Οι παράγοντες που προδιαθέτουν στην εμφάνιση της τροφικής αλλεργίας είναι γενετικοί ή επίκτητοι. Οι πιο γνωστοί γενετικοί παράγοντες αποδεικνύεται ότι προκαλούν αύξηση των IgE αντισωμάτων και εν συνεχεία και των αλλεργικών εκδηλώσεων. Σε παιδιά που γεννήθηκαν από γονείς με ατοπία ορισμένοι επίκτητοι παράγοντες μπορούν να προκαλέσουν αύξηση παραγωγής των IgE αντισωμάτων.
Τροφικά αλλεργιογόνα
Οι τροφές που προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις είναι λίγες σε σχέση με την μεγάλη ποικιλία τροφικών αντιγόνων που συνθέτουν το σύνηθες διαιτολόγιο του ανθρώπου. Σε βρέφη κάτω των 6 μηνών, οι περισσότερες αλλεργικές αντιδράσεις οφείλονται στο γάλα ή τη σόγια, ενώ στα μεγαλύτερα βρέφη και παιδιά, τα συχνότερα αλλεργιογόνα είναι το αυγό, το γάλα, το φυστίκι, η σόγια, τα σιτηρά, το ψάρι. Επίσης ενοχοποιούνται οι ξηροί καρποί δέντρων (αμύγδαλο, φουντούκι, καρύδι), μερικά φρούτα και λαχανικά (σέλινο), οισπόροι (π.χ. σουσάμι κ.α.), τα οστρακοειδή (καβούρι, αστακός, καραβίδα), τα όσπρια. Αλλεργικά συμπτώματα μπορούν να προκαλέσουν επίσης σε μεγαλύτερα παιδιά ορισμένα αναψυκτικά, η σοκολάτα, τα γαριδάκια, το φαγητό των φαστ φουντ κ.α.
Η ευαισθητοποίηση στα τροφικά αλλεργιογόνα συνήθως συμβαίνει μετά τον αποθηλασμό, αλλά μπορεί να γίνει και κατά την διάρκεια του θηλασμού η ακόμα και κατά την ενδομήτριο ζωή διά μέσου του πλακούντα. Τα περισσότερα παιδιά παρουσιάζουν ευαισθησία σε ένα ή δύο τροφικά αλλεργιογόνα, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να εκδηλωθεί ευαισθησία σε περισσότερα από τρία. Η μεγάλη επεξεργασία των πρωτεινών που υφίστανται ορισμένες τροφές (φυστίκι, σόγια) μπορεί να επηρεάσει την αλλεργιογονικότητά τους.
Κλινικές εκδηλώσεις τροφικής αλλεργίας
Τα κλινικά συμπτώματα συχνά αποτελούνται από μια ποικιλία συνδυασμών και συνδρόμων. Συνήθεις εκδηλώσεις από το γαστρεντερικό σύστημα είναι η ναυτία, ο εμετός, η διάρροια και ο κοιλιακός πόνος. Από την περιοχή της στοματικής κοιλότητας μπορεί να εκδηλωθεί οίδημα χειλέων, υπερώας και γλώσσας, αφθώδη έλκη κ.α. το λεπτό έντερο επηρεάζεται περισσότερο σε περιπτώσεις ευαισθησίας στο γάλα αγελάδας, την σόγια και την γλουτένη. Ο τραυματισμός του βλεννογόνου του εντέρου από αντιγόνα του αγελαδινού γάλατος μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια απώλεια αίματος από το γαστρεντερικό σύστημα και δευτεροπαθώς σε έλλειψη σιδήρου και αναιμία, απώλεια πρωτεινών, οίδημα καθώς και σε δυσαπορρόφηση από χρόνια διάρροια. Επεισόδια κωλικού στα βρέφη αναφέρονται σε ποσοστό που κυμαίνεται από 8% έως 40%, ενώ ορισμένες μελέτες έχουν συσχετίσει το αλλεργιογόνο του ανθρώπινου και αγελαδινού γάλατος με την εμφάνιση κωλικού στα βρέφη.
