Η αποτοξίνωση του οργανισμού είναι ένα από τα δημοφιλέστερα θέματα προς συζήτηση, ιδιαίτερα μετά από τις διατροφικές «παρασπονδίες» που χαρακτηρίζουν τις περιόδους των διακοπών. Τι είναι όμως στ’ αλήθεια η αποτοξίνωση; Είναι αλήθεια ότι με ένα συγκεκριμένο διατροφικό μοτίβο καταφέρνουμε να αποτοξινωθούμε ή αυτό είναι ένας ακόμη διατροφικός μύθος;
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…
Τι είναι ακριβώς οι τοξίνες;
Ο επιστημονικός ορισμός της τοξίνης αναφέρεται σε μία δηλητηριώδη ουσία, μεταβολικό προϊόν έμβιου όντος (μικροοργανισμού, ζώου, φυτού, ανθρώπου), η οποία αντιδρά αρνητικά με τα κύτταρα και τα βιομόρια του ξένου οργανισμού με τον οποίο έρχεται σε επαφή και τελικά προκαλεί ασθένεια ή θάνατο. Οι τοξίνες μπορεί επίσης να είναι παραπροϊόντα του ίδιου μας του μεταβολισμού. Η τετανοσπασμίνη, που είναι υπεύθυνη για την πρόκληση του τετάνου, και η βοτουλινική τοξίνη, που είναι υπεύθυνη για την πρόκληση της αλλαντίασης, αποτελούν δύο παραδείγματα τοξινών που παράγονται από βακτήρια και ασκούν την επιβλαβή δράση τους μετά την είσοδό τους στον ανθρώπινο οργανισμό.
Ποια η διαφορά τοξίνης και τοξικής ουσίας;
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι στον ορισμό της τοξίνης δεν ανήκουν οι συνθετικές χημικές ουσίες και οι περιβαλλοντικοί ρύποι, ωστόσο αν χρησιμοποιήσουμε τον ευρύτερο ορισμό της τοξικής ουσίας μπορούμε να τους συμπεριλάβουμε. Παραδείγματα τοξικών ουσιών αποτελούν:
- Τα βαρέα μέταλλα
- Οι έμμονοι οργανικοί ρύποι (Persistent Organic Pollutants- POPs) που ανιχνεύονται σε χρώματα, ψυκτικά υγρά, λιπαντικά, παρασιτοκτόνα
- Οι φθαλικές ενώσεις που βρίσκονται στα πλαστικά
Δυστυχώς τις τοξικές ουσίες δεν μπορούμε να τις αποφύγουμε, καθώς ερχόμαστε καθημερινά σε επαφή μαζί τους μέσω της τροφής και του νερού που καταναλώνουμε, του αέρα που αναπνέουμε και των προϊόντων που χρησιμοποιούμε.
Πώς προστατεύεται ο οργανισμός μας από τις τοξίνες;
Τον κυρίαρχο ρόλο έχει το ήπαρ, ή αλλιώς το συκώτι μας. Βασική του λειτουργία είναι να απομακρύνει τις βλαβερές ουσίες και τα παραπροϊόντα του μεταβολισμού από τον οργανισμό. Τέτοιες ουσίες είναι τα φάρμακα, η χολερυθρίνη (προϊόν του καταβολισμού της αίμης των ερυθρών αιμοσφαιρίων), αλλά και οι μικροοργανισμοί και οι τοξίνες που παράγονται από αυτούς και εισέρχονται στον οργανισμό μέσω του εντέρου. Μέσω χημικών αντιδράσεων το ήπαρ αδρανοποιεί τις βλαβερές αυτές ουσίες, μετατρέποντάς τες σε διαλυτές, ώστε να απομακρυνθούν μέσω των ούρων, της χολής, του ιδρώτα ή των κοπράνων.
