Η ανορεξία ανήκει στην κατηγορία των διαταραχών πρόσληψης τροφής και είναι μία ψυχική διαταραχή, η οποία εμφανίζεται κυρίως στον γυναικείο πληθυσμό με ποσοστό επικράτησης περίπου 2%. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται στις νεαρές γυναίκες, ενώ το 40% των περιπτώσεων ψυχογενούς ανορεξίας θα εμφανιστεί σε ηλικία μεταξύ 15-19 ετών, δηλαδή στην εφηβεία και στις αρχές της ενήλικης ζωής. Αυτό σημαίνει ότι οι γονείς πρέπει να είναι ενήμεροι για τα σημάδια της ανορεξίας, αφενός γιατί η εφηβεία είναι μία κρίσιμη περίοδος για την εμφάνισή της, αφετέρου διότι είναι μία κατάσταση η οποία χρήζει θεραπευτικής αντιμετώπισης και ο ρόλος της οικογένειας είναι πολύ βασικός.
Ποιοι οι τύποι Νευρικής Ανορεξίας;
Η ψυχογενής ανορεξία διακρίνεται σε δύο τύπους:
- στον περιοριστικό και
- στον υπερφαγικό/καθαρκτικό
Διατροφή στη νευρική ανορεξία
Πρώτα από όλα, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η ανορεξία δεν αναφέρεται σε απώλεια της όρεξης, αλλά σε μία ηθελημένη προσπάθεια της έφηβης να περιορίσει το φαγητό που προσλαμβάνει. Ο περιορισμός της τροφής αφορά τόσο την ποσότητα όσο και την ποικιλία. Μία έφηβη με ψυχογενής ανορεξία μπορεί να:
- Αποφεύγει τις «παχυντικές» τροφές όπως οι υδατάνθρακες, τα γλυκά και να επιλέγει τροφές με μικρότερη θερμιδική αξία.
- Μικραίνει τις μερίδες του φαγητού, να παραλείπει γεύματα και να μετράει επιμελώς τις θερμίδες που προσλαμβάνει. Κάποιες φορές μπορεί η ίδια να ετοιμάζει το γεύμα της προκειμένου να έχει τον έλεγχο των θερμίδων.
- Μπορεί να λέει ψέματα για το πόσο ζυγίζει, ή για το εάν έφαγε.
- Κάνει χρήση καθαρκτικών ή διουρητικών. Αυτό δημιουργεί αίσθηση ανακούφισης ότι το σώμα «καθαρίζει» από την τροφή.
- Στην ανορεξία καθαρκτικού τύπου, η έφηβη κάνει υπερφαγικά επεισόδια και μετά προκαλεί έμετο για να αποβάλλει το φαγητό. Ένα σημάδι για μία τέτοια συμπεριφορά είναι η επίσκεψη στην τουαλέτα αμέσως μετά το γεύμα.
- Να κάνει υπερβολική σωματική άσκηση, πχ. δύο ώρες την ημέρα.
Συχνά, η πρώτη φάση της ανορεξίας μοιάζει με δίαιτα, και αρκετές φορές βλέπουμε ότι μία διαταραχή πρόσληψης τροφής μπορεί να ξεκινήσει με δίαιτα που όμως συνεχίζεται ακόμα και αν το βάρος του ατόμου πέσει κάτω από το φυσιολογικό για την ηλικία και το ύψος του.
Σώμα και Εικόνα Σώματος
Ο περιορισμός της τροφής έχει στόχο την απώλεια βάρους, καθώς η έφηβη με ανορεξία έχει μία αρνητική εικόνα σώματος. Παρόλο που το βάρος βρίσκεται κάτω από το φυσιολογικό, η δυσφορία για το σώμα παραμένει και η διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος αποτελεί μία από τις κεντρικότερες εκδηλώσεις της ψυχογενούς ανορεξίας. Αυτό συνδέεται με την αγωνία που έχουν οι ασθενείς με ανορεξία μήπως πάρουν κιλά, με αποτέλεσμα να καταφεύγουν σε συχνό ζύγισμα και σε υπερβολικό έλεγχο του βάρους. Ακόμα και μία μικρή ποσότητα φαγητού ή μία μικρή αύξηση του βάρους λόγο κατακράτησης υγρών μπορεί να δημιουργήσει έντονο άγχος. Συχνά επίσης παρατηρείται το φαινόμενο της ψυχογενούς ανορεξίας σε έφηβες οι οποίες εμπλέκονται σε δραστηριότητες, όπως ενόργανη γυμναστική, αθλητισμός, οι οποίες απαιτούν λεπτό σώμα.
Επομένως, όταν μία έφηβη κάνει υπερβολική και παρατεταμένη δίαιτα ακόμα κι αν έχει χάσει βάρος, όταν η στάση της απέναντι στο φαγητό έχει αλλάξει και όταν υπάρχει εμμονή γύρω από την εικόνα σώματος και τις θερμίδες, είναι ενδείξεις που οι γονείς οφείλουν να προσέξουν.
Ποιες οι ιατρικές επιπλοκές;
Η κλινική εικόνα της ανορεξίας περιλαμβάνει ιατρικές συνέπειες λόγω του υποσιτισμού, αλλά και των καθαρκτικών συμπεριφορών, εφόσον υπάρχουν. Οι ιατρικές συνέπειες ποικίλουν από τις λιγότερο έως τις περισσότερο επικίνδυνες για τη λειτουργία του οργανισμού, ανάλογα με τη σοβαρότητα της διαταραχής. Οι πιο συχνές ιατρικές επιπλοκές είναι:
- Αμηνόρροια *
- Βραδυκαρδία και υπόταση
- Πονοκέφαλοι και ζαλάδες
- Λέπτυνση των τριχών της κεφαλής, ή απώλεια μαλλιών
- Δυσκοιλιότητα
- Υποθερμία
- Ξηροδερμία
- Αίσθημα κούρασης, μυϊκή αδυναμία και εύκολη κόπωση
- Δυσκολίες στη συγκέντρωση
- Ευερεθιστότητα
Οι γονείς πρέπει να είναι σε εγρήγορση για τυχόν αλλαγές στη συμπεριφορά της έφηβης, εφόσον υπάρχει αλλαγή σε σχέση με την πρόσληψη τροφής.