Η τροφική αλλεργία μπορέι να προκαλέσει την εκδήλωση νόσων από το αναπνευστικό σύστημα όπως αλλεργική ρινίτιδα, σοβαρή μέση ωτίτιδα (παραμένει σημείο αμφιλεγόμενο), άσθμα (λιγότερο συχνά) και λαρυγγικό οίδημα. Οι δερματικές εκδηλώσεις της τροφικής αλλεργίας συνίστανται σε ουρτικάρια, αγγειοοίδημα και σε εκζεματοειδείς αλλοιώσεις. Το γάλα, τα ψάρια, η σόγια, τα καρύδια, τα φυστίκια και τα θαλασσινά ενοχοποιούνται για την πρόκληση αγγειοοιδήματος, ενώ οι τροφές που ενοχοποιούνται περισσότερο στα βρέφη είναι τα γάλα και τα αυγά.
Σε μερικά άτομα έχουν παρουσιαστεί αναφυλακτικές αντιδράσεις από τροφικά αλλεργιογόνα. Τέλος σύνδρομα τα οποία μπορεί να δημιουργηθούν από τροφική υπερευαισθησία είναι: εντεροπάθεια από απώλεια λευκώματος, αλλεργική ηωσινοφιλική γαστρεντερίτιδα, εντεροπάθεια από γλουτένη, ατοπική δερματίτιδα, ερπητική δερματίτιδα κ.α.
Πώς γίνεται η διάγνωση της τροφικής αλλεργίας;
Ανεπιθύμητες ανοσοαποκρίσεις στα τρόφιμα εμφανίζονται περίπου στο 5% των μικρών παιδιών και στο 3-4% των ενηλίκων στις δυτικές χώρες. Οι τροφικές αλλεργικές αντιδράσεις είναι υπεύθυνες για μια ποικιλία συμπτωμάτων και διαταραχών που περιλαμβάνουν το δέρμα, το γαστρεντερικό σύστημα αλλά και την αναπνευστική οδό και μπορεί να αποδοθούν σε IgE–μεσολαβούμενο και μη IgE-μεσολαβούμενο (κυτταρικό) μηχανισμό. Η διάγνωση της τροφικής αλλεργίας απαιτεί λεπτομερές ιατρικό ιστορικό, εργαστηριακές εξετάσεις, και, σε πολλές περιπτώσεις, πρόκληση λήψης του τροφίμου από του στόματος υπό ελεγχόμενες συνθήκες, ώστε να επιβεβαιωθεί η διάγνωση. Επί του παρόντος, η διαχείριση των τροφικών αλλεργιών περιλαμβάνει την εκπαίδευση του ασθενούς, ώστε να αποφύγει την επαφή με το υπεύθυνο αλλεργιογόνο και την εκπαίδευσή του στη χρήση θεραπευτικών μεθόδων (π.χ. ένεση επινεφρίνης) σε περίπτωση ακούσιας κατάποσης και εμφάνισης αναφυλαξίας.
Μπορούν τα παιδιά να αποφύγουν μια τροφική αλλεργία;
Η τροφική αλλεργία συχνά ξεπερνιέται με την πάροδο του χρόνου. Έως και το 85% των παιδιών με αλλεργία στο γάλα, το αυγό ή τη σόγια θα καταφέρουν να την ξεπεράσουν. Ωστόσο, μόλις το 20% των παιδιών ξεπερνούν αλλεργία στα φιστίκια. Η μονιμότητα της τροφικής αλλεργίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το τρόφιμο, αλλά και από την ένταση της αντίδρασης. Η μειωμένη αντίδραση στις δερματικές δοκιμασίες αλλά και η μείωση των ειδικών αντισωμάτων στο αίμα συνήθως υποδηλώνουν υποχώρηση της αλλεργικής αντίδρασης και ανάπτυξη ανοχής στο τρόφιμο. Ο λόγος που κάποια παιδιά ξεπερνούν την τροφική αλλεργία ενώ σε άλλα συνεχίζει και στην ενήλικο ζωή είναι άγνωστος.
