Η Δρ Μαίρη Γιαννακούλια, Επίκουρη Καθηγήτρια Χαροκοπείου Πανεπιστημίου και η Άννα Γαβριέλη Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc έδωσαν συνέντευξη στο medNutrition, απαντώντας σε ερωτήματα σχετικά με την επιρροή του καφέ στην υγεία.
Πότε πρωτοεμφανίστηκε στις αναπτυγμένες χώρες ο καφές;
Ο καφές, και πιο συγκεκριμένα η ποικιλία Coffea Arabica, πρωτοεμφανίστηκε στην Αιθιοπία της Αφρικής, χωρίς όμως να την αξιοποιούν οι ντόπιοι αρχικά. Οι Άραβες της Υεμένης ήταν οι πρώτοι που τον εκμεταλλεύτηκαν και τον χρησιμοποίησαν ως φάρμακο και ως ποτό για κοινωνικές εκδηλώσεις, όπως για παράδειγμα για την παρασκευή ελιξιρίων που θα τους οδηγούσαν σε εκστατικές καταστάσεις κατά τις θρησκευτικές τους εκδηλώσεις.
Ο καφές στην Ευρώπη έφτασε τον 17ο αιώνα. Πρώτοι οι Φλαμανδοί το 1616 μΧ έφεραν καλλιεργήσιμο καφέ στην Ευρώπη από την Αραβία, τον οποίο καλλιέργησαν στην Ολλανδία, μέσα σε θερμοκήπια, και αργότερα στις αποικίες τους στην Ινδία και στην Ινδονησία. Οι φλαμανδικές αποικίες της Ασίας αποτελούσαν τον κύριο προμηθευτή καφέ της Ευρώπης, με διακομιστικό κέντρο το Άμστερνταμ. Στη νότια Ευρώπη ο καφές διαδόθηκε από τους Βενετούς, το 1615 μΧ, λίγο αφότου είχε έρθει και το τσάι, το 1610 μΧ.
Ως τι χρησιμοποιήθηκε αρχικά ο καφές;
Ο καφές χρησιμοποιήθηκε, αρχικά, για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες και, από τα μέσα του αιώνα, άρχισε να αποκτά και κοινωνικό ρόλο.
Η παγκόσμια κατανάλωση καφέ είναι περίπου 1 κιλό/άτομο/χρόνο, μιας και υπάρχουν πολλές χώρες οι οποίες δεν καταναλώνουν καθόλου καφέ
Ποιος λαός καταναλώνει τον περισσότερο καφέ;
Οι Φιλανδοί θεωρούνται οι μεγαλύτεροι καταναλωτές καφέ, με κατανάλωση 12 kg καφέ/άτομο/χρόνο, ενώ στην Ελλάδα και στην Αμερική η κατανάλωση ανέρχεται στα 5,5 και 4,2 kg καφέ/άτομο/χρόνο, αντίστοιχα. Η ημερήσια κατά κεφαλή κατανάλωση ροφήματος καφέ για τους Αμερικάνους είναι περίπου 2 φλιτζάνια, ενώ για τους Έλληνες 1,7 φλιτζάνια. Όσον αφορά στα είδη καφέ που καταναλώνουν οι Έλληνες φαίνεται ότι η πλειονότητα προτιμάει τον ελληνικό (44,1%) και τον στιγμιαίο (40,3%) καφέ, ενώ λιγότεροι προτιμούν τον καφέ φίλτρου (8,3%) και τον τύπου «εσπρέσο» (7,2%).
