Συμπληρώματα Διατροφής: Οδηγός για Διαιτολόγους

Αναμφισβήτητα, η πρώτη γραμμή προσέγγισης για την κάλυψη των αναγκών ενός ατόμου σε θρεπτικά συστατικά  είναι η ενίσχυση μέσω της διατροφής, ωστόσο τα τελευταία χρόνια αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο η θετική συμβολή των συμπληρωμάτων διατροφής (ΣΔ) στην επίτευξη των διατροφικών στόχων. Ο διαιτολόγος είναι ο επαγγελματίας υγείας ο οποίος διαθέτει την απαιτούμενη επιστημονική κατάρτιση ώστε να αξιολογήσει τη διατροφική κατάσταση του πελάτη και εάν κριθεί αναγκαίο, να ενσωματώσει τα ΣΔ  σε ένα ολοκληρωμένο διατροφικό σχήμα.

 Στόχος αυτού του e-book είναι η παροχή πληροφοριών σχετικά με:

• Τους κανονισμούς που διέπουν τα ΣΔ
• Τα είδη και τις μορφές τους,
• Τις ομάδες του πληθυσμού στις οποίες απευθύνονται τα ΣΔ,
• Τις μεθόδους αξιολόγησης των ΣΔ και την προσέγγιση του πελάτη/ασθενή αναφορικά με την επιλογή σκευασμάτων,
• Τη βιοδιαθεσιμότητα τους και τις πιθανές ελλείψεις σε δραστικά συστατικά από τη χορήγηση φαρμάκων και
• Τους ισχυρισμούς Υγείας και Διατροφής που συνοδεύουν τα ΣΔ

Aπευθύνεται σε επαγγελματίες υγείας αλλά και σε όσους επιθυμούν να διευρύνουν τις γνώσεις τους στον τομέα των συμπληρωμάτων διατροφής!

Συστήνουν οι διαιτολόγοι συμπληρώματα διατροφής;

Μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2012 στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Nutrition Journal, έδειξε ότι στις Η.Π.Α. το 97% των διαιτολόγων έχει συστήσει ΣΔ σε πελάτες τους, με κυριότερους λόγους:

• Την υγεία των οστών (70%)
• Την κάλυψη διατροφικών κενών (67%)
• Τη συνολική υγεία/ευεξία (49%)
• Τη μείωση της χοληστερόλης (46%)
• Την καρδιαγγειακή υγεία (46%)
• Τα ειδικά διατροφικά μοντέλα (π.χ. χορτοφαγία) (43%)
• Την υγεία του πεπτικού (39%)

Το 87% συμφώνησε ότι υπάρχουν κενά στη διατροφή των πελατών που θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά μέσω των ΣΔ, ενώ το 74% των διαιτολόγων που συμμετείχαν στη μελέτη δήλωσε ότι χρησιμοποιεί συστηματικά ΣΔ

Ποιες είναι οι αντιλήψεις των καταναλωτών στην Ελλάδα, αναφορικά με τα συμπληρώματα διατροφής;

Σύμφωνα με έρευνα του 2018 που πραγματοποιήθηκε από την ΑΚΟΣ (μη κερδοσκοπική εταιρεία η οποία αποτελείται από επαγγελματίες υγείας), στην οποία συμμετείχαν 1.128 υγιείς και ασθενείς ενήλικες, φάνηκε ότι:

• Ένας στους δύο καταναλωτές λαμβάνει ΣΔ αναζητώντας το «ελιξίριο» που θα του διασφαλίσει μακροζωία και καλή ποιότητα ζωής.
• Ένας στους δύο καταναλωτές λαμβάνει ΣΔ καθημερινά, ενώ τρεις στους τέσσερις από όσους δεν παίρνουν ΣΔ, θα ήθελαν να πάρουν.
• Το 32% των συμμετεχόντων προτιμούν το φαρμακείο για την αγορά ΣΔ.
• Πάνω από το 50% δαπανά μηνιαίως έως και 25 ευρώ για την αγορά ΣΔ.

Γιατί τα χρησιμοποιούν;

Το 52% ξεκίνησε να λαμβάνει συμπληρώματα διατροφής όταν ενημερώθηκε ότι βελτιώνουν την υγεία. Το 41% ανέφερε ότι άρχισε να τα χρησιμοποιεί όταν αντιμετώπισε κάποιο πρόβλημα υγείας, ενώ το 11% από τότε που ασθένησε πρόσωπο του συγγενικού του περιβάλλοντος.