Σημαντικό επίσης ρόλο στην απομάκρυνση τοξινών έχουν οι νεφροί, η χολή και οι πνεύμονες. Οι νεφροί φιλτράρουν καθημερινά σχεδόν 180 λίτρα αίματος και τελικά απεκκρίνουν περίπου 1-2 λίτρα ούρων, όπου βρίσκονται διαλυμένες άχρηστες και δυνητικά βλαβερές για τον οργανισμό ουσίες. Μέσω της χολής απεκκρίνονται στον αυλό του εντέρου άχρηστες ουσίες, όπως η χολερυθρίνη, που τελικά καταλήγουν στα κόπρανα, ενώ οι βρόγχοι και οι πνεύμονες έχουν αρκετούς μηχανισμούς ώστε να παρεμποδίζουν την είσοδο ξένων ουσιών και μικροοργανισμών.
Τι είναι οι δίαιτες αποτοξίνωσης;
Δίαιτα αποτοξίνωσης θεωρείται μία, συνήθως μικρής διάρκειας, διατροφική παρέμβαση που υπόσχεται την απομάκρυνση των τοξινών αλλά ταυτόχρονα και την απώλεια βάρους. Οι δίαιτες αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν την πλήρη νηστεία, δηλαδή την αποχή από την κατανάλωση οποιουδήποτε τροφίμου, την κατανάλωση μόνο χυμών ή συγκεκριμένων τροφίμων και πολλές φορές συνοδεύονται από τη χρήση καθαρτικών, διουρητικών ή συμπληρωμάτων βιταμινών και ιχνοστοιχείων.
Επομένως το βασικό επιχείρημα που χρησιμοποιούν οι δίαιτες αυτές προκειμένου να κερδίσουν οπαδούς είναι η εξαιρετικά γρήγορη απώλεια βάρους η οποία γίνεται προς όφελος της υγείας του ενδιαφερόμενου λόγω της ταυτόχρονης αποβολής των τοξινών. Είναι όμως αληθής ή παραπλανητικός ο ισχυρισμός αυτός;
Μερικές γνωστές δίαιτες αποτοξίνωσης
Ας δούμε ορισμένες από αυτές τις δίαιτες αποτοξίνωσης που «κυκλοφορούν» στο διαδίκτυο ή ακόμη και από στόμα σε στόμα…
Η 48ωρη δίαιτα του Δρ. Οζ
Ο Δρ Οζ είναι ένας Τούρκος καρδιοχειρουργός που δραστηριοποιείται στην Αμερική και τελευταία έχει γίνει γνωστός μέσω της προσωπικής του εκπομπής στην τηλεόραση «The Dr. Oz Show». Η δίαιτα που προτείνει βασίζεται στην κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων, όπως η κινόα, τα λαχανικά και ο ζωμός τους, οι φυσικοί χυμοί φρούτων, τα smoothies και το εκχύλισμα από ρίζα πικραλίδας ή ταραξάκο. Έχει διάρκεια 2 ημερών και ισχυρίζεται ότι απομακρύνει τις τοξίνες και βελτιώνει τη λειτουργία του ήπατος, των νεφρών και του εντέρου.
Η δίαιτα αποτοξίνωσης με λεμόνι (Lemon detox diet)
Πρόκειται για ένα 10ήμερο πρόγραμμα κατά το οποίο όλα τα γεύματα αντικαθίστανται από ένα ρόφημα αποτελούμενο από χυμό λεμονιού, φιλτραρισμένο νερό, πιπέρι καγιέν και σιρόπι neera. Ισχυρίζεται ότι απομακρύνει τις τοξίνες, ενώ οδηγεί σε απώλεια βάρους και εξασφαλίζει υγιή μαλλιά, νύχια και δέρμα.
Martha’s vineyard detox diet
Αυτή η δίαιτα αποτοξίνωσης έχει διάρκεια 21 ημερών και βασίζεται στην κατανάλωση αποκλειστικά υγρών τροφίμων, όπως χυμοί και σούπες λαχανικών, χυμός από μούρα, τσάι, αλλά και στη λήψη συμπληρωμάτων που περιέχουν βιταμίνες, ένζυμα ή αλόε βέρα. Υπόσχεται απώλεια 9,5 κιλών, αποβολή των τοξινών και αύξηση της ζωτικότητας.