Τι είναι ο καφές και τι μας προσφέρει;
Εξαρτάται από τον τρόπο παραγωγής του; Ο καφές είναι ένα μείγμα εκατοντάδων συστατικών. Περιέχει υδατάνθρακες, όπως σάκχαρα και διαιτητικές ίνες, λιγνάνες, λιπίδια, πρωτεΐνες, νιτρικά συστατικά (όπως καφεΐνη, θεοβρωμίνη και ίχνη θεοφυλλίνης), κάποιες βιταμίνες (όπως νιασίνη και βιταμίνη Ε), ανόργανα στοιχεία (όπως κάλιο, μαγνήσιο και, σε μικρότερες συγκεντρώσεις, ασβέστιο, φώσφορο και θείο), φαινολικά συστατικά και μη πτητικά οξέα (όπως χλωρογενικά οξέα και καφεϊκό οξύ), καθώς και διοξείδιο του άνθρακα. Η σύσταση του καφέ διαφοροποιείται τόσο ανάλογα με την ποικιλία του καφέ (π.χ. Arabica ή Robusta), όσο και με τον τύπο του (π.χ. ελληνικός, φίλτρου), τον βαθμό ψησίματος και τη μέθοδο διήθησης.
Μπορεί ο καφές να επηρεάσει τη μνήμη ή τη διάθεση;
Ο καφές, καθώς και η περιεχόμενη καφεΐνη, φαίνεται να επιδρούν ευεργετικά στην έκπτωση της μνήμης και στην πιθανότητα να εμφανίσει κάποιος νευροεκφυλιστικές νόσους, όπως οι νόσοι Alzheimer και Parkinson. Μελέτες έχουν δείξει ότι η κατανάλωση 3-5 φλιτζανιών καφέ την ημέρα σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας και νόσου Alzheimer σε σχέση με υψηλότερες ή χαμηλότερες καταναλώσεις και επίσης ότι η πρόσληψη 3 φλιτζανιών καφέ τη μέρα για 10 χρόνια μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης νόσου του Parkinson κατά 22%. Ενδιαφέρον έχει μια πρόσφατη έρευνα για τη σχέση του καφέ με την κατάθλιψη σε γυναίκες στις ΗΠΑ, όπου φάνηκε ότι η κατανάλωση περισσοτέρων από 5 φλιτζάνια καφεϊνούχου καφέ την ημέρα σχετίζεται με μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης σε σχέση με την κατανάλωση μέχρι ενός φλιτζανιού καφέ την εβδομάδα.
Σε ποιους τύπους καρκίνου φαίνεται να δρα προστατευτικά η κατανάλωση καφέ;
Η κατανάλωση καφέ έχει σχετιστεί με μειωμένο κίνδυνο εκδήλωσης καρκίνου του ήπατος, του ενδομητρίου, του στόματος, φάρυγγα και οισοφάγου και ίσως σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου.
Ποια είναι η δράση της καφεΐνης στα επίπεδα γλυκόζης και ινσουλίνης αίματος;
Η κατανάλωση καφέ και, κυρίως η κατανάλωση καφεΐνης, φαίνεται ότι έχει άμεσες δυσμενείς επιπτώσεις στα επίπεδα γλυκόζης ή/και ινσουλίνης. Πιο συγκεκριμένα, έχει δειχθεί αρκετές φορές, και το είδαμε κι εμείς στις δικές μας μελέτες, ότι μετά την κατανάλωση καφέ/καφεΐνης οι συγκεντρώσεις γλυκόζης ή/και της ινσουλίνης στο αίμα αυξάνονται. Ωστόσο, σε βάθος χρόνου μάλλον ο οργανισμός αποκτά κάποια ανοχή στις δράσεις αυτές της καφεΐνης. Αυτός είναι ίσως ένας από τους πιθανούς μηχανισμούς που θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί, συστηματικά, στις πληθυσμιακές μελέτες η κατανάλωση καφέ σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2.
Σχετικά πρόσφατη δημοσίευση κατέληξε ότι για κάθε επιπλέον φλιτζάνι καφέ που καταναλώνεται την ημέρα ο κίνδυνος εμφάνισης διαβήτη μειώνεται κατά 7%
Άλλα συστατικά του καφέ που φαίνεται να δρουν ευεργετικά στο γλυκαιμικό έλεγχο, δηλαδή με στη ρύθμιση των συγκεντρώσεων γλυκόζης στο αίμα, είναι η τριγονελλίνη (πρόδρομη μορφή της βιταμίνης νιασίνης), το μαγνήσιο και τα χλωρογενή οξέα.