«Πότε ξεκινήσατε να λαμβάνετε ΣΔ;»

Ποια ΣΔ επιλέγουν οι Έλληνες καταναλωτές;

Πρώτο ΣΔ στην προτίμηση των καταναλωτών ήταν τα ωμέγα 3 λιπαρά οξέα (29%).

Τι έδειξε η μελέτη ΠΑ.ΜΕ.ΔΥ. όσον αφορά στην πρόσληψη θρεπτικών συστατικών;

Σύμφωνα με την 1^η Πανελλαδική Μελέτη Διατροφής & Υγείας (2018) σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 4.600 ατόμων του ελληνικού πληθυσμού όλων των ηλικιών:

• Η πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών και πρωτεΐνης ήταν υψηλότερη από τις συστάσεις.
• Η πρόσληψη πολυακόρεστων λιπαρών οξέων ήταν περίπου 5% επί της ενέργειας, όταν συστήνεται πρόσληψη 6-10%.
• Παρατηρήθηκε χαμηλή πρόσληψη λιποδιαλυτών βιταμινών και ιδιαίτερα της βιταμίνης D.
• Χαμηλή ήταν η πρόσληψη φυλλικού οξέος, ασβεστίου, καλίου και μαγνησίου.
• Χαμηλή πρόσληψη παρατηρήθηκε και στον σίδηρο, στις γυναίκες σχεδόν όλων των ηλικιακών ομάδων.

Πάμε να δούμε μερικές ερωτήσεις σχετικά με τα συμπληρώματα διατροφής (ΣΔ). Κάντε κλικ επάνω στην επιλογή που σας ενδιαφέρει και θα μεταφερθείτε απευθείας στις απαντήσεις!

Τι ορίζεται ως συμπλήρωμα διατροφής;

Πώς ελέγχονται τα συμπληρώματα διατροφής στη χώρα μας;

Ποια είναι τα πιο γνωστά είδη συμπληρωμάτων και σε ποιες μορφές είναι διαθέσιμα;

Ποιοι και πότε τα χρειάζονται;

Υπάρχουν αντενδείξεις;

Πως θα αξιολογήσω ένα συμπλήρωμα διατροφής;

Τι είναι οι μελέτες σταθερότητας;

Πως καθοδηγούμε τον πελάτη μας προς την ορθή και ασφαλή χρήση ΣΔ;

Από ποιους παράγοντες επηρεάζεται η βιοδιαθεσιμότητα ενός συμπληρώματος; 

Ποια φάρμακα συνδέονται με ανεπάρκεια μικροθρεπτικών και άλλων συστατικών;

Τι εννοούμε με τον όρο «Ισχυρισμός Διατροφής και Υγείας»;

Τα συμπληρώματα διατροφής ως μέρος πρόληψης/αντιμετώπισης μιας νόσου

Ποια ώρα της ημέρας είναι η κατάλληλη για τη λήψη ενός συμπληρώματος;

Κλείνοντας

Τι ορίζεται ως συμπλήρωμα διατροφής; 

Βάσει της Ελληνικής νομοθεσίας (ΚΥΑ Υ1/Γ.Π. 127962) και σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κοινοτική Οδηγία (2002/46/ΕΚ), τα ΣΔ είναι διατροφικά προϊόντα τα οποία συμπληρώνουν τη συνήθη δίαιτα και αποτελούν συμπυκνωμένες πηγές θρεπτικών συστατικών ή άλλων ουσιών με θρεπτικές ή φυσιολογικές επιδράσεις (βιταμίνες, ανόργανα στοιχεία, αμινοξέα, πρωτεΐνες, αντιοξειδωτικές ουσίες, εκχυλίσματα φυτών κλπ.) μεμονωμένων ή σε συνδυασμό, τα οποία διατίθενται στο εμπόριο σε δοσιμετρικές μορφές (κάψουλες, παστίλιες, δισκία, καθώς και φακελάκια σκόνης, φύσιγγες υγρού προϊόντος, φιαλίδια με σταγονόμετρο κλπ).

Τα ΣΔ δεν αντικαθιστούν τις τροφές, αλλά λειτουργούν ‘επικουρικά’ στο ημερήσιο διαιτολόγιο, ειδικά σε περιόδους όπου οι ανάγκες ενός ατόμου δεν μπορούν καλυφθούν μέσω της διατροφής. Επιπλέον, δεν προορίζονται για ειδικές κατηγορίες του πληθυσμού.

Τι προβλέπει η νομοθεσία για τα σημεία πώλησης των ΣΔ;

• Εκτός από τα φαρμακεία, τα ΣΔ επιτρέπεται να διατίθενται και από καταστήματα τα οποία πληρούν τις προϋποθέσεις πώλησης τυποποιημένων προϊόντων.
• Η πώληση εξ αποστάσεως (π.χ. μέσω του διαδικτύου) επιτρέπεται μόνο από τις παραπάνω πηγές.

