Μύθοι & αλήθειες για τον καφέ

Πριν από λίγες εβδομάδες δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Personality and Individual Differences» μελέτη που έδειξε πως πέντε φλιτζάνια καφέ την ημέρα αρκούν για να αρχίσουν τα αυτιά μας να μας... παίζουν παιχνίδια.

Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο La Trobe στη Μελβούρνη διαπίστωσαν πως εθελοντές που ένιωθαν έντονο στρες, έκαναν υπερκατανάλωση καφέ και στη συνέχεια άκουγαν έναν «μουντό» ήχο και διέκριναν μέσα του ένα τραγούδι που δεν υπήρχε, μόνο και μόνο επειδή οι ερευνητές τούς είχαν πει πως μπορεί και να το άκουγαν!

Το εύρημα αυτό αποδεικνύει ότι «η καφεΐνη ασκεί ψυχοτρόπο δράση» κατά τον δρα Σάιμον Κράου, καθηγητή στο Τμήμα Ψυχολογικής Επιστήμης του πανεπιστημίου, και υποδηλώνει πως «ο συνδυασμός της με το στρες αυξάνει τις πιθανότητες να εκδηλώσει κάποιος ψυχωσικό σύμπτωμα».

Πρόσφατα, η καφεΐνη βρέθηκε πάλι στο προσκήνιο ως το νέο «υπερόπλο» της ομορφιάς, με τους θιασώτες των προϊόντων που την περιέχουν να υποστηρίζουν ότι μπορεί να διώξει χρόνια και κούραση από το πρόσωπο, αμβλύνοντας τις ρυτίδες και τις σακούλες κάτω από τα μάτια.

Η επινόηση αυτών των προϊόντων βασίστηκε κυρίως σε μελέτες που έγιναν σε πειραματόζωα, όπως εκείνη που δημοσιεύθηκε το 2007 στη «Βρετανική Επιθεώρηση Δερματολογίας» και έδειξε πως η τοπική εφαρμογή καφεΐνης ενδέχεται να μειώνει τη φωτογήρανση (είναι οι ρυτίδες εξαιτίας της υπερβολικής έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία του ηλίου).

Η Ελλάδα στην κατανάλωση καφέ

Ο καφές είναι το ρόφημα που καταναλώνεται ευρύτερα παγκοσμίως (μετά το νερό, βεβαίως) και η ετήσια παραγωγή του φτάνει πλέον τα 7 εκατ. μετρικούς τόνους.
Η χώρα μας βρίσκεται στη 13η θέση στον κόσμο σε κατανάλωση καφέ. Κατά μέσο όρο κάθε ένας από εμάς πίνει 1,6 φλιτζάνια καφέ την ημέρα και η συνολική ποσότητα φτάνει το 0,64% της παγκόσμιας παραγωγής – ή 23.000 τόνους τον χρόνο.

Με τέτοια κατανάλωση σε όλο τον κόσμο, μοιραία ο καφές έχει αποτελέσει και εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο επισταμένων μελετών, που προσπαθούν να ξεκαθαρίσουν με ποιους τρόπους επηρεάζει την υγεία.

Οπως αναφέρουν επιστήμονες από το Εργαστήριο Εικονικής Φασματογραφίας Μάζας (VMSL) του Πανεπιστημίου Carnegie Mellon στο Πίτσμπουργκ, η καφεΐνη – που αποτελεί το κύριο συστατικό του καφέ – είναι διεγερτική ουσία και επηρεάζει απευθείας το κεντρικό νευρικό σύστημα, δηλαδή τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό.

Διεγερτική δράση του

«Οταν πίνουμε καφέ, ο εγκέφαλος απελευθερώνει ντοπαμίνη, που είναι ουσία (νευροδιαβιβαστής) της ευτυχίας και ευημερίας», εξηγεί ο κλινικός διαιτολόγος - βιολόγος Χάρης Δημοσθενόπουλος, προϊστάμενος του Διαιτολογικού Τμήματος στο Λαϊκό Νοσοκομείο της Αθήνας.

«Επιπλέον, βελτιώνει το επίπεδο της προσοχής διότι ενεργοποιεί έναν πολύπλοκο βιοχημικό μηχανισμό, ο οποίος επηρεάζει κυρίως τη λειτουργία των νευρικών κυττάρων. Αποτέλεσμα αυτού του μηχανισμού είναι η ενεργοποίηση των νευρικών κυττάρων, η έκκριση αδρεναλίνης και τελικά η ενίσχυση της μνήμης και της δυνατότητας συγκέντρωσης».

Η καφεΐνη απορροφάται γρήγορα από το τοίχωμα του στομάχου και φτάνει στο αίμα μέσα σε 30-45 λεπτά. Από εκεί διανέμεται σε όλο τον οργανισμό μέσω του νερού του σώματος και αργότερα μεταβολίζεται από το ήπαρ, για να αποβληθεί τελικά από τους νεφρούς.

Η διαδικασία αυτή ολοκληρώνεται μέσα σε λίγες ώρες – ο χρόνος ημίσειας ζωής της είναι τρεισήμισι έως τέσσερις ώρες, ανάλογα με τον οργανισμό κάθε ανθρώπου. Στις εγκύους, πάντως, μπορεί να παραμείνει στον οργανισμό έως και δέκα ώρες, σύμφωνα με τους επιστήμονες του VMSL.

