Η υπερφαγική διαταραχή έχει πάρει κατά καιρούς πολλά ονόματα: καταναγκαστική, συναισθηματική ή επεισοδιακή. Είναι μια από τις διαταραχές πρόσληψης τροφής που μέχρι πρόσφατα δεν ήταν επίσημα αναγνωρισμένη. Ωστόσο, γίνεται ολοένα και πιο σαφές ότι πρόκειται για μια διατροφική συμπεριφορά που μπορεί να γίνει παθολογική και να επιφέρει πολλές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της υπερφαγίας;
Η υπερφαγία αφορά την κατανάλωση ποσότητας τροφής μεγαλύτερης από το φυσιολογικό για το ύψος, το φύλο και την ηλικία του ατόμου. Η κατανάλωση γίνεται ανεξάρτητα από την σωματική πείνα και ικανοποιεί καθαρά συναισθηματικούς παράγοντες. Μπορεί να πάρει τη μορφή υπερφαγικών επεισοδίων, κατά τα οποία το άτομο καταναλώνει μεγάλες ποσότητες τροφής σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Σε αυτήν την περίπτωση, η διαφορά με τη βουλιμία είναι ότι το άτομο δεν επιλέγει κάποιο αντισταθμιστικό μέσο, για να απαλλαγεί από τις θερμίδες, όπως π.χ. τον αυτοπροκαλούμενο εμετό ή την υπερβολική άσκηση. Ωστόσο, ακόμα και όταν δεν παρατηρούνται τέτοιες υπερφαγικές κρίσεις σε επεισοδιακή μορφή, υπερφαγική συμπεριφορά παρατηρείται ακόμα και όταν ένα άτομο έχει διαρκώς στο νου του το φαγητό και το καταναλώνει με τη μορφή «τσιμπολογήματος». Έτσι, ως αποτέλεσμα το άτομο τρώει πολύ περισσότερο από όσο χρειάζεται, για συναισθηματικούς λόγους και με αποτέλεσμα συναισθήματα ενοχών και κακή εικόνα σώματος.
Ποια η αιτιολογία;
Πολλά έχουν υποστηριχθεί για την αιτιολογία των διατροφικών διαταραχών και συγκεκριμένα για τη διαταραχή της συναισθηματικής υπερφαγίας, έχοντας ως κοινό παρανομαστή την πολυπαραγοντική προέλευσή της. Βιολογικοί, ψυχολογικοί, κοινωνικοί και ατομικοί παράγοντες αλληλοεμπλέκονται και οδηγούν σε υπερφαγικά επεισόδια. «Είσαι όμορφη όταν είσαι αδύνατη», «τα αγόρια είναι ωραίο να έχουν μυς (δηλ. δύναμη)», είναι κοινωνικά στερεότυπα που επηρεάζουν τη διαμόρφωση σωματικών προτύπων και σε συνδυασμό με στρεβλές γνωστικές πεποιθήσεις σε σχέση με το βάρος, το σχήμα του σώματος και την τροφή, μπορούν να αποτελέσουν γόνιμο έδαφος για τη διατροφική διαταραχή.
Άλλοι παράγοντες, όπως οι συνήθειες της οικογένειας γύρω από το φαγητό, η έκφραση συναισθημάτων ή οι ελλιπείς δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων έχουν ενοχοποιηθεί κατά καιρούς για την εμφάνιση διατροφικών διαταραχών.
Η παραπάνω προσπάθεια αιτιολόγησης είναι ένα μικρό δείγμα της βιβλιογραφίας που έχει γραφτεί σχετικά με το θέμα μας και είναι μάταιο έως και παρακινδυνευμένο να προσπαθήσουμε να το γενικεύσουμε σε όλες τις περιπτώσεις. Αν πιστεύετε πως ταλαιπωρείστε από τη διαταραχή της υπερφαγίας ή οποιαδήποτε άλλη διαταραχή διατροφής έχετε υπόψη πως κάθε περίπτωση είναι εξατομικευμένη -μην εξαντλείστε στην ανάγνωση γενικών ψυχολογικών θεωριών. Οι τελευταίες είναι εργαλεία των επιστημόνων ψυχικής υγείας (ψυχοθεραπευτών, ψυχολόγων κ.ά.), ώστε να προσεγγιστεί το πρόβλημά σας με μια εξατομικευμένη αιτιολόγηση και θεραπευτική παρέμβαση.
Είναι όλοι οι παχύσαρκοι υπερφαγικοί;
Η παχυσαρκία μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους, όπως σε κληρονομική προδιάθεση, σε περιβαλλοντικούς ή μεταβολικούς παράγοντες κ.α. Μια από τις αιτίες μπορεί να είναι και οι υπερφαγικές τάσεις, καθώς στην υπερφαγία το άτομο που πάσχει προσλαμβάνει περισσότερες θερμίδες από αυτές που χρειάζεται, με αποτέλεσμα συνήθως να έχει παραπανίσιο βάρος.