Πώς ελέγχονται τα συμπληρώματα διατροφής στη χώρα μας; 

Ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ) είναι ο επίσημος φορέας ελέγχου για τα ΣΔ και τα προϊόντα ειδικής διατροφής που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά. Σε αντίθεση με τα φάρμακα, για τα οποία απαιτείται ‘έγκριση’ ώστε να κυκλοφορήσουν στην αγορά, τα ΣΔ υπόκεινται σε μια άλλη διαδικασία, αυτή της ‘γνωστοποίησης’.

Έτσι, η αναγραφή του αριθμού γνωστοποίησης στον ΕΟΦ επάνω στην εξωτερική συσκευασία ενός ΣΔ πριν από τη διάθεσή του στην αγορά είναι απαραίτητη, ενώ οποιαδήποτε αναφορά εμφανίζει το προϊόν ως ‘εγκεκριμένο’, θεωρείται παραπλανητική και μη νόμιμη. Στη συνέχεια, ο ΕΟΦ δύναται να προχωρήσει σε ελέγχους ποιότητας, ώστε να διασφαλιστεί η ορθή και ασφαλής χρήση των συμπληρωμάτων από τους καταναλωτές.

Όσον αφορά στους ισχυρισμούς διατροφής και υγείας που διατυπώνονται για το εκάστοτε συμπλήρωμα ανάλογα με τη σύνθεσή του, ο ΕΟΦ είναι εναρμονισμένος με τους Ευρωπαϊκούς Κανονισμούς που προκύπτουν από τις επιστημονικές γνωμοδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA). Στόχος των κανονισμών είναι να εξασφαλιστεί ότι οι ισχυρισμοί υγείας είναι σαφείς, αξιόπιστοι, αλλά και χρήσιμοι για το καταναλωτικό κοινό.

Ποια είναι τα πιο γνωστά είδη συμπληρωμάτων και σε ποιες μορφές είναι διαθέσιμα; 

Τα ΣΔ διακρίνονται σε: 

Φυσικά (Natural)

Εξάγονται από φυτά, ζωικούς ιστούς και ανόργανα υλικά.

Συνθετικά (Synthetic)

Παράγονται τεχνητά (στο εργαστήριο).

Ημι - συνθετικά (Semi - Synthetic)

Εξάγονται από φυσικές πηγές και στη συνέχεια υποβάλλονται σε χημική επεξεργασία.

Ποιοι και πότε τα χρειάζονται; 

Σε γενικές γραμμές, ένα υγιές άτομο μπορεί να καλύψει τις διατροφικές του ανάγκες μέσω ενός πλήρους και ισορροπημένου διαιτολογίου το οποίο περιλαμβάνει όλες τις κατηγορίες τροφίμων. Ποιους όμως αφορά η συμπλήρωση της διατροφής με κάποιο σκεύασμα;

• Νεογνά που θηλάζουν αποκλειστικά
• Παιδιά που δεν τρέφονται επαρκώς ή με διατροφική νεοφοβία
• Παιδιά χορτοφαγικών οικογενειών
• Παιδιά και έφηβοι με σιδηροπενική αναιμία
• Έφηβοι με διατροφικές διαταραχές
• Άτομα που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ
• Γυναίκες λίγο πριν και κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης
• Γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση
• Όσους αθλούνται
• Άτομα που αναρρώνουν
• Ασθενείς μετά από βαριατρική επέμβαση
• Όσους ακολουθούν υποθερμιδικά προγράμματα διατροφής
• Χορτοφάγους
• Όσους πάσχουν από σύνδρομα δυσαπορρόφησης
• Άτομα 3^ης ηλικίας
• Όσους παραμένουν σε κλειστούς χώρους για μεγάλο χρονικό διάστημα
• Άτομα που λαμβάνουν χρόνια φαρμακευτική αγωγή

Υπάρχουν αντενδείξεις; 

Οι υγιείς εμμηνοπαυσιακές γυναίκες, οι ενήλικοι άνδρες και οι ηλικιωμένοι δεν χρειάζονται συμπληρώματα σιδήρου, καθώς η ανεπάρκεια στο εν λόγω μέταλλο είναι σπάνια σε αυτές τις ομάδες ατόμων.

Τα άτομα με τη γενετική διαταραχή αιμοχρωμάτωση, θα πρέπει να αποφεύγουν τη συμπλήρωση με σίδηρο.