Οφέλη και κίνδυνοι

Με τόσο γρήγορη απορρόφηση και επίδραση, θα περίμενε κανείς ότι η καφεΐνη μπορεί εύκολα να γίνει απειλητική. Ωστόσο, οι υπάρχουσες μελέτες συγκλίνουν πως για να γίνει τοξική, πρέπει να καταναλώσει κάποιος τεράστια δόση: σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα θα πρέπει να τροφοδοτήσει τον οργανισμό του με 170 mg καφεΐνης ανά κιλό σωματικού βάρους (ή 12,5-14,6 γραμμάρια καφεΐνης για τον μέσο άνδρα, που αντιστοιχούν σε 80-100 φλιτζάνια καφέ).

Οσον αφορά τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, επιστήμονες της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ που διενεργούν μια συνεχιζόμενη μελέτη εδώ και 22 χρόνια, εκτιμούν πλέον ότι «συνολικά, η πλάστιγγα των δυνητικών κινδύνων προς τα πιθανά οφέλη (της κατανάλωσης καφέ) γέρνει προς την πλευρά των ωφελημάτων» – τα οφέλη αφορούν από τη μείωση του κινδύνου να εκδηλωθούν διάφορες μορφές καρκίνου έως την προστασία από την άνοια και τον διαβήτη τύπου 2.

Τα οφέλη αυτά δεν αποδίδονται μόνο στην καφεΐνη. «Ο καφές αποτελεί πηγή για στοιχεία όπως το κάλιο και το μαγνήσιο αλλά και για πολλές βιοενεργές ουσίες, συμπεριλαμβανομένων πολλών αντιοξειδωτικών», λέει ο κ. Δημοσθενόπουλος. «Στην πραγματικότητα, ένα φλιτζάνι μπορεί να περιέχει περισσότερα αντιοξειδωτικά από ένα ποτήρι χυμό cranberry ή ένα φλιτζάνι τσάι, τα οποία φαίνεται πως κάνουν καλό στην καρδιά».

Πόσο καφέ, όμως, πρέπει να πίνει κάποιος για να αποκομίσει αυτά τα οφέλη, αποφεύγοντας ταυτοχρόνως τους δυνητικούς κινδύνους όπως διάφορα πεπτικά προβλήματα, πονοκέφαλο, σιδηροπενική αναιμία;

«Ενα υγιές άτομο δεν πρέπει να καταναλώνει ποσότητα καφεΐνης (από καφέδες, αναψυκτικά τύπου κόλα, τσάι, σοκολάτα και άλλες πηγές) που θα υπερβαίνει τα 300 mg την ημέρα», απαντά ο κ. Δημοσθενόπουλος.

«Αν η ποσότητα αυτή προέρχεται μόνο από καφέ, αντιστοιχεί σε περίπου τέσσερις καφέδες την ημέρα, διότι ένας μονός εσπρέσο ή καπουτσίνο περιέχει 40-80 mg καφεΐνης, ο στιγμιαίος καφές 70-100 mg και ο καφές φίλτρου 100-150 mg».

Οι επιδράσεις της καφεϊνης

Εγκέφαλος

Διεγείρει την παραγωγή ντοπαμίνης (η ορμόνη της ευεξίας), βελτιώνει την προσοχή, ενισχύει τη μνήμη και την ικανότητα συγκέντρωσης

Καρδιά

Αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό και τον όγκο του αίματος

Αγγεία

Προκαλεί διαστολή των αιμοφόρων αγγείων. Αυξάνει τον αρτηριακό τόνο, βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος, αυξάνει την αρτηριακή πίεση

Μυς

Αυξάνει την συσταλτικότητα των σκελετικών μυών, καθώς και την κινητοποίηση και χρήση των ελεύθερων λιπαρών οξέων από αυτούς. Αυξάνει επίσης τον μεταβολικό ρυθμό και την πρόσληψη οξυγόνου. Γι’ αυτούς τους λόγους, θεωρείται ως ουσία ντόπινγκ για τους αθλητές.

Στομάχι

Ενισχύει την πέψη (γι’ αυτό αποτελεί ιδανικό «τελείωμα» ενός γεύματος).

Έντερα

Εμποδίζει την απορρόφηση της γλυκόζης και έτσι περιορίζει τη μεταγευματική γλυκαιμία (αύξηση του σακχάρου μετά το φαγητό). Βελτιώνει την κινητικότητα των εντέρων

Ήπαρ

Διεγείρει την παραγωγή χολής και συμβάλει στη συστολή της χοληδόχου κύστης.

Πνεύμονες

Αυξάνει τη διαστολή των βρόγχων και τον πνευμονικό αερισμό, βελτιώνοντας την αναπνευστική λειρτουργία

Νεφροί

Διαστέλει τις νεφρικές αρτηρίες και αυξάνει την παραγωγή ούρων, διεγείροντας την ούρηση

Πότε αντενδείκνυται;

Σε όσους πάσχουν από οξεία γαστρίτιδα ή έλκος, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, χρόνια νεφρική νόσο, εν πολλοίς στις εγκύους.

Βραχυπρόθεσμες παρενέργειες

Σε περίπτωση κατάχρησης καφεϊνης μπορεί να προκληθούν:

Διαταραχές ύπνου (μεταξύ αυτών αϋπνία)

• Νευρικότητα, υπερκινητικότητα, συμπτώματα εθισμού και στέρησης
• Ίσως πονοκέφαλος ή ημικρανία
• Διάρκεια δράσης

Περιεκτικότητα ροφημάτων σε καφεϊνη

Σημ: Οι ποσότητες της καφεϊνης παρουσιάζουν διακυμάνσεις αναλόγως με το είδος και την ποσότητα του καφέ, καθώς και με το μέγεθος του φλιτζανιού. Οι τιμές είναι κατά προσέγγιση για φλιτζάνι 150 ml, με μέτριας βαρύτητας καφέ.