Ποια η επίδραση του καφέ στην φλεγμονή;
Παρότι η έρευνα σε αυτό το πεδίο δεν είναι πολύ εκτεταμένη, φαίνεται ότι η κατανάλωση καφέ σχετίζεται τόσο σε βραχυχρόνιο επίπεδο όσο και σε μακροχρόνιο επίπεδο με τη μείωση της συγκέντρωσης στο αίμα βιοχημικών δεικτών προ-φλεγμονής και την αύξηση αντιφλεγμονώδων δεικτών. Άρα, τα μέχρι σήμερα δεδομένα καταδεικνύουν μάλλον μια ευεργετική δράση της καταναλωσης καφέ στην φλεγμονή, αυτή τη σύνθετη διεργασία που φαίνεται να αποτελεί τουλάχιστον σημαντικό κομμάτι της αιτιολογίας χρονιών νοσημάτων, όπως των καρδιοαγγειακών.
Μπορεί ο καφές να βοηθήσει στη ρύθμιση βάρους;
Επίσης η έρευνα σε αυτό το πεδίο είναι σε πολύ αρχικό στάδιο. Πρώιμα δεδομένα δείχνουν ότι η κατανάλωση καφέ σχετίζεται με καλύτερη ρύθμιση του σωματικού βάρους σε βάθος χρόνου. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ο καφές μάλλον «προλαμβάνει» την αύξηση του βάρους. Επίσης, ενδιαφέρον αποτελεί το εύρημα ότι η χορήγηση καφέ εμπλουτισμένου με μεγαλες σχετικά ποσότητες κάποιων από τα συστατικά του οδηγεί σε μεγαλύτερη απώλεια σωματικού βάρους σε σχέση με την κατανάλωση συμβατικού καφέ. Ωστόσο αυτοί οι εμπλουτισμένοι καφέδες χρησιμοποιούνται ακόμα μόνο για πειραματικούς σκοπούς.
Η προσθήκη ζάχαρης στον καφέ παίζει ρόλο;
Η προσθήκη ζάχαρης στον καφέ παίζει ανεξάρτητο ρόλο στην ρύθμιση του σωματικού βάρους: όταν καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες έχει επιβαρυντικό ρόλο στην απώλεια ή/και την διατήρηση του σωματικού βάρους, αλλά σε μικρές ποσότητες η συμβολή της είναι μικρή.
Υπάρχουν συγκεκριμένες συστάσεις για την κατανάλωση καφέ;
Η έρευνα σχετικά με την επίδραση του καφέ σε παραμέτρους υγείας βρίσκεται σε έξαρση τα τελευταία χρόνια, ωστόσο πολλά ακόμα θέματα παραμένουν αδιευκρίνιστα. Για το λόγο αυτό, δεν έχουν βγει από κάποιον επιστημονικό οργανισμό επίσημες συστάσεις σχετικά με την κατανάλωση καφέ. Λογικά στα επόμενα χρόνια, είναι πιθανόν να υπάρξουν.
Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για την έρευνά σας;
Αυτή τη στιγμή έχουμε κάνει 3 μελέτες σχετικά με την επίδραση του καφέ στην όρεξη και στη φλεγμονή. Νομίζουμε ότι, σχετικά με το βάρος και τη θερμιδική πρόσληψη, το πιο σημαντικό εύρημα βρέθηκε στην τελευταία: μια δόση καφέ η οποία αντιστοιχεί σε ~4 φλιτζάνια φαίνεται να μειώνει τις θερμίδες που καταναλώνουν υπέρβαρα/παχύσαρκα άτομα τόσο στο μεσημεριανό τους γεύμα όσο και στο σύνολο της ημέρας. Αναμένουμε σύντομα και τα αποτελέσματα από τις βιοχημικές αναλύσεις για να δούμε πώς επηρεάζονται ορμόνες της όρεξης και της φλεγμονής καθώς και δείκτες σχετικά με τη ρύθμιση της γλυκόζης στο αίμα.