Οι καπνιστές θα πρέπει να αποφεύγουν τη λήψη συμπληρωμάτων β-καροτένιου.

Οι ασθενείς που σκοπεύουν να υποβληθούν σε επέμβαση, θα πρέπει να αποφεύγουν τη συμπλήρωση με βιταμίνη Ε λόγω των αντιπηκτικών της δράσεων.

Η λήψη ρετινόλης άνω των 1500μg ημερησίως έχει συσχετισθεί με χαμηλότερη οστική πυκνότητα και αυξημένο κίνδυνο καταγμάτων στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση.

Η συμπληρωματική λήψη βιταμίνης Α θα πρέπει να αποφεύγεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Η συμπλήρωση με βιταμίνη Ε δεν είναι απαραίτητη σε υγιή άτομα.

Πως θα αξιολογήσω ένα συμπλήρωμα διατροφής; 

Η επιλογή ενός διατροφικού συμπληρώματος δεν είναι απλή υπόθεση, αν αναλογιστεί κανείς την πληθώρα προϊόντων που διατίθενται στην αγορά. Ας δούμε τα 10 βασικά βήματα αξιολόγησης! 

Αναζητούμε τον αριθμό γνωστοποίησης του ΕΟΦ στην εξωτερική συσκευασία του σκευάσματος.

Διαβάζουμε την ετικέτα του προϊόντος με έμφαση στην περιεκτικότητα και την χημική δομή των συστατικών, το επί τοις % της Συνιστώμενης Ημερήσιας Δόσης (ΣΗΔ) που προσφέρει το κάθε συστατικό και την προτεινόμενη δοσολογία.

Εντοπίζουμε τη δοσιμετρική μορφή (π.χ. κάψουλα), η οποία επηρεάζει τον βαθμό απορρόφησης των συστατικών.

Ελέγχουμε για πιθανούς ισχυρισμούς διατροφής και υγείας.

Εάν το προϊόν περιέχει φυτικά συστατικά, ελέγχουμε αν αναφέρεται το τμήμα του φυτού (π.χ. ρίζα, φύλλο) στο οποίο αποδίδονται οι ευεργετικές δράσεις, καθώς και το ποσοστό της δραστικής ουσίας (standardization).

Ελέγχουμε εάν το σκεύασμα συνοδεύεται από στοιχεία μελετών που να υποστηρίζουν την ποιότητά του.

Λαμβάνουμε υπόψη το κύρος της παραγωγού εταιρείας.

Ενημερωνόμαστε για τη σχέση τιμής – περιεχομένου συσκευασίας.

Συμβουλευόμαστε αξιόπιστες βάσεις δεδομένων σχετικά με την αποτελεσματικότητα και την ασφαλή χρήση των συστατικών.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το προϊόν, επικοινωνούμε με την παραγωγό εταιρεία.

Τι είναι οι μελέτες σταθερότητας;

Η σταθερότητα ενός συμπληρώματος διατροφής αφορά στη δυνατότητά του να διατηρεί τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά που διέθετε κατά τη στιγμή της συσκευασίας του, καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου αποθήκευσης και χρήσης του. 

Σε αντίθεση με τα φάρμακα που συνήθως βασίζονται μόνο σε μία ή δύο δραστικές ουσίες, τα συμπληρώματα διατροφής μπορεί να περιέχουν πολλαπλά δραστικά συστατικά, αρκετά από τα οποία μπορεί να είναι εγγενώς ασταθή. Για παράδειγμα, το προφίλ σταθερότητας των πολυβιταμινούχων σκευασμάτων ποικίλλει, καθώς κάποιες βιταμίνες είναι πιο σταθερές από άλλες (π.χ. λόγω διαφορετικής μορφής) και ο ρυθμός απώλειας δράσης τους επηρεάζεται ανάλογα με τις συνθήκες.

Πώς επιδρά η «μη σταθερότητα» στο προϊόν;

Η μη σταθερότητα ενός συμπληρώματος διατροφής μπορεί να οδηγήσει σε:

• Απώλεια δραστικών συστατικών
• Μεταβολές στη βιοδιαθεσιμότητα των συστατικών
• Απώλεια της ομοιομορφίας του περιεχομένου του συμπληρώματος
• Αύξηση του μικροβιακού φορτίου και μόλυνση του προϊόντος
• Αλλοίωση των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών του συμπληρώματος, γεγονός που δυσκολεύει τη συμμόρφωση και την αποδοχή από τον καταναλωτή
• Σχηματισμό τοξικών προϊόντων αποικοδόμησης, λόγω χημικών αντιδράσεων όπως π.χ. η οξείδωση και η αναγωγή
• Απώλεια ακεραιότητας της συσκευασίας