Τα παιδιά με πολλές τροφικές αλλεργίες φαίνεται να μη ξεπερνούν εύκολα τη νόσο, ενώ συχνά εμφανίζουν ταυτόχρονα άσθμα, έκζεμα και ρινίτιδα. Παράλληλα, κάποιες πρωτεΐνες που ευθύνονται για την εμφάνιση τροφικών αλλεργιών φαίνεται να είναι πιο ισχυρές.
Συγκεκριμένα, η αλλεργία στους καρπούς των δέντρων και τα θαλασσινά φαίνεται να είναι οι πιο επίμονες σε σχέση με την αλλεργία στο γάλα, τα σιτηρά ή το αυγό. Επίσης, εάν αυτές τελικά υποχωρήσουν θα είναι σε μεγαλύτερη ηλικία από τις λιγότερο «επίμονες» τροφικές αλλεργίες. Επιπλέον, η έκθεση του παιδιού σε μικροποσότητες του υπευθύνου για την αλλεργία τροφίμου είναι πιθανό να δράσει ωφέλιμα στην υποχώρηση της αλλεργικής αντίδρασης. Ωστόσο, η έκθεση αυτή πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή και υπό την καθοδήγηση και επίβλεψη αλλεργιολόγου, ο οποίος θα αποφασίσει τον χρόνο και την ποσότητα με την οποία μπορεί να ενταχθεί η τροφή στο διαιτολόγιο του παιδιού.
Πώς να προφυλάξω το παιδί μου;
Ο μοναδικός τρόπος να αποφευχθεί μια τροφική αλλεργική αντίδραση είναι η πλήρη αποχή από το τρόφιμο ή το θρεπτικό συστατικό που την προκαλεί. Αν λοιπόν αντιληφθείτε ότι το παιδί σας παρουσιάσει κάποια αλλεργική αντίδραση σε κάποια τροφή αποφύγετε να του την προσφέρετε ξανά. Μεγάλη προσοχή είναι σημαντικό να δοθεί και σε διάφορα πιο σύνθετα τρόφιμα που μπορεί να περιέχουν τη τροφή αυτή. Αν για παράδειγμα διαπιστώσετε μια αλλεργική αντίδραση στο αβγό δεν αρκεί απλά η αποχή από αυτό, Σκεφτείτε πόσα σύνθετα τρόφιμα περιέχουν αβγό: κέικ, μπισκότα, κουλουράκια ακόμη και τυρόπιτες ή η μαγιονέζα συνήθως περιέχουν αβγό. Η χρήση λοιπόν των ετικετών που αναγράφονται στα τρόφιμα είναι καίριας σημασίας στην περίπτωση αυτή.
Σημαντική είναι επίσης και η εκπαίδευση του παιδιού έτσι ώστε να γνωρίζει ποια τρόφιμα είναι σημαντικό να αποφεύγει. Είναι βοηθητικό να γίνει στο παιδί συνήθεια η ανάγνωση των συστατικών των έτοιμων παρασκευασμένων τροφίμων που αγοράζει, για να μπορέσει να αποφύγει όσα πιθανότατα θα του προκαλέσουν αλλεργική αντίδραση. Η παρασκευή φαγητού και σνακ στο σπίτι, χωρίς την προσθήκη της τροφής στην οποία το παιδί εμφανίζει αλλεργία, μπορεί επίσης να είναι εξαιρετικά βοηθητική. Τέλος, μην ξεχνάτε, πόσο σημαντικό είναι να έχει πάντα το παιδί μαζί του, αλλά και εσείς, τη φαρμακευτική αγωγή που απαιτείται για την αντιμετώπιση μιας αλλεργικής αντίδρασης (π.χ. αντισταμινικά δισκία ή ενέσεις αδρεναλίνης) καθώς και η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων.