Η δίαιτα «καθαρισμού» του ήπατος (the liver cleansing diet)
Όσοι ακολουθούν τη δίαιτα αυτή τρώνε ελάχιστα επεξεργασμένα φυτικά τρόφιμα, πλούσια σε φυτικές ίνες, χαμηλά σε λίπος και ελεύθερα γάλακτος, για περίπου 8 εβδομάδες. Η δίαιτα αυτή υπόσχεται τη βελτίωση της λειτουργίας του ήπατος, την απομάκρυνση των τοξινών, τη βελτίωση της φλεγμονής και των εκφυλιστικών νόσων, την καλύτερη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και την απώλεια βάρους.
Αποτοξίνωση μιας ημέρας
Η αποτοξίνωση γίνεται μία ημέρα την εβδομάδα κατά τη διάρκεια της οποίας απαγορεύεται η κατανάλωση ζωικών και επεξεργασμένων προϊόντων, αλκοόλ, καφεΐνης, γλουτένης και σακχάρων. Συστήνεται η κατανάλωση φρούτων, χυμών και λαχανικών, καθώς και 8-10 ποτηριών πράσινου τσαγιού.
Painless detox diet ή δίαιτα αποτοξίνωσης της μίας εβδομάδας
Αντίστοιχα με την αποτοξίνωση της μιας ημέρας υπάρχει και η αποτοξίνωση της μίας εβδομάδας. Εκτός της απώλειας βάρους και της απομάκρυνσης των τοξινών, υπόσχεται «ανακούφιση» από διάφορα προβλήματα υγείας, όπως οι πονοκέφαλοι, οι γαστρεντερολογικές ενοχλήσεις, δερματικές παθήσεις, αλλά και την παροχή ενέργειας στον οργανισμό. Στη δίαιτα αυτή απαγορεύεται η κατανάλωση τροφίμων που θεωρούνται «τοξικά» για τον οργανισμό, όπως τα δημητριακά, τα γαλακτοκομικά, το κόκκινο κρέας και τα παράγωγά του, τα επεξεργασμένα προϊόντα και η ζάχαρη.
Είναι σωστοί οι ισχυρισμοί των διαιτών αυτών;
Όπως είδαμε νωρίτερα, ο οργανισμός διαθέτει τους δικούς του μηχανισμούς αποτοξίνωσης οι οποίοι είναι πολύ αποτελεσματικοί. Aν οι μηχανισμοί αυτοί δεν λειτουργούν σωστά, όπως συμβαίνει στην ηπατική ή νεφρική ανεπάρκεια, είναι αδύνατον να υποκατασταθεί η απεκκριτική λειτουργία τους μέσω τροφίμων και διαιτών αποτοξίνωσης.
Οι διάφορες δίαιτες αποτοξίνωσης δεν έχουν καμία αποτοξινωτική δράση, ούτε καμία κλινική μελέτη έχει έως τώρα αποδείξει την αποτοξινωτική δράση κάποιου συγκεκριμένου τροφίμου
Μελέτες που υποστηρίζουν το αντίθετο είναι ελάχιστες στη βιβλιογραφία και με πολλά μεθοδολογικά «κενά». Εκτός αυτού οι διατροφικοί ισχυρισμοί των περισσότερων αποτοξινωτικών διαιτών είναι παραπλανητικοί και λανθασμένοι, καθώς δεν συμβαδίζουν με τις ισχύουσες διατροφικές συστάσεις των μεγάλων επιστημονικών οργανισμών.