Σε ποιες δοκιμές υποβάλλεται το προϊόν;

Οι δοκιμές στις οποίες υποβάλλεται ένα προϊόν, εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες, όπως η φύση και οι προδιαγραφές του προϊόντος, η προτεινόμενη ετικέτα, η συσκευασία, οι προβλεπόμενες συνθήκες αποθήκευσης και η απαιτούμενη διάρκεια ζωής του προϊόντος. Περιλαμβάνουν τις εξής κατηγορίες:

1. Αισθητική / Οργανοληπτική αξιολόγηση (χρώμα, οσμή, γεύση)
2. Χημική αξιολόγηση (ανάλυση της χημικής δομής των δραστικών συστατικών)
3. Φυσική αξιολόγηση (π.χ. αξιολόγηση της σκληρότητας ενός δισκίου)
4. Μικροβιολογική αξιολόγηση

Πως καθοδηγούμε τον πελάτη μας προς την ορθή και ασφαλή χρήση ΣΔ; 

Κάνουμε ερωτήσεις με στόχο την ανάδειξη των αντιλήψεων του πελάτη μας σχετικά με την υγεία του. Για ποιους λόγους επιθυμεί να λάβει ένα ΣΔ; Για την αντιμετώπιση ενός συμπτώματος ή για λόγους πρόληψης;

Εάν ο πελάτης μας λαμβάνει ήδη κάποιο ΣΔ, ζητούμε να μας αναφέρει την εμπορική ονομασία, τη συχνότητα, τη δοσολογία, τη διάρκεια και τον λόγο χρήσης του σκευάσματος.

Αξιολογούμε τη διατροφική κατάσταση του πελάτη ώστε να εντοπίσουμε πιθανή έλλειψη ή υπερβολική πρόσληψη βιταμινών και μετάλλων.

Τα εστιασμένα στη διατροφή σημεία της φυσικής εξέτασης (Nutrition-focused physical examination) αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο για την αξιολόγηση της διατροφικής κατάστασης και μπορεί να είναι ενδεικτικά ένδειας βιταμινών.

Εάν υποψιαζόμαστε ανεπάρκεια σε θρεπτικά συστατικά, παραπέμπουμε τον πελάτη μας για εργαστηριακές αναλύσεις.

Τον συμβουλεύουμε να αποφύγει την αγορά ΣΔ αμφίβολης ποιότητας μέσω του διαδικτύου.

Προτείνουμε τη δοσιμετρική μορφή που ταιριάζει στον πελάτη μας (π.χ. κάποια άτομα δυσκολεύονται να καταπιούν δισκία ή κάψουλες).

Συστήνουμε ΣΔ με συγκεντρώσεις συστατικών που δεν ξεπερνούν την Σ.Η.Δ. Εάν υπάρχει ειδικός ιατρικός λόγος, προσαρμόζουμε τη δοσολογία.

Τον συμβουλεύουμε να αποφύγει τη λήψη πολλών ΣΔ ταυτόχρονα.

Αναλύουμε τις αλληλεπιδράσεις με φάρμακα, τροφές και άλλα ΣΔ.

Κάνουμε follow-up για ενδεχόμενες ανεπιθύμητες ενέργειες.

Συμβουλεύουμε τον πελάτη μας να λάβει τη σύμφωνη γνώμη του ιατρού του πριν προμηθευτεί κάποιο σκεύασμα.

Τον εκπαιδεύουμε ως προς το πιθανό όφελος της λήψης θρεπτικών ουσιών μέσω συμβατικών και εμπλουτισμένων τροφίμων.

Τον ενθαρρύνουμε να επικοινωνήσει με την παραγωγό εταιρεία ως προς τον τρόπο λήψης ενός σκευάσματος.

Yπενθυμίζουμε ότι τα ΣΔ δεν υποκαθιστούν μια ισορροπημένη διατροφή!

