόρασης ή υπολογιστή, ακόμη και για μικρό χρονικό διάστημα καθημερινά, μπορεί να παρατηρήσουν μια μικρή βελτίωση, περισσότερη δραστηριότητα και λιγότερη καθυστέρηση, κατά την περίοδο μετά το σχολείο. Όσον αφορά την παχυσαρκία, μια πιο πρόσφατη ποιοτική έρευνα δείχνει ότι είναι επίσης σημαντική στιγμή για τη μείωση του ημερήσιου χρόνου προβολής της οθόνης των παιδιών. Ακόμη και μια τόσο μικρή αλλαγή, όπως περίπου 5 λεπτά περισσότερης δραστηριότητας και 5 λεπτά λιγότερο του καθιστικού χρόνου οδηγεί σε μείωση της παχυσαρκίας και των ασθενειών που προκαλούνται από αυτούς, τόσο σε ενήλικες όσο και σε παιδιά.
Παρόλο που ο χρόνος που αφιερώνεται στην παρακολούθηση της τηλεόρασης φαίνεται να είναι σταθερός, η έκθεση στον ελεύθερο χρόνο σε ηλεκτρονικά παιχνίδια και υπολογιστές που βασίζονται στην κονσόλα αυξάνεται ραγδαία, όπως και η αύξηση των κινητών smartphone και των tablet αφής που χρησιμοποιούνται για ηλεκτρονικά παιχνίδια, κοινωνική δικτύωση, προβολή βίντεο και Περιήγηση στο Διαδίκτυο. Δεδομένης αυτής της υψηλής καθιστικής έκθεσης, οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να χρησιμοποιήσουν όλες τις διαθέσιμες ευκαιρίες για να ενθαρρύνουν τα παιδιά (και τους γονείς τους) να είναι πιο δραστήρια και λιγότερο καθιστικά.