Πώς εξηγείται η απώλεια βάρους που παρατηρείται;
Όσον αφορά στη γρήγορη και μεγάλη απώλεια βάρους που παρατηρείται όταν κάποιος ακολουθεί μία τέτοια δίαιτα, είναι αποτέλεσμα του αυστηρού περιορισμού της ενεργειακής πρόσληψης που αναγκαστικά συμβαίνει όταν αποκλείονται τόσες ομάδες τροφίμων. Όπως σε όλες τις δίαιτες αυτής της κατηγορίας έτσι και στις «δήθεν» αποτοξινωτικές δίαιτες λόγω της απότομης απώλειας κιλών έχουμε μόνο απώλεια υγρών και μυϊκής μάζας και όχι απώλεια λιπώδους ιστού ή τοξινών, οι οποίες όπως προαναφέρθηκε είναι μέρος της «δουλειάς» του ήπατος και των νεφρών. Έτσι το μόνο αποτέλεσμα που θα έχει η χρήση ενός τέτοιου πλάνου θα είναι η περαιτέρω μείωση του βασικού μεταβολισμού, καθώς η παραμικρή μυϊκή απώλεια συμβάλλει στην μείωση του μεταβολικού ρυθμού.
Είναι ασφαλείς οι δίαιτες αποτοξίνωσης;
Οι δίαιτες αυτές κρύβουν πολλούς κινδύνους. Η πρόσληψη των θρεπτικών συστατικών είναι ανεπαρκής και μπορεί να οδηγήσει σε ανεπάρκειες βιταμινών και ιχνοστοιχείων, ενώ η χαμηλή πρωτεϊνική πρόσληψη έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια μυϊκής μάζας. Συχνά παρατηρείται κατάχρηση ουσιών, όπως είναι τα καθαρτικά και τα διουρητικά, τα οποία επιδρούν αρνητικά στη φυσιολογική λειτουργία του ήπατος, των νεφρών και του εντέρου.
Η γνώμη της ειδικού
Η καλή λειτουργία των φυσικών αποτοξινωτικών μηχανισμών του οργανισμού εξασφαλίζεται μόνο μέσα από μία ισορροπημένη διατροφή, με ποικιλία τροφίμων και επαρκή σε θρεπτικά συστατικά, χωρίς ακρότητες στην ενεργειακή πρόσληψη.
Δεν είναι τυχαίο που η μεσογειακή πυραμίδα διατροφής είναι το καλύτερο διατροφικό μοντέλο παγκοσμίως. Έχει στη βάση της τα δημητριακά ολικής άλεσης (ρύζι αναποφλοίωτο, ζυμαρικά ολικής άλεσης, δημητριακά πρωινού ολικής άλεσης, ψωμί ολικής άλεσης) και τα φρούτα με τα λαχανικά (καλύτερα εποχής), ενώ όσο ανεβαίνουμε υπάρχουν τα γαλακτοκομικά, τα ψάρια, το ελαιόλαδο τα πουλερικά και στην κορυφή της πυραμίδας-δηλαδή αυτά που πρέπει να τρώμε πιο σπάνια- είναι το κόκκινο κρέας με τα γλυκά. Έτσι, χωρίς να στερηθούμε τη γλυκιά γεύση ή την απόλαυση από ένα αγαπημένο μας αλλαντικό, μπορούμε απλώς να ακολουθήσουμε το μεσογειακό μοντέλο και αν θέλουμε να έχουμε απώλεια σωματικού βάρους μπορούμε απλούστατα να μειώσουμε την μερίδα μας και να αυξήσουμε τη φυσική μας δραστηριότητα. Εξάλλου το «αλάτι» της ζωής μας είναι να υπάρχει γευστική απόλαυση σε κάθε μας γεύμα.
Ο Διαιτολόγος-Διατροφολόγος είναι ο μοναδικός ειδικός που θα σας καθοδηγήσει στην υιοθέτηση ενός ισορροπημένου πλάνου διατροφής, το οποίο θα ανταποκρίνεται στις εξατομικευμένες ανάγκες σας, λαμβάνοντας υπόψιν τυχόν προβλήματα υγείας καθώς και τις δικές σας επιθυμίες και στόχους.