Από ποιους παράγοντες επηρεάζεται η βιοδιαθεσιμότητα ενός συμπληρώματος; 

Ως βιοδιαθεσιμότητα, ορίζουμε την καταμέτρηση της σχετικής ποσότητας & του ρυθμού με τον οποίο η χορηγούμενη ουσία φθάνει στη γενική κυκλοφορία του αίματος. Η βιοδιαθεσιμότητα των ουσιών που περιέχονται στα ΣΔ φαίνεται να εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες, οι οποίοι διακρίνονται σε εσωτερικούς και εξωτερικούς:

Εσωτερικοί Παράγοντες

Ανθρώπινο μικροβίωμα του ξενιστή (εμπλέκεται στη σύνθεση και και απορρόφηση των βιταμινών)

Κατάσταση της γαστρεντερικής οδού (π.χ η ατροφική γαστρίτιδα συνδέεται με χαμηλή απορρόφηση βιταμίνης Β12)

Μηχανισμοί ομοιόστασης του ξενιστή

Φυσιολογική κατάσταση (π.χ εγκυμοσύνη) 

Οξεία ή χρόνια ασθένεια 

Φύλο, ηλικία, γενετικό προφίλ

Εξωτερικοί Παράγοντες

Φυσικές ιδιότητες ενός συστατικού (π.χ διαλυτότητα, δεσμευτική ικανότητα, υδροφοβία)

Φαρμακοτεχνική μορφή του ΣΔ (π.χ ενθυλάκωση)

Παρουσία εκδοχών στο ΣΔ (δρουν ως φορείς των δραστικών συαστικών)

Χημική δομή του συστατικού (π.χ τα συμπληρώματα δισθενούς σιδήρου απορροφώνται ταχύτερα)

Αλληλεπιδράσεις με: 

Φάρμακα (π.χ η τετρακυλίνη μειώνει τη δράση του σιδήρου)

Τροφές (π.χ η παρουσία λίπους αυξάνει την απορρόφηση των καροτενοειδών)

Άλλα ΣΔ (π.χ το ασβέστιο και ο ψευδάργυρος μειώνουν την απορρόφηση του σιδήρου)

Πηγές: Academy of Pharmaceutical Science, Washington, 1972, Yetley 2007, Gibson 2007, Pressman et al. 2017

Ποια φάρμακα συνδέονται με ανεπάρκεια μικροθρεπτικών και άλλων συστατικών; 

Η λήψη ενός ή περισσοτέρων φαρμάκων μπορεί να οδηγήσει σε ανεπάρκεια δραστικών συστατικών μέσω ποικίλων μηχανισμών. Η σοβαρότητα αυτής της αλληλεπίδρασης εξαρτάται από το είδος και τη δοσολογία της φαρμακευτικής ουσίας, τη διάρκεια της θεραπείας, αλλά και τον αριθμό των φαρμάκων που λαμβάνονται ταυτόχρονα. Ωστόσο, σημαντικό ρόλο παίζει και η διατροφική κατάσταση του ασθενή πριν από την έναρξη της αγωγής.

Πίνακας 1. Κοινές αλληλεπιδράσεις μεταξύ φαρμάκων και δραστικών συστατικών 

Πηγές: Μανουσάκης, 2008, Karadima et al. 2016

Τι εννοούμε με τον όρο «Ισχυρισμός Διατροφής και Υγείας»;

Ισχυρισμός Διατροφής

Ισχυρισμός Διατροφής θεωρείται κάθε ισχυρισμός που δηλώνει, υπονοεί, ή οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ένα τρόφιμο διαθέτει ιδιαίτερες ευεργετικές θρεπτικές ιδιότητες λόγω:

1. Της ενέργειας (θερμιδικής αξίας) 

που παρέχει,

που παρέχει σε μειωμένο ή αυξημένο ποσοστό, ή

που δεν παρέχει, ή/και

2. Των θρεπτικών και άλλων ουσιών 

που περιέχει,

που περιέχει σε μειωμένο ή αυξημένο ποσοστό, ή

που δεν περιέχει

Ισχυρισμός Υγείας

Ισχυρισμός Υγείας θεωρείται κάθε ισχυρισμός που δηλώνει, υπονοεί ή οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπάρχει σχέση μεταξύ κατηγορίας τροφίμων, τροφίμου ή συστατικού του και της υγείας.

Πίνακας 2. Παράδειγμα Ισχυρισμού Διατροφής και Υγείας με βάση τις επιστημονικές γνωμοδοτήσεις της EFSA

Πηγή: Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής  Ένωσης: ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) αριθ. 432/2012

Τα συμπληρώματα διατροφής ως μέρος πρόληψης/αντιμετώπισης μιας νόσου

Τα τελευταία χρόνια, η χρήση των ΣΔ έχει ξεφύγει από τα στενά πλαίσια της κάλυψης διατροφικών κενών και φαίνεται να επεκτείνεται σε επίπεδο πρόληψης ή/και θεραπείας ποικίλων παθήσεων. Στους πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζεται μια σειρά από δημοφιλή ΣΔ, οι ενδείξεις χορήγησής τους και μαζί, η άποψη της επιστήμης σχετικά με την αποτελεσματικότητά τους. 