Αν και περισσότερα από 160 διαφορετικά τρόφιμα μπορεί να προκαλέσουν αλλεργία, τα πιο συχνά φαίνεται να είναι τα παρακάτω έξι:
Παιδική Αλλεργία και Σχολείο
Το παιδί περνά την μισή μέρα του εκεί, γι’ αυτό υπάρχουν κάποια βήματα που πρέπει να ακολουθούνται από το προσωπικό του, με απόλυτη πειθαρχία για την ασφάλεια του.
- Σύμφωνα με τον Σύλλογο Αλλεργιολόγων Ελλάδος, τα παιδιά και το προσωπικό του σχολείου πρέπει να είναι επαρκώς ενημερωμένα για το πρόβλημα της αλλεργίας του παιδιού, ώστε να προλάβουν τις αρνητικές αλλεργικές αντιδράσεις μετά την κατανάλωση του αλλεργιογόνου συστατικού. Η εκπαίδευση του παιδιού μπορεί να περιλαμβάνει την γνώση για το ποιες είναι ύποπτες και απαγορευμένες τροφές, το πώς μπορεί να αποφεύγει την έκθεσή του σε αλλεργιογόνα συστατικά, τα συμπτώματα της αλλεργικής αντίδρασης και το πώς μπορεί να διαβάζει τις ετικέτες τροφίμων.
- Το σχολείο πρέπει να είναι ενημερωμένο σχετικά με την αλλεργία του παιδιού, ώστε εάν υπάρξουν κλινικά σημεία και συμπτώματα δάσκαλοι και σχολικοί γιατροί να δράσουν αμέσως. Επίσης, το προσωπικό θα πρέπει να είναι εφοδιασμένο με φάρμακα για τυχόν σοβαρή αλλεργική αντίδραση και να γνωρίζει τον τρόπο χορήγησής τους. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συνεχής εκπαίδευση όλου του προσωπικού κυρίως για το θέμα της αναφυλαξίας.
- Το κυλικείο είναι καλό να παρέχει τρόφιμα κατάλληλα για αλλεργικούς, ώστε να μπορούν να προμηθεύονται αυτά τα παιδιά κάτι να φάνε και στο σχολείο. Σε γενικές γραμμές, αυτό ελλοχεύει τον κίνδυνο διασταυρούμενης μόλυνσης, αφού οι συνθήκες όπου φτιάχνονται τα διάφορα σνακ στο κυλικείο δεν είναι και οι καταλληλότερες για ένα παιδί που πάσχει από τροφική αλλεργία.
- Τα παιδιά θα πρέπει να μάθουν να μην ανταλλάζουν τα σκεύη και τα δοχεία τους με τους συνομήλικους τους.
- Η άσκηση, λόγω του υπεραερισμού των πνευμόνων, μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση στο παιδί. Οι γονείς και οι δάσκαλοι οφείλουν να χορηγούν την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή και να μην επιβάλλουν εξαντλητική άσκηση στο παιδί.
- Το σχολείο είναι υποχρεωμένο να έχει πάντα έναν ιατρικό φάκελο για κάθε μαθητή. Πρέπει να τον ελέγχει, ώστε να κατατάσσει διακριτικά σε ομάδα τα αλλεργικά παιδιά με εξειδικευμένο δάσκαλο, νοσοκόμα, υπεύθυνο τροφής και σύμβουλο. Η πρόληψη και η αντιμετώπιση από ειδικούς αποτελεί μέγιστη ευθύνη για το σχολείο.
- Πρέπει να υπάρχει στο σχολείο σχέδιο δράσης πριν συμβεί η αλλεργική αντίδραση, ώστε να προληφθεί το χειρότερο σενάριο.
- Η συνεχής ετοιμότητα, εκπαίδευση και επίβλεψη γιατρού, δασκάλου, γονιών είναι απαραίτητη για να επιτευχθεί σωστά το πρόγραμμα πρόληψης.
- Τα σχολικά λεωφορεία πρέπει να μην περιέχουν τρόφιμα προς κατανάλωση. Όλοι οι οδηγοί πρέπει να γνωρίζουν τις βασικές αρχές της αντιμετώπισης τυχόν αλλεργικής κρίσης ώστε να δράσουν άμεσα σε τυχόν συμβάν.