*Στο DSM-5 δεν απαιτείται το κριτήριο της αμηνόρροιας για να μπει η διάγνωση.
Ποια είναι η θέση της οικογένειας στις διατροφικές διαταραχές;
Η οικογένεια αρχικά συμμετέχει στη διαδικασία της αξιολόγησης της διαταραχής. Δηλαδή, οι γονείς μπορούν να δώσουν πληροφορίες για το είδος και την ποσότητα της τροφής που καταναλώνει η έφηβη, για τις αυξομειώσεις στο βάρος της, για αλλαγές στη συμπεριφορά της, ή για ιατρικά προβλήματα. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της παρέμβασης, οι γονείς παρακολουθούν συνεδρίες συμβουλευτικές με στόχο να να τροποποιήσουν δικές τους συμπεριφορές, οι οποίες συντηρούν τη διαταραχή, δεν βοηθούν την έφηβη να αντιμετωπίσει το πρόβλημα ή το επιδεινώνουν. Για να υπάρχει επιτυχία στην παρέμβαση, είναι σημαντικό να συμμετέχουν και οι δύο γονείς και να έχουν ένα βασικό επίπεδο συμφωνίας. Αν ο γονιός έχει δυσλειτουργικές αντιλήψεις για το βάρος και τη διατροφή – κάτι το οποίο το συναντάμε συχνά σε οικογένειες όπου η έφηβη εμφανίζει κάποια δυσλειτουργική διατροφική συμπεριφορά-, τότε χρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή. Επίσης, αν ο γονιός αντιμετωπίζει ψυχολογικά προβλήματα, όπως κατάθλιψη, τότε θα πρέπει να παραπεμφθεί για ατομική ψυχοθεραπεία (Bulik et al. 2007).
Oδηγίες προς τους γονείς με έφηβο/η με ανορεξία
- Αποφύγετε τις διαφωνίες για το φαγητό, τα έντονα ξεσπάσματα, τις απειλές και την αρνητική επικοινωνία γενικά. Η ανορεξία είναι μία ψυχολογική διαταραχή και αποτελεί έναν τρόπο διαχείρισης των αρνητικών συναισθημάτων.
- Επικεντρωθείτε στα συναισθήματα και στις σχέσεις, όχι στο βάρος και στο φαγητό. Μην κριτικάρετε τις συνήθειές της έφηβης και μην κατηγορείτε την έφηβη για τη διαταραχή διατροφής. Μοιραστείτε την ανησυχία σας-όχι το θυμό.
- Μην κάνετε αρνητικά ή θετικά σχόλια για το δικό σας σώμα, το σώμα της έφηβης ή το σώμα κάποιου άλλου. Εξετάστε τις δικές σας αντιλήψεις για το φαγητό, το βάρος και το σχήμα σώματος. Σιγουρευτείτε ότι δεν μεταδίδετε κάποιο μήνυμα που να ενέχει προκατάληψη για το βάρος, τα φαγητά και ότι δεν ενισχύετε την ανάγκη να είναι αδύνατη.
- Να είστε ένα υγιές πρότυπο για υγιεινή διατροφή και εικόνα σώματος. Η έφηβη να μην εκτίθεται στη δική σας δίαιτα.
- Μη δίνετε ταμπέλες στα φαγητά ως καλά ή κακά.
- Αποφύγετε να δίνετε απλοϊκές συμβουλές, π.χ. «αν σταματήσεις, τα πράγματα θα φτιάξουν»- το θέμα δεν είναι τόσο απλό.
- Επιλέξτε κάποια στιγμή να πείτε ότι ανησυχείτε για την υγεία της έφηβης. Παραμείνετε σταθερός-ή και ενθαρρύνετε την έφηβη να πάει σε επαγγελματία ψυχικής υγείας.
- Δώστε σημασία στα επιτεύγματα και στις δεξιότητες του ατόμου διότι αυτό βοηθάει στην αυτοεκτίμησή του. Κάντε κάτι το οποίο θα βελτιώσει την αυτοεκτίμηση του παιδιού σας. Δώστε ενθάρρυνση και ευκαιρίες. Μία καλή αυτοεκτίμηση είναι το καλύτερο αντίδοτο για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η βελτίωση της αυτοεκτίμησης άλλωστε είναι και στόχος της θεραπείας.
- Θυμηθείτε: η διαταραχή διατροφής δεν είναι λάθος σας. Οι γονείς συχνά νοιώθουν ότι πρέπει να πάρουν την ευθύνη για το πρόβλημα, αλλά οι διαταραχές διατροφής οφείλονται σε πολλούς παράγοντες. Δεν έχει τόσο σημασία τι θα έπρεπε να γίνει, όσο το τώρα, η δράση για αλλαγή και η θεραπεία.
- Μην ξεχνάτε τις δικές σας ανάγκες, η νευρική ανορεξία είναι ένα στρεσσογόνο γεγονός για την οικογένεια. Μπορείτε να απευθυνθείτε σε επαγγελματικά ψυχικής υγείας για συμβουλευτική υποστήριξη και καθοδήγηση.