Πίνακας 3. Παραδείγματα γνωστών ΣΔ και των ισχυρισμών τους

 Πηγή: Office of Dietary Supplements (ODS) - NIH

Ποια ώρα της ημέρας είναι η κατάλληλη για τη λήψη ενός συμπληρώματος; 

Υδατοδιαλυτές Βιταμίνες

Οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β συμβάλουν στην παραγωγή ενέργειας και γι’ αυτό είναι προτιμότερο να λαμβάνονται στο ξεκίνημα της ημέρας μαζί με το πρωινό ή λίγο πριν τη σωματική άσκηση. Η βιταμίνη C παραμένει στην κυκλοφορία για μικρό χρονικό διάστημα, οπότε μπορεί να μοιραστεί σε δύο δόσεις (π.χ. μία δόση το πρωί και μία αργότερα μέσα στην ημέρα).

Λιποδιαλυτές Βιταμίνες

Οι λιποδιαλυτές βιταμίνες απορροφώνται καλύτερα όταν συνδυάζονται με γεύμα που περιέχει λίπος. Σε υψηλές δόσεις, η βιταμίνη D μπορεί να προκαλέσει αϋπνία και γι’ αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται το πρωί.

Μέταλλα

Το ασβέστιο και το μαγνήσιο μπορούν να ληφθούν με το βραδινό γεύμα ή πριν την κατάκλιση λόγω των μυοχαλαρωτικών τους δράσεων.

Ο ψευδάργυρος θα πρέπει να λαμβάνεται μετά το γεύμα και όχι με άδειο στομάχι. Η ταυτόχρονη συμπλήρωση με ασβέστιο και σίδηρο μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την απορρόφηση του ψευδαργύρου.

Ο σίδηρος θα πρέπει να λαμβάνεται με άδειο στομάχι (ή μαζί με ένα ελαφρύ γεύμα εάν προκαλεί γαστρεντερική δυσφορία) και ξεχωριστά από άλλους συνδυασμούς βιταμινών και μετάλλων.

Ιχθυέλαια

Προτείνεται η ταυτόχρονη λήψη με το γεύμα σε συνδυασμό με άλλες λιποδιαλυτές βιταμίνες. Η λήψη του είναι προτιμότερο να αποφεύγεται πριν από την άσκηση καθώς μπορεί να προκαλέσει δυσπεψία.

Προβιοτικά

Σύμφωνα με μελέτη η οποία εξέτασε τη βιωσιμότητα των προβιοτικών μικροοργανισμών Lactobacillus, Bifidobacterium και Saccharomyces πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την κατανάλωση ενός γεύματος, η βιωσιμότητα των προβιοτικών βακτηρίων ήταν μεγαλύτερη όταν η συμπλήρωση έγινε 30 λεπτά πριν από την κατανάλωση ενός γεύματος ή ροφήματος που περιείχαν μικρές ποσότητες λίπους. Προτείνεται λοιπόν να λαμβάνονται με άδειο στομάχι και μισή ώρα πριν το γεύμα, στο οποίο θα έχει προστεθεί μια μικρή ποσότητα λίπους.

Κλείνοντας

Επιπλέον πρόσληψη, σημαίνει επιπλέον όφελος;

Λόγω του ότι λαμβάνουμε τα περισσότερα συστατικά από τις τροφές, είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε την αποτελεσματικότητα των συμπληρωμάτων διατροφής. Σε αντίθεση με τα φάρμακα, τα θρεπτικά συστατικά δρουν συνεργικά μεταξύ τους, το πεδίο δράσης & εφαρμογής τους ποικίλλει και απαιτούν μεγάλο χρονικό διάστημα για να δράσουν.

Τελικά, είναι αναγκαία τα συμπληρώματα διατροφής;

Όταν ακολουθούμε μία ισορροπημένη διατροφή, λαμβάνουμε από τις τροφές όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού μας και τη διατήρηση της υγείας μας. Η αβιταμίνωση θεωρείται σπάνια στο δυτικό κόσμο, ωστόσο τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται το φαινόμενο του «σιωπηλού υποσιτισμού» (hidden hunger). Πρόκειται για ένα μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας καθώς αφορά σε «οριακή ανεπάρκεια» θρεπτικών συστατικών, χωρίς αυτή να συνοδεύεται από εμφανή συμπτώματα. Παρόλα αυτά, η μη έγκαιρη διάγνωση & αντιμετώπιση έχει ως αποτέλεσμα σοβαρές μακροπρόθεσμες συνέπειες, κυρίως για την υγεία των παιδιών, όπως ελλιπή σωματική ανάπτυξη & ποικίλου βαθμού νευροαναπτυξιακές & γνωσιακές διαταραχές (Cole, 2012).