Τι τροφές καταναλώνονται συνήθως στην υπερφαγία;
Επειδή η κατανάλωση της τροφής γίνεται για συναισθηματικούς λόγους (ανησυχία, μοναξιά, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση, πλήξη, θυμός κτλ.), συνήθως προτιμώνται τροφές με υψηλή ενισχυτική αξία, δηλαδή τροφές που θα πυροδοτήσουν στον εγκέφαλο την απελευθέρωση ουσιών που προκαλούν συναισθήματα ηρεμίας, ευχαρίστησης, ικανοποίησης και ανταμοιβής. Αυτές οι τροφές συνήθως είναι πλούσιες σε υδατάνθρακες, λιπαρά αλλά και αλάτι. Βέβαια ο κάθε άνθρωπος εμφανίζει τις δικές του προτιμήσεις και σύμφωνα με τις δικές του εμπειρίες. Έτσι, κάποιος μπορεί να υπερκαταναλώνει γλυκά, άλλος φαστ φουντ ενώ άλλος να προτιμά τροφές που έχουν μεγάλο συναισθηματικό φορτίο ως αναμνήσεις (π.χ. ένα αγαπημένο φαγητό της παιδικής ηλικίας του).
Ποια η διαφορά με τη βουλιμία;
Τα υπερφαγικά επεισόδια λαμβάνουν χώρα και στην ψυχογενή βουλιμία, η οποία αποτελεί μια ξεχωριστή διαγνωστική οντότητα διαταραχής διατροφής, καθώς το βάρος του ατόμου διαφέρει κατά πολύ στις δύο περιπτώσεις. Συγκεκριμένα, ενώ στη βουλιμία, όπως είναι ευρύτερα γνωστό, μετά την υπερφαγία ακολουθεί κάποια αντισταθμιστική συμπεριφορά, όπως η πρόκληση εμετού, η χρήση καθαρτικών, η δίαιτα, η έντονη άθληση κ.ά, στη διαταραχή υπερφαγίας που περιγράφουμε δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο με αποτέλεσμα το άτομο να καταλήγει υπέρβαρο.
Πώς αντιμετωπίζεται η υπερφαγική διαταραχή;
Τόσο η διαταραχή της υπερφαγίας, όσο και οι υπόλοιπες διατροφικές διαταραχές αντιμετωπίζονται πλέον από το πεδίο της ψυχοθεραπείας αποτελεσματικά και ανακουφίζουν τις ζωές πολλών ανθρώπων. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι που εμποδίζουν την έγκαιρη αναζήτηση βοήθειας: η δυσκολία του ατόμου να παραδεχτεί και να αντιμετωπίσει τη διαταραχή, λόγω άγνοιας ή ντροπής. Η αναγνώριση του προβλήματος ως κατάστασης που απαιτεί τη βοήθεια από έναν εξειδικευμένο ψυχοθεραπευτή -πολλές φορές μάλιστα σε συνεργασία με έναν κλινικό διατροφολόγο, είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της διαταραχής υπερφαγίας.
Μια ολοκληρωμένη ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών περιλαμβάνει κατά πρώτον εκπαίδευση του πελάτη σε συμπεριφορικές τεχνικές βάσει των οποίων μαθαίνουμε να ελέγχουμε τις αντιδράσεις μας απέναντι στις διατροφικές μας συνήθειες και να τροποποιούμε τις υπάρχουσες δυσλειτουργίες, αλλά και να ελέγχουμε το περιβάλλον, ώστε να περιοριστεί η παρόρμηση για λήψη τροφής. Πολλές απ΄αυτές τις «συμβουλές-τρικ» είναι διαθέσιμες στο ευρύ κοινό σε αρκετά εκλαϊκευμένη μορφή, αλλά σχεδόν πάντα αποτυγχάνουν -για να επιτύχουν χρειάζονται την συστηματική καθοδήγηση και την εκμάθησή τους από έναν ικανό θεραπευτή μέσα σε ένα πλαίσιο εξατομικευμένης συστηματικής θεραπείας.
Στη συνέχεια, βασική προϋπόθεση για την εις βάθος αντιμετώπιση της διαταραχής είναι να εντοπιστούν οι ψυχολογικοί μηχανισμοί (οι σκέψεις και οι πεποιθήσεις) του πελάτη γύρω από τον εαυτό του, το βάρος και το σχήμα του σώματός του. Οι παράγοντες που πυροδοτούν τα επεισόδια υπερφαγίας, οι ψυχολογικοί μηχανισμοί που τα διαιωνίζουν και γενικότερα οι σχέσεις του πελάτη με τους άλλους, αλλά και με τον εαυτό του, θα πρέπει να εντοπισθούν και να συμπεριληφθούν στον θεραπευτικό σχεδιασμό.