Σε κάθε περίπτωση, η λήψη σκευασμάτων θα πρέπει να γίνεται υπό την καθοδήγηση εξειδικευμένου διαιτολόγου ο οποίος θα προτείνει την κατάλληλη συχνότητα και διάρκεια λήψης, σε συνδυασμό με μία πλήρη και ισορροπημένη διατροφή, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του κάθε περιστατικού μεμονωμένα.

Αναφορές & Ενδεικτική βιβλιογραφία

Guidelines for biopharmaceutical studies in man. A.Ph.A. Academy of Pharmaceutical Science, Washington, DC. Feb. 1972

Pharmacokinetics and Biopharmaceutics: A definition of terms. J. Pharmacokin. And Biopharm., 1,3, 1973

Dickinson A, Bonci L, Boyon N, Franco JC (2012). ‘Dietitians use and recommend dietary supplements: report of a survey’. Nutrition Journal. 11:14.

Νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις: Συμπληρώματα διατροφής, φυτικά φάρμακα, ομοιοπαθητικά φάρμακα, καλλυντικά: https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/PHARM165/ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΕΣ%20ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ%20ΣΔ%20ΦΥΤΙΚΑ%20ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΑ.pdf

Marra MV, Boyar AP (2009). ‘Position of the American Dietetic Association: nutrient supplementation’. J Am Diet Assoc. 109(12):2073-85.

Biesalski HK, Tinz J (2017). ‘Multivitamin/mineral supplements: Rationale and safety - A systematic review’. Nutrition. 33:76-82.

Hamishehkar H, Ranjdoost F, Asgharian P, Mahmoodpoor A, Sanaie S (2016). ‘Vitamins, Are They Safe?’. Adv Pharm Bull. 6(4), 467-477.

Ward E (2014). ‘Addressing nutritional gaps with multivitamin and mineral supplements’. Nutrition Journal. 13:72

Yetley EA (2007). ‘Multivitamin and multimineral dietary supplements: definitions, characterization, bioavailability, and drug interactions’. Am J Clin Nutr. 85(suppl):269S-76S

Gibson RS (2007). ‘The role of diet- and host-related factors in nutrient bioavailability and thus in nutrient-based dietary requirement estimates’. Food and Nutrition Bulletin. Vol. 28, no. 1 (supplement), S77-S100

Pressman P, Clemens RA, Hayes A (2017). ‘Bioavailability of micronutrients obtained from supplements and food: A survey and case study of the polyphenols’. Toxicology Research and Application. Vol. 1: 1-7

Μανουσάκης Γ (2008). ‘Συμπληρώματα Διατροφής: Όλα όσα πρέπει να ξέρετε’. ISBN: 978-960-930525-9

Karadima V, Kraniotou C, Bellos G, Tsangaris GT (2016). ‘Drug-micronutrient interactions: food for thought and thought for action’. EPMA J. 7(1): 10.

EFET Hellenic Food Authority: http://www.efet.gr/portal/page/portal/efetnew/legislations/sociable_legislations/nutrition_claims

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης: ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) αριθ. 432/2012 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 16ης Μαΐου 2012: http://sesdi.gr/wp-content/uploads/2015/02/432_2012.pdf

Evatt ML (2015). ‘Vitamin D Associations and Sleep Physiology—Promising Rays of Information’. SLEEP. Vol. 38, No. 2, 171-172

Pressman P, Clemens RA, Hayes AW (2017). ‘Bioavailability of micronutrients obtained from supplements and food: A survey and case study of the polyphenols’. Toxicology Research and Application. Volume 1: 1-7

Tompkins TA, Mainville I, Arcand Y (2011). ‘The impact of meals on a probiotic during transit through a model of the human upper gastrointestinal tract’. Benef Microbes. 2(4):295-303

Panahi Y, Khalili N, Sahebi E, Namazi S, Reiner Z, Majeed M, Sahebkar A (2017). ‘Curcuminoids modify lipid profile in type 2 diabetes mellitus: A randomized controlled trial’. Complement Ther Med. 33:1-5.

Bajaj S, Singla D, Sakhuja N (2012). ‘Stability Testing of Pharmaceutical Products’. Journal of Applied Pharmaceutical Science 02(03); 129-138

Ledoux MA et al. (2015). ‘A quality dietary supplement: before you start and after it’s marketed – a conference report’. Eur J Nutr 54 (Suppl 1): S1-S8